Lah kut ka put ka tem, ka shad ka kmen, leh tamasa bad ka bam ka dih kyrhai. Mynta ka sngi ngin ïa rai ïa ka lawei 5 snem jong kane ka jylla. La ïoh sngew ba ki don kumba 300 tylli ki jingrwai kiba la thaw da ki koitar bapher bapher na ka bynta kane ka elekshon. Ngim tip la kita kiba pynwan dur ïa ki kyntien bad kiba thaw ïa ka sur ki da mut shisha ïa kaba ki ong bad kyntu ïa ki nongjied ne ki shu kheiñ ïa ka kum ka kam kaba ki trei bad ka lad kamai pisa ha kine ki por mynta. Ka jingleh shongshit jong kiba bun ki nongshong shnong ha kylleng ka jylla la i kumba imat ki la ïoh lut ïa kaei kaba ki donkam na ka bynta ka bha ka miat jong ka shnong ka thaw. Hynrei tang shu la dep ñiew vote bad lah thaw sorkar kan sa sdang sa ka jingkyrmen ka ban bud sa ka jingkhnium bad jingbymhun ïa kita ki MLA ba ki lah jied, namar kin sa shem ba ki lah bakla ban pynshong nongrim bha ha ka por ba ki leit jied ïa ki.
Mynta ka sngi, 27 tarik u Rymphang keiñ ka dei ka sngi ha kaba ngin rai kut ïano ban jied. Hato yn jied ïa kita kiba lah shu ther da ka pisa rynïeng ne ngin peit ïa kiba i lah ban shaniah ba kin kit ïa ka eh ka shon ki paidbah, khamtam sha ki nongkyndong kiba lah shah ieh beiñ? Dei hangne keiñ ma ngin ïa pyrkhat radbah shi ïing shi sem lem bad ki khun samla bad ban pynshong nongrim ïa kaba kum kano ka lawei ngi kwah naduh mynta haduh 2028.
Ha kine ki san snem ki ban wan donkam shibun bah ki kam kiba dei ban pyntrei. Nyngkong eh kiba shimti ïa ka sorkar ki dei ban pynkhlaiñ shuwa eh ïa ka nongrim ki skul primary. Ka sorkar kmie ka pyntrei kam ïa ka skim SSA khnang ba baroh ki khynnah naduh kiba 4 snem haduh 14 snem kin lah ban ïoh ïa ka pule puthi kaba biang khlem da donkam ban siew pisa ei ei ruh. Hooid kiba bun ki ïing ki sem kiba duk ki la pynpep skul noh ïa ki khun kiba dang 12-14 snem bad ki lah phah ap masi ap blang noh ïa ki namar ba jur ka jingduk ha ïing. ïa kum kine ki ïing ki sem kiba hap hapoh kata ka Below Poverty Line (BPL) lah dei ban ai jingïarap kaba kham kyrpang khnang ba ki khun kin ïoh ban leit pyndep ïa ka skul la kumno kumno haduh ka Klas 12. Ha kine ki skul kiba don sha nongkyndong dei ban ai jinghikai kumno ban trei da ka kti bad pynmih ïa kiba bun ki jait tiar kiba ïaid dor (Vocational Education). Haduh mynta lah shu hikai da ki kot kiba ym ïahap ei ei ruh bad ka rukom im rukom man jongngi shane sha ki lum Khasi-Jaintia. Ki kot ki dei kiba thoh da ki nongthoh ha Delhi bad kim ïarap ïa ki khynnah jongngi ba kin pynïahap ïa kaei kaba ki pule bad ka jingim jong ki kaba man ka sngi. Ki kot kiba dei ban pule hangne dei hi ban thoh hi da ki briew kiba nangne khnang ba kaei kaba don ha ka kot lah ban pyndonkam ha ka jingim kaba man la ka sngi. ïa kane la khot ka ‘functional education’ ha ka ktien phareng.
ïa ki samla kynthei ruh lada lah ban phah leit skul haduh Klas 10 kan jin da lah bha shibun eh namar kin lait na kata ka jingïoh lok kloi bad ka jingkha khun khlem dei por (teenage pregnancy). Lada lah ban bat ïa ki samla kynthei haduh Klas 10 kin suk ban leit sha ka Klas 12 bad lehse sha ki jingpule kiba kham shajrong.
