Yn bteng ka jingïakhun na ka bynta ka jingkhuid jingsuba, na ka ODF sha ka ODF Plus-
Vini Mahajan, Secretary, Deptt. of Drinking Water & Sanitation Tnat Jal Shakti, Sorkar India

Ha u snem 2014, ka India ka la sdang ïa ka jing ïaid lynti kaba thymmai, haba la sdang ïa ki kam bad ki sienjam ban wanrah ïa ka ri kaba long Open-Defecation Free (ODF) lane kaba lait na ka jingleit shabar pathar. Ki don kiba ong ba kane ka dei ka kam ban pynkylla jingmut jingpyrkhat kaba heh tam ha ka pyrthei ha kaba ka Swachh Bharat Mission (SBM) ka la ïalam ïa baroh ki shnong ha ka ri India ba kin kot sha u maw mer ba heh bad shuwa ka 2 tarik u Risaw 2019, kum ka jingai burom ïa u Mahatma Gandhi ha ka lyngkhuh sngi kha ba 150 jong u, man ka gram panchayat ka la pynbna ba ka la long ODF ha kaba baroh ki don lad ban pyndonkam ïa ki paiñkhana. ïa ka jingktah la ïohi ha kaba ïadei bad ka koit ka khiah, ka ïoh ka kot bad ki jingkylla ha ka imlang sahlang, bad ruh ha ka jing ïaryntih hapdeng ki shynrang bad kynthei kiba la ialam sha ka jingkyntiew ïa ka rukom im, ki lad kamai ja kpoh ïa ki longkmie bad ka jingleit kham bun ki khynnah kynthei sha ki skul. Ki jingbishar jong ki kynhun shimet ki la pyni ba ka jingkhlad ki khynnah na ka jingpang suh ot ka kham duna ha ki jaka ba long ODF, bad ba ki khynnah ki ïoh ïa ka bam kaba kham tei met ha ki jaka ODF ha kaba ïanujor bad ki jaka bym pat ioh ia kane ka jingithuh.
Mynta u snem, ngi rakhe ia ka jingdap 8 snem ka SBM; kumta, ka mih ka jingkylli – kaei pat ka don hakhmat kane ka kam ha ka jingkhuid jingsuba ha ki jaka nongkyndong ka India? uMyntri Rangbah Duh u la kren shai naduh u snem 2019 ba ngim lah ban shong thait haba ngi ïoh ïa ka jingjop. Kum ka ri, ngi dei ban pyrshang beit ban long kiba tbit tam bad ki nong ïalam ha baroh ki kam kiba ïadei bad ka roi ka par jong ki briew. Kumta, khlem da sangeh ha ka jingjop haba la kot sha ka thong ODF, ka Sorkar India ka la sdang ban ïaid ha ka lynti ODF Plus lane ka jingkyrshan ia ka jinglong ODF, da kaba pynthikna ba ym don mano mano ba shah ieh dien; bad ka jingtei ia ka jinglong jingman ha kaba ka jingpynkhuid ia ki jaboh jabain kam ktah ia ka mariang. Da kaba shim ia ki sienjam ba kham heh ha kane ka jingiaid lynti, mynta ngi dang trei ban kot sha ka ‘sampoorna swachhta’.
Kaei ka ODF Plus? Ka dei shaphang ka jingkyrshan ia ka jinglong ODF ki shnong bad ka jingpynkhuid ia ki jaboh jabain kiba mih. Ki don lai tylli ki bynta kiba kongsan kiba long ka Solid and Liquid Waste Management (SLWM), ka jingpyntbit ia kito kiba don kti ha ka kam bad ka jingai jingtip ban wanrah ïa ka jingkylla ha ka rukom pyrkhat. Ka jingkot sha ka ‘ODF plus’ ka dei ka thong kaba kongsan jong ka SBM(G) phase II, ba la sdang ha u snem 2020. Ngi la jam shakhmat ha kane ka kam ha kine ki 2.5 snem ba la dep namar palat 1.14 lak tylli ki shnong ki la ai jingtip ba ki la kot sha ki thong ODF Plus bapher bapher bad kumba 3 lak tylli ki shnong ki la sdang ia ki kam SLWM kaba long ka jingsdang jong ka jingiaid lynti jong ki sha ka jinglong ODF Plus.
Ha ryngkat ka jingtei ia ki painkhana bad ka jingpyndonkam ia ki, ka SBM(G) phase II ka ïarap ïa ki Jylla bad ki UT ban tei ia ki jingdon jingem na ka bynta ka SLWM kum ki jaka shna sboh ha shnong, ki bio-gas plant ha ki shnong, ki jaka lum plastic bad jaka jied ïa ki niut ki nier, ki jaka pynlang ia ki um jaboh ban pynkhuid bad pyndonkam hadien, ki jaka pynkhuid ïa ki jakhlia na ki paiñkhana kiba kynthup ruh ïa ki kali kit ia ki jaboh jabain. Haduh mynta, 77,141 tylli ki shnong bad 90 tylli ki block ki la shna 71 tylli ki Plastic Waste Management Unit. Ka campaign ba kyrpang – Sujlam, ka dei kaba la pyntreikam ban pynkhuid ia ka um jaboh bad ban shna bad pyniaid ia palat 22 lak tylli ki soak pit lane ki jaka pynkhuid um jaboh (ha ki shnong bad ha ki iing) ha kylleng ki jaka nongkyndong jong ka ri India.
