Khyllem u nongsynshar donbor ka Syria, aïu kan ktah ïa ka Middle East?

HT Wells

0

Ka History ka buh tyngkai ïa ka Thupkhana shaphang ka jingkyllon jong ki Dictator ne ki Nongsynshar-donbor jong ka pyrthei, kata; naduh u Benito Mussolini jong ka Italy (1922-1943), Idi Amin jong ka Uganda (1971-79), Pol Pot leader jong ka Khmer Rouge, Cambodia (1975- 1979), Saddam Hussein jong ka Iraq (1979-2003), haduh u Muammar Gaddafi jong ka Lybia (1969-2011). Mynta pat, ngi sakhi ïa ka jingkhyllem ka synshar donbor jong u President ka Syria Bashar al- Assad (2000-2024).
Ha man la ki Dictator, ki don la ki jong ki rukom synshar donbor ban ïuhroit ïa ki paidbah, da kaba pynshitom, pyntrei mraw, siat ïap bad kiwei kiwei hynrei kaba kut jong ki, kumba ong u Donald Rumsfelt U.S. Secretary of State halor ka jingshah pynïap u Saddam Hussein ka long, kumba pyn ïap ban pynïasoh bad ki riewbymman sha nurok ka ksew. Kumjuh ruh ka jia ïa u Bashar al-Assad uba la hap ban phet-ïap sha Russia ban kut artad ka jingsynshar donbor jong ka longïing jong u ha ki 50 snem kynthih kaba sdang na u kpa jong u, u Hafez al-Assad.
Ka jingsdang jong ka jingïaleh pyrshah ïa u Assad ka long naduh ka u bnai March 2011 ha kaba ki liang pyrshah sorkar ki mih pyrthei ban kyndang ïa u da ka mynsiem ban synshar lyngba ka democracy kaba kyrsoi na Middle East bad North Africa.U Bashar Assad u la pyndonkam da ki shipai ki swar jong u ban tied, ban shoh bad pynïap klep ïa ki nongïakhih. Ka don ka jingpyrshang na ka Arab League bad ka United Nations ban long ksiang ban ïakren hapdeng ki ar mamla hynrei ka shu pulom ei kha ma kha. Ha ka snem 2012 lei ka mih sa ka thma pohïing kaba shyrkhei bha ha katei ka ri kat haduh ba u Assad u la duh bun ngut ki heh shipai jong u ha kawei na ki jingpynbthei bomb ha ka por ba ki danglong meeting. Napdeng kiba kham paw ki long u Daoud Rajiha Defence Minister & Assef Shawkat u Adviser ba hakhmat duh jong u Assad. Ki surok bah bad ki surok rit jong ka Damascus ka phlei da ka snam suda. Ha kata ka por, ka phrung sa ka Turkiyé, Saudi Arabia bad Qatar ban bei tyngka bad tiar ïaleh ïa ki riewkieng atiar pyrshah sorkar. Katba na ka liang jong u Assad pat u wad jingïarap na ka Iran bad ka Hezbollah na Lebenon.
U Assad u ïa tyngkhuh bad ki ri ka pyrthei kiba hukum ban ïaleh pyrshah ïa u namar ka jingpyndonkam ïa ki Chemical weapons ban ther ïa ki shnong kiba don harud jong ka nongbah Damascus ha ka 21 August 2013, kat haduh ba la pynïap palat spah ngut ki mynsiem ba kordor. Ka USA, British bad France ki ïoh sabud babiang lyngba ka tnat syntiat jong ki halor katei ka jingther bomb chemical u Bashar Assad ïa la ki briew. La kynnoh ruh ba dei da ka jingïarap borbah jong u Assad ba la seng ïa ka seng lehnoh ba la tip kum ka Islamic State in Iraq and Syria (ISIS) ha ka snem 2013, ïa kaba kitei ki lehnoh ba shyrkhei ki pynlong ktem ha eastern Syria bad Idlib. Hynrei, ha ka snem 2019, la mih sa kawei ka seng lehnoh ban pyrshah ïa ki shipai jong u Assad ba la tip kum ka Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) hapoh ka jingïalam jong u Abu Mohammed al-Golani, uwei na ki dkhot barim jong ka Al-Qaida. Katei ka seng da ka jingïarap jong ka ri Turkiyé ka ïeng rason katba nangmih ki sngi bad da ka jingtrei shitom tang hapoh 11 sngi jong u November-December 2024 ka la lah ban kurup syndon ïa ka Syria na mihngi sha Sepngi na Shatei shaduh Shathie, da kaba kurup nyngkong ïa ka nongbah Aleppo, nangta sa ka Hama –Homs bad Damascus.
