Ka jingngeit Khristan ka mut aiu ïa nga: Ka Khubor Khristmas jong u Professor G.G Swell

- Kyrsoibor Pyrtuh

0

Ka snem 2022 ka long kyrpang ïa ka Jylla Meghalaya namar ka jingdap 50 snem. Ka Jylla kam long shuh kumba ka la long 50 snem mynshuwa, hynrei ki kam pynroi ki shu long thohmut thohmat bad ka ïoh ka kot, ka kamai kajih ka noh shilliang. Khamtam eh, ka jinghiar dor ka longbriew manbriew bad jingjakhlia ka synshar khadar, ka jingleh shilliang khmat bad jingkhñoit beiñ ïa ki rangli ki juki ka la palat liam. Kiba bun bah ki nongshong shnong ka Jylla ki dei kiba ngeit Blei, lah ban ong ba hapdeng lai ngut ki briew, uwei un dei u tymmen basan ka Balang lane u rangbah jong ka Niam Tynrai ne u dkhot jong ki kynhun niam ba pher. Phewse, kata ka jingngeit Blei kam paw pat ha ki kam kiba man la ka sngi, la ha ka kren ka khana ne ka treikam treijam, ha ka synshar khadar bad imlang sahlang. Kaei kaba ngi ngeit bad kaei kaba ngi leh kam ïamir satia. Ki kam bamsap, ki kam dakaid, ki kam thok ki nang jyllei bad kiba leh kim sngew ei ei. Bad la pynlong doh longsnam ïa ki kam be-aiñ, katba ki rangli ki juki ki im ha ka jingtieng, jingsyier bad jingartatien. Kiba lui lui ki shah bom shah tied bad shah pynmynsaw, ki shah pynïap dusmon bad kane ka ktah jur ïa ka ka jingim bad u lyoh ka jingartatien bad jingduh jingkyrmen u sdien ldui ha sahit.
Halor kane bad kum ka dak ka jingñiew burom ïa ki longshuwa, nga kwah ban pynmih ïa kane ka Khubor Khristmas jong u Professor G.G Swell bad kiba ha ïing jong u Professor Swell ki la plie bad pynïaid ïa ka Museum, kaba lum thup ïa ki kam bad ki matti bakhraw jong U, ha Laitkynsew.
Ha ka por bad juk ba u im, u Professor G.G Swell lyngba kane ka khubor u kren sha ka Ri bad ka Pyrthei shaphang ki nongrim tynrai jong ka jingngeit Khristan. Kum u nongshong shnong jong ka Ri kaba laitluid u ïalap hakhmat ki nongshong shnong bad u khot ïa ki sha ka jingpynthymmai.
Sa shisien pat ka aïom Khristmas ka la poi, ka aïom jong ka jingkmen bad u Angel u la ong ha ki, “Wat sheptieng phi, Nga wanlam sha phi ïa ka khubor ka jingkmen…namar ha kane ka sngi la kha…ïa u Nongpynim…” (Lukas 2:10-11). Kumno pat keiñ ki briew kin mad ïa ka jingkmen hapdeng ka jingsheptieng bad jingjynjar sat? Ka Jylla ka la shlei da ka bamsap bad ka jingleh bymhok. Kumno ki briew kin kmen ha kaba 30 % ne lai phew na ka shispah na ki nongshong shnong ki dei ki briew kiba duk bad kyrduh. Hynrei ngin risa kmen da ka jingkut jingmut ba ngin ïeng bad ïakhun pyrshah ïa ki bor jong ka jingdum bad jingthombor. Ngi dei ban ïasam lem ïa ka khubor jong ka jingkmen bad ngin kut jingmut ban ïengskhem ha ka hok bad jingshisha. Ngi dei ban kam kynti ïa ka Jylla na ki kti jong ki katto katne kiba thmu ban die duh bad lilam ïa ka tang na ka bynta ka jingmyntoi shimet.
La kha ïa u Professor G.G Swell ha ka ïing Khristan ba nylla ha ka shnong Laitkynsew bad u la long u Deputy Speaker jong ka Lok Sabha ar sien, kata 1969 haduh 1970 bad 1971 haduh 1977. U long u briew uba beit bad hok, khamtam eh ha ki kam shakri paidbah. Ha ki 16 tylli ki mat na ka bynta ka roi ka par ka Jylla, u Professor Swell u ban jur halor ka jinglong jingman ki nongïalam bad u kren shai ba ki nongïalam ki dei ban long kiba beit bad hok ha ka jinglong jingim. Ki kam pynroi kim don jingmut bad kin shu sah tang ha ki kot sada lymda ngi don ïa ki nongïalam kiba hok bad ba shisha. (16 Point Programme for Meghalaya, New Delhi Dated 6 July 1973)