Kaba sngewsih ha ka kam pynkhuid ïa ki jakhlia ba mih na ki paiñkhana ka dei ka jingtrei da ki briew ha ki nala bad ki septic tank. Ha kaba ïadei bad kane, ka SBM-G ka la phaikhmat sha ki jingsaindur thymmai ba donkam bad haduh mynta la sdang 368 ki kam pynkhuid ïa kine ki jait jaboh ha 137 tylli ki distrik. Shuh shuh, ngi la pyniar ia ka jinglah ban iatrei lang bad ki start-up ban kyntiew ia ka jingsaindur thymmai ha ka jingpyndonkam ia ki kor ha kane ka kam bd kiwei kiwei ki bynta ka SLWM ha ki jaka nongkyndong. La pynlong ia ka Start-up Grand Challenge ban ioh ia ki teknoloji na ki briew kiba lah ban pynbeit ia ki jingeh kiba iadei bad ka SLWM ha ki jaka nongkyndong.
Kawei ka jingeh kaba ïadei bad ka jingpynkhuid ia ki jaboh kiba iadei bad ki jingri ka dei kaba dang pynbeit lyngba ka sienjam ‘Jingjaboh sha ka jingriewspah’ – GOBARdhan (Galvanizing Organic Bio-Agro Resources). Kane ka skhim ka thmu ban pyndonkam ia ki jaboh kiba iadei bad ki jingri bad ki jaboh kiba lah ban pynkylla sboh ha ki shnong na ka bynta ka bio-gas/CBG ha ryngkat ka jingpynmih ia ka bio-slurry/bio-fertilizer, ban wanrah ia ki lad kamai ja kpoh ha ki jaka nongkyndong bad ruh ban pynduna ia ka jingshaniah ha ka jingwanrah ia ki jingdonkam nabar ri!
Kine ki jingdon jingem (kiba ïadei bad ka SLWM) kiba dang wanrah bad pyntreikam ban pynkylla ODF plus ia ki shnong, ki wanrah ia ka jingkhuid jingsuba bad ki ai jingkamai bad pynkupbor ia ki briew kiba iadei bad kine ki kam khamtam ki longkmie (shimet bad ki Self Help Group), pynduna ia ka jingpynjaboh ia ka mariang lyngba ka jingpyndonkam ia ki jaboh na ki jaka rep, kyntiew ia ka jingbha ka khyndew bad ka pynthymmai ia ka um bad ka pynbha ruh ia ka suinbneng. Ka pisa kaba don hapoh ka MGNREGS, ka pisa hapoh ka 15th Finance Commission kaba iadei bad ka um bad ka jingkhuid (T. 1,40,000 klur ha ki 5 snem) bad ka pisa SBM(G) la pyndonkam lang ha ki jaka nongkyndong na ka bynta ka jingbha.
Ban kyntiew ïa ka jingkylla jingmut jingpyrkhat bad ka jingiashim bynta ka imlang sahlang ban pynstet ia ki kam wanrah jingkhuid ha ki jaka nongkyndong, naduh u snem 2014 ngi la rakhe 15 sngi naduh ka 15 tarik u Nailur haduh ka 2 tarik u Risaw man u snem kum ka Swachhta Hi Sewa (SHS) – ka jingpynkhuid ha kylleng ka ri. Mynta u snem, ka jingpeit bniah ka dei ha ka jingpynkhlain ia ka jingkhuid bad ka jingpynkhuid ia ki jaboh ba la rim ha ki shnong. Ka jingiashim bynta ka long kaba khlain bha ha kaba palat 9 klur ngut ki briew ki la iashim bynta ha ki kam bapher bapher jong ka SHS.
Ban pynshisha ia ki jingpyrshang bad ruh ban khring ia ki jylla ba kin iashim bynta lang, dang pyntreikam man u snem ia ka Swachh Survekshan Grameen (SSG). Ka jingtohkit da ka kynhun shimet ka dang iaid ban peit bad buh kyrdan ia ki Jylla bad ki distrik ka India halor ki bynta ka ODF plus lane ka jingpeit ia ka jingkhuid ha ki jaka paidbah, ka jingsngew na ki paidbah ba ioh na ki mobile app, ki jingai jingmut na kito kiba don ha ki shnong bad ka jingiaid shaphrang ki kam ha kaba iadei bad ka jingkhuid. Ka SSG 2022 ka dei ka bynta kaba lai bad ia ka kaiphod jong ka yn pyllait ha ryngkat ka jingpynkup burom ia ki nongjop, ha ka Swachh Bharat Diwas (SBD) ban long ha ka 2 tarik u Risaw 2022.
Ka jingthmu ban kot sha ka ODF Plus India ka long ka thong kaba heh bad ka jingpynthikna ia ka jingkhuid bad ka um kaba khuid kan long ka kam kaba bteng beit. Hynrei, lada shim ïa kane kum ka jingbahkhlieh jong ka ri baroh kawei, ka India ka lah ban pynurlong ia ka thong Sampoorna Swachhta. To ngin aibor biang ia ka ‘jan-andolan’ ba ngin pynurlong mynta bad kyrshan ia ka jinglong ODF-Plus!