Lada ngi kwah ban ïohi ïa ka lawei kaba I don jingkyrmen ka por ka la poi ba ngin ai lad noh ïa ki samla rangbah kiba thmu ban ai reng ha kane ka sien ïaleh ha u Rymphang 2023. Don katto katne ki samla kiba nga ïakynduh kiba ïohi jngai bad kiba kloi ban saiñdur thymmai ïa ka synshar khadar. Na kata ka daw ki kwah ban ïaleh elekshon khlem da khwai ïa ki briew da ka pisa. Ha kine ki khyndiat taiew la ïohi ba ki MLA ki la sdang ban sam pisa na ka MLA skim na ki bynta ki skim laiphew har rukom. Ki nongshim ruh ki kam tohhoh ba dei ka pisa ïohei. Hynrei ym ju don pisa ïohei. Ka pisa baroh ka dei kaba la mang ban kyntiew ïa ki dong ki shnong lyngba ki surok kiba neh la kumno kumno haduh san snem. Ym ki surok kiba tang shisien tied u slap lyiur ka rah lut ka um ïa ka rong namar ha ka jaka ban pynlut 10 lak ban shna ïa ka surok lah klop noh 5 lak bad thaw ïa ka surok ba malu mala da ka pisa kaba tam. Ha kane ka bynta dei ban kynnoh ruh ïa ki rangbah shnong bad rangbah dong ba kim peit pyrman ïa ka rukom trei kam ki kontraktor.
Lada uno uno u rangbah shnong lane u rangbah dong u long ruh u kontrak pyntrei surok lah dei ban ai ïa u ban pyntrei sha kawei pat ka shnong, ym ha shnong lajong. Namar lada u rangbah shnong lane ki khun, ne ki ba haïing jong u ki pyntrei kontrak ha ka shnong/dong lajong ka don beit kata kaba ong ha ka ktien phareng ka “ conflict of interest,” kaba mut ba ym lah ban trei ho ïa ka kam. Kaba i saitmet eh ha kane ka jylla jongngi ka long ba wat ki MLA/Minister ruh ki long de ki kontraktor. Nga tharai ha kiwei pat ki jylla ym ju kham don kum kane ba U Minister un long ruh u kontraktor. Na kata ka daw wat lada ki surok ki jot katno katno ruh ym don ba lah ban leh eiei. Lada ngim ïoh ka um bam um dih kaba thikna bad kaba lait na ka jingjakhlia ruh ngim lah leh ei ei ruh. Ngi hap shu kbum beit jak. Hato ym dei mangi ki paidbah kiba jied ïa kine ki khwan myntoi shimet? Kine te ïalade ki lah biang nadong shadong haduh katno pateng shuh. Ki paidbah ka jylla bapli pat ki la nang duk nang jynjar.
Ka jylla Meghalaya ka la hiar ha ki bynta baroh. Dang ha kine ki sngi ka don ka survey kaba ong ba ka jingpep skul jong ki khynnah haduh Class 10. Kumba 39 na man la ka 100 ngut ki khynnah ki pep skul noh na ki daw kiba bun bad khamtam eh namar ki kmie ki kpa kim lah kyrshan shuh. Ynda lah pep skul ki sa leit trei bylla lane kano kano ka kam barit baria. Kane ka kdew ba kine kiba pep skul noh lehse kim don kano kano ka jingtbit (skill) ban trei ïa ki kam kiba kham biang ka jingsiew. Ka jingduk kan nang ïai ban katba nang mih ki snem. Kine kiba lah pep skul ïalade ruh kin ym lah ban phah skul ïa la ki khun jong ki lymda ka sorkar ka trei borbah ban wanlam biang ïa kine kiba la pep skul bad ai jinghikai ei ïa ki.
Kine baroh ki jingshah lyngshop ha ka jingduk ki leit jia namar ba kita kiba lah shah jied ki dei kiba ïoh ba kot, ki heh spah suda kiba ym sngewthuh ka mut aiu ka jingduk. Kine ki MLA ki pynkmen toh-hoh ïa ngi tang ar lane lai bnai shuwa ka elekshon bad hadien nangta pat ki shu ai pisa ïa ki briew kiba wan sha ki katba ïa ki kam kiba ki dei ban trei kum ban kham pynbha ïa ki skul bad jied ïa ki nonghikai kiba tbit ym kiba ïashah politiks; ban pyrkhat ïa ka jingthaw kam thaw jam bad ban pynbha ïa ka rep ka riang bad ïa ki surok ki jingkieng baroh.
Kane ka sorkar MDA kaba la ïalam khmat da ka seng NPP bad kaba ïatrei lang ruh bad ka UDP, PDF bad kiwei ka long ka sorkar jong ki heh spah. U Chief Minister u wan na ka ïing ka sem kaba ïoh ba kot. Ka khun jong u kam pule shane bad ynda la dep jingpule nga ngeit ba kan ym kwah ban wan shong wan sah shane sha ka jylla Meghalaya. Ha ka jingshisha wat u Chief Minister (CM) ruh ynda um lah jop shuh bad um lah shuh ban long CM ngam ngeit satia ba un shong un sah ha kane ka jylla. Jan man la ka taiew u hap leit Delhi namar u don la ka jong ka ïing ha ka nongbah. Naduh dang khynnah ma u bad ki hymmen para jong u ki pule sha Delhi. Ka mynsiem jong ki ka shoh sha kane ka nongbah. Dei na kata ka daw ba kim don satia ka jingsngew kit khia lem ïa kane ka jylla bad ki nongshong shnong jong ka Meghalaya.
Dei na kane ka daw ba mangi kiba jied nongthaw aiñ (MLA) ngi hap long kiba pyrkhat jngai. Ka spah ka phew kaba ki kit kine ki Minister mynta ka dei ka spah jong ki briew ka jylla Meghalaya. Kine ki khyndiat ngut kiba ha ka sorkar bad kito ki kontrak bad nongtrei business kiba kyrshan ïa ka NPP ne UDP ki lah ban thied da ki phew tylli ki ïing ha sor Shillong. Ki nongjied ïa kine pat ki la nang sdot bad dang ban ka jingduk.
Dei na kane ka daw ba ngi dei ban ai lad ïa kiba dang samla ka karta bad kiba don ka jingmut jongpyrkhat kaba thymmai bad ka mon ba skhem ban ïeng halor ka nongrim ban kyntiew lem ïa ki para samla; ban pynduh jait noh ïa ka bamsap bampong bad ban ïalam ïa ka jylla sha ka lynti kaba don jingkyrmen. Nga ngeit ba ki paidbah jongngi kin ym long shuh kiba mynthi kumba ki la long ha kine ki 50 snem.
Ki samla ai reng ruh ki dei ban pyni hangi ïa ka dur (vision) kaba ki pruid dak na ka bynta kane ka jylla jongngi ha ki 20 snem shakhmat. Ynnai ïakren shuh tang ïa kaba lah dep. Ki nong ai reng elekshon ki dei ban ïathuh aiu ki thmu ban leh ha ki snem ki ban wan. Ynnai ban shu wan kren jali-ja-um, khleiñ la thang jwat la bam.
