Ka G20 jong ka India: Ka sienjam kaba heh na ka bynta ka jingpyntreikam ha ka bha ka miat jong baroh

Ka India ka la shimti ia ka G20 presidency ha u Nohprah 2022, ha ka por ba ka pyrthei ka don ha ka jingeh kaba iadei bad ka jingkylla ka suinbneng, ka jingjynjar kaba mih na ka khlam, bad hapdeng ka jingiatan arliang, ki jingiathut hapdeng ki ri bad ka jingiaknieh ia ka bor. Ha ryngkat ka jingsuki ha ka jingiaid shaphrang jong ki thong Sustainable Development Goal (SDG), ki Sorkar bad ki nongthaw polisi ki la hap mad sa ia kawei ka jingbankhia. Ha kane ka kynrum kynram, ka bynta jong ka jingiadei ka la shem jingeh ha ka jingseisoh jong ka, bad ka la long kaba eh ban pynkhlain ia ki jingiadei hapdeng ki ri. Ka jingiaid ki ri ha la ki jong ki lynti ka la wanrah ia ka jingsdang ia ki rynsan bapher bapher kum ka BRICS, QUAD, ASEAN, kiba plié lad ia ka jingiatreilang ha ki thain bapher bapher ha ryngkat ka jingpynkhlain ia ki jingeh kiba mih na ka jingiatan bun liang.
Ha kane ka jinglong jingman, ka jingkyntu ban tei biang bad ban pynkhlain ia ka jingiadei hapdeng ki ri ka long kaba kongsan. Kane ka donkam ia ka jingpynkupbor ia ki kynhun ba kin trei ia la ka kam bad ruh ban phaikhmat sha ka jingpyniaid ia ki jingiadei hapdeng ki ri bad ki jinglong jingman kiba iadei bad ka bor synshar. Ka G20, ka rynsan na ka bynta ka jingiatreilang na ka bynta ki kam ka ioh ka kot bad kiwei kiwei ki kam, kaba long ka nongmihkhmat jong ki ri ba don ka ioh ka kot kiba la kiew shaphrang, kiba dang mih pyrthei bad kiba dang ialeh ban kiew shaphrang , ka don ka jingbahkhlieh ban pyni ia ka jingthmu jong ka ban pynbeit ia ki jingeh kiba khraw tam jong ka pyrthei lyngba ka jingiadei kaba khlain hapdeng ki ri kaba iarap ia baroh ki ri kiba long dkhot.
Ha ka presidency jong ka, ka India ka la rah shakhmat ia kane ka kam kum kawei na ki kam ba kongsan tam, da kaba phaikhmat sha ka jingrah ia ki jingiamir jingmut ha ka pyrthei sha ka lawei kaba shai na ka bynta ka jingiadei kaba khlain hapdeng ki ri.
Baroh une u snem, ngi la ioh ia ki jingjop ha ki kam bapher bapher hapoh kane ka jingthmu. Katba ka jingialang G20 Foreign Ministers ka dei kaba ju long man u snem naduh ba la sdang ia kane hapoh ka presidency jong ka Germany, ka India ka la ialam lynti da kaba long kaba nyngkong ban wanrah ia ka G20 Foreign Ministers Outcome Document and Chair Summary (FMM ODCS) kaba la dep ka jingiakren bad kaba la pdiang. Kane ka document kaba bniah ka pyni ia ki phang bapher bapher ba iadei bad ki ri ba long dkhot, kiba kynthup ia ka jingpynkhlain ia ka jingiadei hapdeng ki ri, ka jingialeh pyrshah ia ki kam pyntriem, ka jingpeit ia ki jingma ha ka pyrthei kiba iadei bad ka koit ka khiah, ha ryngkat kiwei kiwei. Kane ka jingjop ka pyni ia ka jingkut jingmut ki Myntri Kam Bar Ri ban iatrei lang ban tei ia ka rynsan jong ki ri kaba ai jingmyntoi ia baroh ki ri.
Shuh shuh, ka India ka la khyllie im biang ia ki jingiakren shaphang ki jingpynkylla hapoh ka United Nations (UN), da kaba peit bniah ia ka jingpynkylla ha ki bynta ba kongsan jong ka ba kynthup ruh ia ka UN Security Council. Ia kine la ban jur ha ka FMM ODCS, bad kane ka pyni ia ka jingkut jingmut ka India ban pynshlur ia ka rukom treikam ba don kham bun ka jingmihkhmat hapoh ka UN. Ka jingpeit ba dang iaid mynta ia ki jingshisha ha ka pyrthei bad ki jinglong jingman hapdeng ki ri ki pyni ia ka jingdonkam ia ka UN Security Council ban iahap bad ki jingdonkam kiba mynta. Shuh shuh, ki jingwit kiba mih na ki jingiakulmar ba dang iaid mynta ki la ktah ia ki kam jong ka Council bad kane ka pyni ia ka jingdonkam ia ki jingpynkylla ban pynthikna ia ka jinglah treikam jong ka.