Ha ki snem ba u dang bat ïa ka kyrdan kum u Deputy Speaker ka Ri India bad ha kawei na ki aïom Khristmas, u la pynmih iwei I kot lyngkdop ba u la jer, “Ka Jingngeit Khristan ka Mut Aiu ïa Nga”, bad hangta u la ong ba, “kumne ha ka aïom Khristmas bad snem thymmai ka long kaba kongsan ba ngin ïathir bad ïasam ïa ki symboh pyrkhat halor kane ka phang kaba tynrai bad donkam tam”. Kane ka kot lyngkdop kaba la pynmih 50 snem mynshuwa, ka kren ha phi ha nga mynta da kajuh ka sur kaba la kren san phew snem mynshuwa. Ka khubor ka long kaba synlar, hynrei kaba nep ban ksam ïa ki thied ki jaw, ki shyieng ki shruh bad kan pynlong ïa ngi ba ngin sngew rem halor ka jinglong mutlop ka pateng mynta. Kumjuh ruh ha kane ka juk ha kaba ki kam pyntriem, ki kam pynïashun- pynïa isih para briew bad ki kam ïaumsnam ki jyllei, kane ka khubor ka ai jingkyrmen ïa ngi bad nga pynmih ïa kane ka khubor kumba la thoh kumne harum:
“Ka kyrdan jong u symbud shongknor ne Deputy Speaker jong ka Ri India ka lah ban long kaba kongsan ne ka bym kongsan ïa nga, hynrei nga shim khia ïa kane ka kam bad ha kajuh ka por nga burom ïa u ne ka briew namar ka jinglong jingim ba hok jong ki, ym namar ba ki heh ne khraw ka kyrdan. Na ka kyndong jong ka Ri kaba duk, na ka thaiñ shatei lam mihngi nga la ïaksaid hapdeng ka jingkyrduh bad khlem ka jingpynkyntiew skong da kino kino ki seng saiñ hima nga la kiew shaduh ka kyrdan kum u Deputy Speaker jong ka ïing Dorbar Thaw Aiñ ka Ri. Ka la long ka jingïaid lynti kaba jlan bad ba jwat. Kumno pat nga la lah ban poi sha kane ka kliar?
Kawei kaba nga kynmaw dngong ha ka por jinglong khynnah ka long ka sur kaba jam jong I mei haba I duwai sha u Blei man la ka step khlem pud. Haba I dwai I khlei lut ïa ki jingeh baroh ha khmat U Blei bad i ïaksaid bad ïapan ïa ka jingïalam lynti jong U. Kaba ar pat, ka dei ka skul kaba nga leit hadien ba nga la pyndep ïa ka jingpule kot ha ka skul kaba don hapoh shnong. Ym don uwei ruh u khynnah uba kwah ban leit skul ha kata ka skul kaba dang shu plie bad ka bym pat shym la ithuh. Hynrei dei ha kane ka skul, ka Ramakrishna Mission Cherrapoonjee, ba nga kjit na ki pukri um ka pyrkhat pyrdaiñ jong ki riewkhraw ka Ri India bad kine ki la ai ha nga ïa ka nongrim bad saiñdur ïa ka jinglong jingim jong nga baroh kawei. Naduh kata hi ka khyllipmat la kumba don mano re kiba buh ïa nga ha ka lieng bad nangta hi nga la king bad kie kylleng. Hato ka dei na ka jingduwai ba khlem pud jong I Mei? Haba nga kyrtiang dien mynta, nga ngeit ba ka dei ka jingduwai ba shisha bad nylla jong I Mei. I Mei I dei ka briew kaba ngeit bad shaniah tylli tyllan ha u Jisu, uba kham khraw bor ban ïa I bad ïa kiwei kumjuh. Uba ha ka jingim doh jong u hangne ha sla pyrthei u la jop ïa ka jingkwah rhah, u la jop ïa ka jingsheptieng, u la jop ïa ka jingïashun, ïaisih bad u la jop wat ïa ka jingïap de. Niuma, u long pat uba dap da ka jingieit bad jinglong ba tlem.
Ki stad ki jhad kane ka juk shai ki lah ban ïa-rkhie ba kaei kaba nga ïathuh shaphang ka jingngeit bad jinglong I Mei bad ki lah ban ñiew ba ki dei tang ki puriskam kai ki bym lah lehse ban pynïeng nia da ka jingstad jong ka juk shai. Niuma, to ngin ïa tih jylliew bad khmih bniah ïa ka jinglong jingman ka pyrthei ha kine ki sngi bad to ngin ïaswar kylleng ki Ri ka pyrthei bad ki kynhun niam ba pher. Ka nuksa, ka mat kaba ngi ïatai jur mynta ka long ka jingthmu bad jingpyrshang jong ki Ri ha ka pyrrthei ban pynduna