Ka jingtih dewïong sop-sop ha East Jaiñtia Hills bad kiei ki jingktah ïa ka mariang?

Patricia Mukhim

0

Ka rukom tih dew-iong ha ka jylla Meghalaya ka pynmih ïa ar tylli ki jingma. Kawei ka long ba ka rukom tih kumba prong thliew kumba prong ki khnai (rat hole mining) bad kaba la shim ïa bun bah ki jingim briew na ka daw ka jingshlei um kynsan hapoh par dewïong. Kaba ar pat ka long ba ym don ba salia la ka um kaba mih na krem dew-iong ka tuid sha ki wah bad ka pynlong bih ïa ki tlong um. Ngi tip bha ba ka um kaba mih na ki par dew-iong ka don shibun bah kita ki ‘heavy metals’ lane ki mar poh khyndew kiba pynlong bih ïa ka kum. Na kine ki jait mar, kata kaba ki saïantis ki khot ka ‘lead’ ka long kaba pynlong bih tam. Lada kane ka lead ka rung sha ka met ka phad jong ngi ki don shibun bah ki jingktah kiba pynmynsaw khamtam eh ïa ki khunlung khynnah. Lada ka lead ka ngam sha ka met ka phad jong ki khunlung ka ktah ia ka jabieng jong ki bad ki duna ia ka bor sngewthuh bad bor pyrkhat (intelligence quotient). Nga ïoh ia ka jingbatai halor kane ka jingsniew jong ka ‘lead’ na kawei ka jingiakren ha Guwahati ha u bnai October. Ia kane ka jingiatai kaba kongsan lah khot da ka seng Pehle India kaba la trei borbah ban pynsngewthuh paidbah kylleng ka ri India halor ki jingma kiba mih na kata ka bih kaba mih na ka lead (lead poisoning).
Kane ka ‘lead’ ka don ha ki rong kiba ngi ai ïa ki dieng rishot bad ki jingkhang ha iing. Ki khunlung teng teng ki khar ïa ka rong kaba lah tyrkhong bad hap ha madan bad ki bam ïa ka. Kane pat ynda lah rung sha kpoh ka pynmih jingpang har rukom. Bunsien ngi ki paidbah ngi sah ha ka umdum halor kine kiei kiei baroh namar ym ju don ba pynsngewthuh ïa ngi. Kiwei pat ki lad na kiba ka ‘lead’ ka rung sha ka met jong ngi ka long na ka um dih kaba wan sha ki iing jong ngi lyngba ki pipe nar kiba lah sarang. Nalor kata haba ngi shet jingshet ha ki khiew aluminum ruh ngi lah ban nguid ïa ka lead ryngkat bad ka bam jong ngi.
Ha ka jingshisha ka deit ka tnad State Pollution Control Board lane ka tnad Sorkar kaba peit ïa ka jingjakhlia ka lyer bad ki umbam umdih kaba dei ban leh ïa kita ki test bad ban pyntip ïa ngi ki paidbah khnang ba ngi lah ban kham kitkhia ïa ka rukom shet bad ruh ban da phikir bha ïa ka umbam umdih bad ban tip la ka long neem kaba khuid bad sngur kaba ngi lah ban dih khlem kano kano ka jingtieng bad jingkhohñïoh.
Ki stad saïan jong ka seng Pehle India ki la kdew ruh ba kiba bun ki musli musla la pynitynnad rong da kaba khleh bad kata ka “chromate” kaba dei ka rong stem kaba pynibang ïa u shynrai. Ha Bangladesh ki karkhana tylliat shynrai kiba bun bah ki khleh ïa kane ka rong stem (chromate) khang ban kham lah dor u shynrai. Hynrei ynda uta u shynrai u la poi sha ri nongwei bad ki leh ïa ka test ban peit la u long neem uba lait na ki jingma ‘lead’ ki shem ba uta u shynrai u bun palat ïa ka lead bad kata ka pynlong bih pynban ïa u shynrai uba ha ka jingshisha u dei ban ai shibun bah ki jingïarap ïa ki bor met jong ngi.
Tip ha ka jylla Meghalaya jong ngi u shynrai ïa uba ngi sngew sarong bha bad ngi la sdang phah kylleng sawdong ka ri u long neem uba lait na kane ka Chromate. Ïa kata ngi lah ban tip tang lada ngi don ki jaka test ïa u shynrai kiba long laituid bad kiba lah ban ai ïa ngi ïa ka jingtip kaba thikna. Toi, u shynrai Lakadong u lah stem lypa bad lehse ym donkam shuh ban da ai rong ïa u tangba ym lah satia ban tip lada khlem pat test.
Ka jingim jong ngi ki briew ha kane ka sla pyrthei mynta ka la nang long kaba shongsyier namarba ki jingbam baroh kim long shuh kiba lait na ki jingma kiba har rukom. Ha ki jaka ba bun ki par dewïong lada thung jingthung wat kham jngai na kita ki par ruh hynrei ka um ka ngam shapoh khyndew bad ki jingthung hi ki kjit ïa kata la lead na ka khyndew bad kata ka bih ka shong ka sah ha kita ki jingbam khamtam leilei ki jhur kiba ngi bam im.
Tip lada leit eksamin ïa ka snam jong ngi ban test ïa ka jingdon ka lead ha ka met jong ngi bad ïa ki jingpang kiba ngi ri hapoh ngin jin da la kham kitkhia ïa kine kiei kiei baroh.
Ha ka ktien phareng ka don ka jingong bad haba ym tip ïa kaei kaei kaba lah ban long ka jingma ïa ngi, ngi im suk ha ka jingbieit (Ignorance is bliss). Hynrei kane ka dei ka juk saïan ha kaba ki stad saïan ki ai jingtip ïa ngi na ka por sha ka por halor kumno ba ngin kitkhia ïa ka koit ka khiah lajong. Te ka dei ka kamram jong ngi ba ngin long kiba peitngor bad ba ngin phikir ïa kaei kaba ngi bam khnang ban lait na ki jingpang kiba bun jait. Ka dei ruh ka kamram jong ngi ban wad jingtip shaphang kine kiei kiei lym kumta ka myntoi aiu ka jingkhreh kot jong ngi.
Kaba kham sngewsih ka long ba ka ‘lead’ ka ktah kham palat eh ïa ki khunlung khynnah bad ka pynsah bieit ïa ki namar ba kim lah ban pyndonkam pura ïa ka jabieng jong ki. Hato kane kam dei mo kaei kaei kaba ngi dei ban tip bad ban husiar? Kan myntoi aiu ka jingleit skul, leit kolej bad ki skul bah (university) lada ngim ïasam lem ïa kine ki jingtip kiba ktah ïa ka koit ka khiah jong ngi iwei pa iwei.
Ka State Pollution Control Board ka dei ban ai jingtip kham bha ïa ngi halor kane ka phang lym kumta kan myntoi aiu katei ka tnad sorkar?

Leave A Reply

Your email address will not be published.