Ka presidency ka la peit bniah ia ki jingpyrshang ban pynkhlain ia ka jingiadei hapdeng ki ri. Ki jingpynkylla hapoh ki Multilateral Development Bank (MDB) ki la kham sted hadien ka jingseng ia ka Independent Expert Group (IEG) hapoh ka jingialam lynti ka presidency. Ka thong jong ka IEG ka dei ban ai jingmut ban kyntiew ia ki MDB bad ka jingpynkhreh ia ka rukom treikam ban pynthymmai ia ka rukom treikam ki MDB ban pynthikna ka jinglah treikam jong ki ha ka jingialeh pyrshah ia ki jingeh ha kane ka juk mynta. Ka bynta kaba nyngkong jong ka kaiphod ba ar bynta ka, ‘Strengthening Multilateral Development Banks: The Triple Agenda,’ ka dei kaba la ai sha ki ri ba long dkhot. La kyrmen ban ioh ia ka bynta kaba ar ha u Risaw 2023, ban iahap bad ka por ba pynlong ia ka jingialang ba 4 jong ki Finance Ministers and Central Bank Governors (FMCBG). Yn peit lang ia kine ki kaiphod bad yn pynshlur ia ka jingiamir jingmut bad ka jingpyntreikam da ki MDB katkum ka rukom treikam jong ki. Shuh shuh ka jingpynkhreh ka G20 ban pyntreikam ia ki jingai jingmut jong ka G20 Independent Review ia ki MDB Capital Adequacy Framework (CAF) ka la ioh ia ka jingkyrshan jong ki Myntri Kam Pla Tyngka na ka bynta ka jingpyntreikam ia ka. Ki dang don sa kiwei kiwei ki seinjam ban pynlong ia ka seminar halor ka jingpynkhlain ia ka bor pisa jong ki MDB ha ryngkat ka jingpynlong ia ka jingialang kaba saw jong ka FMCBG. Kane ka seminar ka don ha ka khep ban wanrah ia ka jingtyllun shakhmat jong ki jingiakren ha ka pyrthei kiba thmu ban pynkhlain ia ki MDB bad pynkhlain ia ka jinglong nongai ram jong ki.
Hapoh ka jingialam lynti u Myntri Rangbah Duh, u Narendra Modi, kane ka presidency ka la pynlong ia ka ‘Voice of the Global South Summit’ kaba nyngkong. Ha ka jingiashim bynta na 125 tylli ki ri ha ki 10 tylli bynta ha ki ar sngi, kane ka prokram ka la ai rynsan ia ki nongiashim bynta ba kin iakren shaphang ki jingkhuslai, ki jingmut, ki jingeh bad ki kam ba kongsan jong ki ri ba dang kiew shaphrang. Ka jingthmu jong kane ka jingialang ka dei ban wanrah ia ka jingiatylli ka thong bad ka jingiatrei lang hapdeng ki ri. Ha ka jingiahap bad ka phang ‘Vasudhaiva Kutumbakam’ jong ngi, ka presidency ka la kot sha u mawmer ban plié lad ia ki jingiakren shaphang ka jingpyniar jong kane ka kynhun. Kane ka jingiakren ka la wanrah ia ka jingpdiang ia ka African Union (AU) kum ka dkhot ba shirta jong ka G20 kaba long ka dak jong ka juk kaba thymmai jong ka jingai bynta lang ia baroh bad ka jingiatreilang ha ka pyrthei.
La pyni shai ba ki jingeh mynta kim sahkut tang hapoh ki ri. Kumba ong u Myntri Rangbah Duh, u Narendra Modi ha ka jingai jingkren jong u ha ka jingialang ki Myntri Kam Bar Ri jong ki ri G20 ha u Lber, “Ka jingiadei hapdeng ki ri ka dei ka jingeh mynta,” bad ba “Ki jingshem ha kine ki snem ba la dep – ki jingkulmar ha ki kam pisa, ka jingkylla ka suinbneng, ka khlam, ki kam pyntriem bad ki thma – ki pyni shai bad ka jingsynshar ia ka pyrthei ka la rem ha ki ar tylli ki kam ba ka dei ban leh.”
Kumta, ka jingiatrei lang bad ka jingpyndep ia ki kam kiba hap leh, ka jingiatreilang bad ka rukom treikam kaba niewkor ia ka bha ka miat jong ki briew khnang ban ialeh pyrshah ia ki jingma ia ka jingiadei hapdeng ki ri ki long kiba kham kongsan mynta ban ha kano kano ka por. Ha ki kyntien jong u Myntri Rangbah Duh jong ngi – “Haba ka pyrthei ka la kylla, ki jaka treikam jong ngi ruh ki hap kylla. Hynrei kin shah weng bujli da ka pyrthei kaba bun ki jingiashun bad ha kaba ym don ki kyndon.”
Ha ka jingngeit ha ka ‘Kawei ka Pyrthei, Kawei ka Longiing, Kawei ka Lawei’, kaba mih na ki jingthoh kiba hyndai jong ka India bad ki jingthmu u Myntri Rangbah Duh, u Narendra Modi na ka bynta ka pyrthei, ki jingeh jong baroh ki dei kiba hap pynbeit da ka jingiatrei lang – ha kaba ka jingbha jong ka jinglong briew ka jop ia ki jingpynphiah bad ki jingartatien. Ban wanrah biang ia ka jingshaniah ha ki jaka treikam ha kane ka juk kaba mynta, ngi dei ban pyndonkam ia ka jingngeit ha ka jingiatrei lang, ka jingkdup lang ia baroh bad ka jinglah pynkylla ialade kaba la long ka dak jong ka G20 Presidency jong ngi.