Ka jingiehnoh ba kynsan jong u Bashar Assad ïa ka Ïingdulan-paki jong u bad ban phet ïap sha Russia da ka jingkyrshan jong u Vladimir Putin ban ai jaka rieh (Asylum) syndon ïa u hangtei, katba u Prime Minister jong ka Syria, u Mohammad Ghazi al-Jalali u pynjem da ka pyllait khubor ba u kloi ban ïatreilang bad ka kynhun pynkhyllem sorkar ban aiti noh ban thaw sorkar thymmai da ka basuk khlem da ïa umsnam.
Katei ka jingjop jong ka HTS ka la pynjew slew ïa ka Iran, Hezbollah bad ka Russia kiba kyrshan ïa ka jingsynshar donbor namar ba ki ïohnong ban ri ïa ki bseiñ pyrshah ïa ka ri Israél kumba long mynta. Don kiba suba, ba ka lah ban dei ka jingïatreilang jong ka Israél bad America ban pynkhyllem ïa u Assad namar ka jingïaleh markynti ka jia tang arsngi hadien ba ka Israél ka ïasoi soskular “sangeh ïasiat” bad ka Hezbollah ha Beirut. Katei ka seng lehnoh HTS jong ka Liang pyrshah ka kular ban ai ïa ka synshar paidbah (democracy) kaba ki paidbah ki da jied bad ïahun lang. Hynrei, ym lah ban tip ka khih ka kylla kumno ka synshar khadar bad jingïadei ki ri ha Middle East nangne shakhmat, namar ka Turkiyé ka la pynshisha ba kan dei ka super power ban ïa ka Iran kaba la kob sarong baroh shikatta, nangta, ka America bad Israél kin peit pyrman jia aïu, la ka sorkar thymmai ka kwah ne em ban ïasuk noh bad ka ri Israél.
Khatduh, ka jingkhyllem sorkar jong ki ehrang ka jia mar mar ha kine ki laisnem mynta, nyngkong ha Srilanka namar ka jinghiar ka ïoh ka kot. Hadien bun bnai ka jingïakhih ki paidbah jong katei ka ri kum ka dak ba ki pynpaw pyrshah ïa ka jinglehmynthi jong ki nongïalam jong katei ka ri ha ka snem 2022, suki suki ka ding ka la nangpur kat haduh ba u Rabinda Rajapaksa, Prime Minsiter uba long ruh u para jong u President jong katei ka ri, u la hap ban hiar shuki noh ha u bnai May jong katei ka snem. Hynrei, ka drama jingpynkhyllem kam pat kut tang katta, tang khyndiat por hadien kata, ki paidbah ki la pynbor sa ïa u Gotabaya Rajapaksa President ban phet krat na la ka jong ka ri ha ka 13 July 2022 namar ba ka ram jong
ka ri ka la kiew haduh ñiuhmat, nangta sa ka dor ka mur jong ki marbam mardih bad ka umphniang ka la kiew shaba palat pud. Ka ding ka la nangklang kat haduh ba ka sorkar ka la hap ban pyntreikam noh da ka Emergency. Kaba nyngkong ka dei ka jingbamsap (corruption), ka peisa ka tuid tang sha ki heh ki haiñ kiba don ha ka bor, kaba ar ka dei ka Lockdown naduh 2020 haduh 2021 ha ka pyrthei shityllup namar ka jingpang khlam Covid-19, nangta ka jinglut jingsep ha ka Thma pyrshah LTTE ha ka snem 2009 bad bud sa ka jingshah pynbthei bom ki lehnoh ha ka Easter Sunday ha ka snem 2019 bad kiwei pat.
Nangta, khyllem sa ka sorkar ka Sheikh Hasina (Awami League) ha Bangladesh namar ka jingkhih paidbah kaba jur kat haduh ba ka hap ban phet krat sha India bad ban shimti shipor da u Muhammad Yunus (Small Banker) kum u Interim Prime Minister kum ban ai mynsiem biang ïa ka Begum Khelida Zia (Bangladesh National Party).
Kumba ngi im ha kane ka spahsnem ba 21, ki paidbah ki la nangshai bad nangïohi ïa ka jingleh high level jong ki nongsynshar, mih ka jingbymhun, ka pynbitar, ka pynsohsat ïa ki, namar kiba myntoi dei tang kiba haïing jong kito kiba shong ha ki shuki sopkhleiñ jong ka sorkar. Ka India bad ka Meghalaya ruh ki dei ban ïohi ba ka sur u paidbah ha kylleng ka pyrthei ka dei ka sur blei, phim lah ban shu ñion da ka bor, wat ka Manipur ruh ka klang balei, namar ka don ka jingsynshar ba theh shiliang. Ki nongsynshar donbor kumba paw ha ka History kim don jaka shuh mynta kin ïai kyllon kdur shi kdur. Husiar namarkata ko lok !.

Leave A Reply

Your email address will not be published.