ïa ki tiar ïapom bad ïalehthma bad kumno ban pynwandur thymmai ïa ka ïoh ka kot, ka kamai kajih bad ka khaïi pateng. Kata ka jingkyrmen ne ka jingmyntoi kaba ka pyrthei ka khmih lynti ban ïoh na ka jingïasoi soskular ban pynduna ïa ki tiar ïapom thma, kaba la tip kum ka SALT I, hapdeng ki Ri bakhraw bor kum ka Russia bad America, ki la shah tyllep noh ha ka jingstad bad jingshem thymmai ïa ki kor ki bor bad jingstad kiba lah ban pynmih shuh shuh sa kiwei pat ki tiar ïapom thma kiba kham shyrkhei bad ka jingïasoi ne jingïakren halor ka soskular SALT II ka la shu jngut bad jah rngai noh ha kita ki jingïakren shaphang ki tiar ïapom thma kiba la shem thymmai.
Khyndiat shaphang ka SALT I bad SALT II, kine ki dei ki soskular kiba la tip kum ka Strategic Arms Limitation Treaty, (SALT) bad ka dei ka jingïasoi soskular ban pynduna ïa ki tiar ïapom thma da ki Ri ka pyrthei, khamtam ka America bad Russia. Naduh ka snem 1969, la ïakren bad ïatai bniah ban pynduna ne teh lakam ïa ka jingpynmih tiar ïapom thma da ki Ri bad kane ka la pynlong ïa ka jingïasoi soskular SALT I ha ka snem 1972 bad SALT II ha ka snem 1979. Phewse kine ki soskular ki khlem poi shano shano ruh, pynban ka jingïamareh thong ban shna bad pynmih tiar ïapom thma hapdeng ki Ri ka nang jur bad nang shyrkhei.
Mynta pat sa ka jingkylli halor ka jingnoh synñiang kaba long 0.7 percent lane 0.7 na ka 100 na ka kamai ne ka ïoh ka kot jong ki Ri kiba riewspah bad ka jingbuh dor halor ki mar ne jingmih kiba shalan na ki Ri kiba dang sahdien sha ki kharkhana pynmih mar ne tiar kiba don ha ki Ri kiba riewspah, ka ban wanrah ïa ka jingmyntoi bad jingïoh nong ïa ki Ri ba sahdien. Hynrei kane ruh ka shu kut tang ha ki jingïakren kob-sob, ka shu kylla mulot bad dam noh ha ki jingïatai bad jingpynksan nia. Ngim poi satia shano shano ruh, katba ka pyrthei ka nang troiñ, ka nang pyut bad ka im mynta ha ka syrngiew jong ka jingjot thiaw.
Ar hajar snem mynshuwa u Jisu u la ïatyngkhuh bad kine kijuh ki jingeh bad jingkylli bad u la ïalympat bad ki. U la ngam jylliew bad shem ïa ka jubab bad weng ïa kine ki jingeh kiba ban khia ïa ki khun bynriew. Ha ka jubab u Jisu u la ong, “Lada uno uno ne kano kano na phi, phi shah thab shilliang ka ngab, to pynshah sa kawei ka liang; bad lada uno uno ne kano kano ki tuh noh ïa ka jaiñphong jong phi, to phin shah ba un shim sa ïa ka jaiñkup jong phi” bad “uno uno ne kano kano kiba kwah ban long janai, to khie leit bad die noh ïa ka spah ka phew jong phi bad sam sha kiba duk, bad phin kynshew ïa ka spah jong phi ha Bneng. Ale to bud ïa nga.” Ka khubor wat la ka long kaba synlar pynban ka shon jur ïa ka jingmut jingpyrkhat bad ka jingim. Ka Aiñ jong U Jisu ka dei ka Hok, ka Tipbriew bad Tipblei. Ka jingeh ha ka jingim briew ka dei ka jinglong lyngkar ka jingim bad u ne ka briew ki lah ban pynbeit, ban leh hok, ïaid hok bad trei hok tang lada ki kylla bad im ka jingim kaba beit, ba khuid bad synlar, ym kaba khwan shimet.
Namar kata ka daw, la ha jingim shimet ne ka imlang sahlang ne ha ka jingsynshar pyrthei, ka jiingim bad jinghikai u Jisu ki ïai im bad ki don ban hikai ïa ngi. Lada ngim lah ban bud ïa ki jinghikai jong U Jisu, kata ka dei ka jingtlot jong ngi. Kane ka dei ka jingngeit jong nga ha ka niam Khristan”. (Prof G.G Swell).
Nga ai khublei Khristmas bad Snem thymmai ïa phi, ïa ki nongpule bad nongshong shnong. Ka Jingsuk bad Jingkmen.

Leave A Reply

Your email address will not be published.