Ki shnong jongngi ki pynmih ïa u sying uba bha eh hynrei haduh mynta ym pat don satia kita ki kor ki ban pynkylla umphniang sying kumba leh sha ka jylla Kerala. Kane ka umphniang ka ïaid dor bha. Nalor kata ki shnong kum ka Nongjrong ki pynmih u sohñiamtra uba ïaid ïew bha hynrei lada lah ban pynkylla um soh na u sohñiamtra lah kham lah ban ïoh ka dor kaba kham heh bad kata kan ïarap ïa ki nongrep ba kin kham ïohnong. ïa kane lah dei ban peit da ka Block Development Office (BDO) kaba ïoh ïa ki skim bun tylli na ka sorkar kmie.
Hynrei sngewsih ban ong ba ki Block Development Officer kim kitkhia ban pyrshang wanrah ïa kine ki skim sha ki shnong. Ki bapli ki nongkyndong ki sah ha ka um-dum bad ki sngew ba tang ba la wanrah ïa ka skim MNREGA ka lah biang palat. Em kam long kumta. Ki nongpynïaid shnong ki dei ban wad jingtip ïa ki skim bapher bapher jong ka sorkar kmie na Delhi kaba wan shane bad bishar bniah la ki ïoh jingmyntoi ne em na kito ki skim.
Nga ïakren bad katto katne ki nongrep la ki ïoh jingïarap ne em na ka skim FOCUS ha kaba ka sorkar ka sam 5000 tyngka ïa uwei pa kawei ki nongrep ba kin ïa pynlong ka kynhun kaban ïatrei lang khnang ba ki bor jong ka ïew lane ki nongthied kin ym lah ban khniot dor ïa ki jingthung jong ki. Uta u Bah nongrep u ong ba u khlem ïoh ïa ka pisa namar um pat don ïa ka account ha ka bank. Mynta ki skim sorkar baroh ki wan beit sha ka account jong ki nongrep bad kiwei kiwei. Lada khlem don ka account ha bank te kumno ki ïoh jingsiew ïa ka NREGA kaba dei ban leit beit sha ka account jong ki? Dei hangne ba ki BDO ki dei ban ai jinghikai lane ka ‘awareness campaign’ na ka por sha ka por. U BDO bad ki nongtrei jong u ki dei ban don sha ki shnong bad ki paidbah ban sngewthuh ïa ka eh ka shon jong ki. Kim dei ban shu shong ha ophis bad khmih lynti ba ki briew ka shnong kin wan sha ki ophis ka Block.
Ka synshar ka khadar ka poi sha ki nongkyndong lyngba ka Block. Lada ïoh u/ka BDO ki bym trei kam bha dei ban pyntip sha ki bor kiba shajrong. Dei namar ba tlot ka Block ophis ba sa sahdien ki shnong baroh naduh ka jingpynpoi um bam um dih haduh ban pynpoi ïa ka bor ding elektrik.
Dei na kane ka daw ba ki rangbah shnong kiba ngi jied ruh ki dei ban long kiba nang thoh nang pule bad kiba lah ban ïakren khlem riej bad ki BDO, bad u/ka MLA, bad ki minister ruh ban ïasaid na ka bynta ka shnong. Lym kumta kan myntoi aiu ban long sordar ne rangbah shnong?
Ka ïarap shibun eh lada ïoh da u/ka MLA kiba kitkhia bad kiba poi sha ki shnong na ka por sha ka por, ym tang ha ki por ba shah khot sngewbha. Sngewsih ba kiba bun ki shnong ki ong ba u MLA uba ki jied u wan poi tang ynda lah dei ka por elekshon. Kum ïa uta ne kata hato ki paidbah kin dang ïai jied hi? Lada jied kum ïa kita ka mut ba ki paidbah ki kyntait ïa ka roi ka par bad ki jied pynban ïa ka jingsahdien.
Ka lawei ka shong ha ka jingjied jongngi iwei pa iwei mynta ka sngi. To U Blei Nongbuh Nongthaw un ïalam lynti bad pynshai ïa ki jingmut jingpyrkhat jongngi ba ngin leh ïa kaba dei na ka bynta ïalade bad ïa ki khun ki ksiew jongngi.
