K i paidbah ka jylla Meghalaya kiba shong ba sah ha khappud la sanphew snem, kata naduh ba ïoh la ioh laka jong ka jylla ki la mad ïa ki jingeh kiba bun, khamtam ïa ki jingeh ba ki ïakynduh na ka jingleh donbor jong ka Assam. Ha ka jingshisha ka jingpan jylla la ka jong da ki Rilum Khasi Jaiñtia bad Garo ban pynlong ïa ka Meghalaya, ka long ban lait noh na ki jingthombor na ka Assam ha kiba bun ki liang. Hynrei kaei kaba ïohi ha kine ki sngi khamtam ka long ka jingjynjar bad ka jingïap jong ki riew paidbah ha ki ktang suloi jong ka Assam.
Da ki spah ngut ki paidbah jong ka jylla ki la kyllon ïap ha ki kuli jong ki bor Pulit ka Assam naduh ka snem 1972, kata naduh ba ïoh la ka jong ka jylla. Ym tang ba ki paidbah ki mad ïa ka jingduh ei ki mynsiem ba kordor, hynrei ki jingjynjar kiba bun bah kiba ki paidbah ki mad ïa ki jingeh, la ka long ha ka rep ka riang, ka ri jingri, ki khaw ki btap bad khamtam eh ka khyndew ka shyiap kaba ki la shu shah knieh ha ka Assam na ka por sha ka por.
Ka daw ba kongsan ba ka jylla Meghalaya ka mad ïa kine ki jingeh kadei namar ba ka ha ka por ba ïoh la ka jong ka jylla kam shym la don ka jingkdew kaba thikna ïa u pud u sam hapdeng kine ki artylli ki jylla. Na kata ka daw ki mih bun ki jaka kiba don ka jingïakajia haduh kine ki sngi kiba mynta. Namar ba ka Meghalaya ka don lang bad ka Assam ha ka por ba kam pat don la ka jong ka jylla, haba ka don tang ka Khasi Jaiñtia Hills bad ka Garo Hills, kaba mut kine ki District ki dang hap hapoh ka jingpeit jingkhmih jong ka Assam.
Da ka jingbym kdew shai ïa u pud u sam, khamtam ïa ki jaka ki puta ki bym shai la ki hap sha Assam ne Meghalaya hadien ba ka Meghalaya ka la ïoh la ka jong ka jylla, ka la pynkha ïa ki jingeh kiba bun haduh kine ki sngi ba mynta.
Kawei na ki jingbakla ba ki nongïalam ki la leh kadei halor ka Block I bad Block II, namar kine ki jaka kidei kiba la shu rah sha Karbi Anglong na Khasi Jaiñtia Hills ha ka por ba ka Meghalaya kam pat ïoh la ka jong ka jylla. Ha ka jingshisha kine ki jaka kiba dang dei ki It ki Hima jong ki Hima Khasi Jaiñtia la dei ban wanrah biang sha Meghalaya ne pynphai biang sha Meghalaya, haba kidei ki jong ka Meghalaya. Hynrei ym shym la leh ïa kata, bad dei namar kane ka daw ba ka ki shnong ki thaw bad ki paidbah na kine ki artylli ki jaka haduh mynta ki dang hap sah sha Assam.
Nangta ka Langpih, wat lada kadei ka shnong kabym da heh , hynrei naduh hyndai hynthai, kane ka shnong ka hap ha ki Hima Khasi bad kiba bun ki briew kiba shongshnong hangne ruh kidei ki Khasi. Naduh ba ïoh la ka jong ka jylla ïa ka Langpih ruh ym shym la pynbeit ne ban pynhap ha ka jylla kaba thymmai.
Ka long kaba isynei ïa ki paidbah ba ki sorkar kawei hadien kawei kiba la synshar ha ka jylla ha kine ki sanphew snem, ka jingpynbeit pud ka la shu sahkut tang ha ki Manifesto. Ym shym ladon ka jingshimkhia ne ka jingpynbeit kaban da pynhun ne kaban da weng syndon ïa ka jingeh jong ki. Ha ka snem 2001 ha ka por ba long Myntri Rangbah u (L) EKMawlong ïa ka Meghalaya bad u Prafulla Kumar Mahanta ïa ka Assam, ka la don ka jingpyrshang ban weng noh syndon ïa kane ka jingeh, ha kaba kine ki arngut ki nongïalam ki la leit ïuh kjat syndon ha Block I. Hynrei baroh arngut kine ki nongïalam ki la rem noh ha ka elekshon kaba bud.
Ka sorkar MDA ruh hapoh ka jingïalam ka NPP, ka la shimkhia ban pynbeit pud da kaba ka la ïasoi ruh ïa ka Agreement ban pynbeit shuwa ïa ki 6 tylli ki jaka bad ka dang thmu ban pynbeit sa 6 tylli ki jaka ha ka sien shong ne ka jingïapynbeit kaba ar. Hynrei la ïohi ba kane ka jingpynbeit u Conrad bad u Himanta kam dei kaba la ai jinghun ïa ki paidbah ka jylla Meghalaya, namar ka la mih ka jingpyrshah kaba jur ym tang na ki paidbah jong ki shnong khappud, hynrei wat na ki Seng Saiñpyrthei bad Sengbhalang ruh. Ka daw ka long ba kane ka jingpynbeit pud ha ka First Phase la kynnoh ba kadei kaba la shu ïohnong beit ka Assam, namar ba bun ki shnong kiba hap ha Meghalaya ki la hap noh sha Assam wat hapdeng ka jingpyrshah ki paidbah na kine ki shnong.
Kumba ka long hi ki paidbah khappud kin dang ïai mad ïa kine ki jingeh,kumba ka la jia dang shem ha Mukroh, ka shnong kaba hap hapoh u pud u sam ka Meghalaya bad ka bym don satia ha kita ki 12 tylli ki jaka ba ïaknieh bad ka Assam. Pynban ka Assam ka la kam ba kadei ka jaka jong ka Assam bad ki briew kiba leit thoh dieng na ki khlaw kane ka shnong ki la mad bun ki jingeh kat haduh ba lamih ka jingshah siat ïap jong ki san ngut ki rangbah na Mukroh.
Te wat lada ka Assam bad ka Meghalaya kin sa ïashong biang na ka bynta ka jingpynbeit pud ha ka Second Phase ym pat ïohi ba kan don kano kano ka jingkyrmen ba ki paidbah ki mad noh ïa ka jingshong suk shongsaiñ ha kine ki shnong ba don ka jingïakajia pud bad ka Assam.
