U Kiang Nangbah bad Ka Jingpyndam Ïa Ka Article 370

Kyrsoibor Pyrtuh

0

Ka 30 Nohprah, ka dei ka lyngkhuh sngi ïap kaba 161 jong u Kiang Nangbah, u riewpaidbah, uba la lamkhmat ïa ka Thma pyrshah ïa ka Sorkar Bilat. Kane ka thma ka la long ka bynta ba kongsan jong ka history ka bri Hynñiewtrep bad dei ruh ban rakhe ïa ka kum ka thma ïaleh jinglaitluid kaba la ïakhun da ki khun ki hajar ka Hima Sutnga hyndai.
Ki jingkynmaw bad jingthoh ba ngi pule shaphang u Kiang Nangbah bad ka jingïakhun, ki dei ba la lum bad thoh da ki phareng bad ki nongthoh history kiba ïaroh ïa ka jingsynshar ki Syiem Bilat. Dei ha ki snem kiba hadien la pynsaphriang ïa ka khana shaphang U Kiang Nangbah bad ka jingïaleh laitluid sha kylleng ka Ri Hynñiewtrep bad India. Kaba sngewsih pat ka long ba don kiba pule ïa u Kiang Nangbah da ka jingmut kaba khim bad pynïapher jaidbynriew. Mynta lei ki don sa kiwei ki khynhun kiba shim kabu bad pynshai shynna jubor ïa ka khana halor u Kiang Nangbah tang ban pynïabiang bad ki jingthmu kiba khun ranab jong ki ban tei ïa kata ka Hima bathymmai ha India. Kane ka dei ka jingpule bakla ïa ka History, kumta ngi dei ban kyntait bad pyneh triang ïa kine ki riew shim kabu.
Naduh ki snem kiba sdang jong ka spah snem ba khat khyndai ki la don ki thma ne ki jingïaleh pyrshah ïa ka Sorkar Bilat kiba la lam khmat da ki Syiem jong ki Hima bad I Kong M.P.R Lyngdoh I nam ïa kine ki thma kum ka jingïaleh jong u paid khasi. Nyngkong eh dei u Syeim Bormanik jong ka Hima Shyllong uba la leit ban knieh ïa ka jaka ha Dimur ïa kaba ki sahep jong ka Bristish East India Company ki la pynlong ktem ban lum khajna be-aiñ ha ka snem 1828. Shi snem hadien kata, sa u Syiem Tirot Sing u la ïaumsnam bad ki shipai jong ka British East India Company ha Nongkhlaw. Wat la ka Sorkar Company ka la lah ban pynbieit ïa u Syiem ka Hima Sohra bad ïateh lok bad u, pynban kiwei ki Hima, kum ka Mawsmai, Sohbar, Wahlong, Pamsanngut, Mawdon, Shella bad Dwara Nongtyrnem ki la ïalum lang kawei ban ïeng pyrshah ïa ka jingthombor jong ka Sorkar Company ha ki Ïit ki Hima jong ki.
Ka Hima Sutnga ka dei kawei na ki Hima Khasi kaba khraw bad ka jingïar jong ka, ka long naduh ka them ri thor, kaba hap mynta hapoh ka Ri Bangladesh shaduh ki padun lum ka thaiñ bhoi.
Katba hapdeng ka don ka riat ka ram jong ka ri war bad ka madan lum jong ka thaiñ pnar. Naduh ka snem 1774 ki Syiem ka Hima Sutnga ki la ïatyngkhuh bad ki shipai phareng bad katkum ka kaiphot u Pemberton, “ha ka snem 1774 ki Jynteah ki la shah thom ha ki shipai phareng hapoh ka jingïalam u Major Henniker…” Kham hadien, ha ka snem 1835 la pynïasoh ïa ki jaka lum jong ka Hima Sutnga hapoh ka jingsynshar ka Sorkar Company na Bilat bad kine ki jaka lum ki la kylla long noh ki British territory ne jaka jong ka Sorkar Company bad ki long ruh ka bynta jong ka Khasi & Jaiñtia Hills District. Kynmaw ba ha por ba synshar ka Sorkar Bilat, ïa ka Ri Hynñiewtrep la phiah ha ki ar bynta, kawei ka Khasi & Jaiñtia Hills District bad ki Khasi States ne Hima Khasi. Ki aiñ kiba la thaw da ka British Parliament ki treikam ha ka Khasi & Jaiñtia Hills District, katba ki Khasi States pat ki don la ki jong ki soskular kiba kawei pa kawei ka Hima ka la ïasoi bad ka Sorkar Bilat.
Hapoh ka jingsynshar jong ka Sorkar Bilat, ka Hima Sutnga ka shah thombor bad ki khun ki hajar ki shah ban beiñ ha ki aiñ kiba pynkordit. Ha ki snem 1860 bad 1861 ka Sorkar Bilat ka la pynjari ïa ki ar tylli ki aiñ pynshok (tax law), ka house tax bad income tax, bad la lum khajna jubor na ki nongshong shnong. Kane ka jinglum khajna ka dei kawei na ki daw kaba kongsan kaba la pynkhie ïa ka thma pyrshah ïa ka Sorkar Bilat. Kine ki aiñ ki dei ka jingthombor pyrshah ïa ki rangli ki juki, ki riewkynthei bad wat na kiba la ïap ruh ka Sorkar ka lum ïa ka khajna. Katkum ba la sot da I Kong M.P.R Lyngdoh na ki jingïathuh jong u Bang Doloi ka Raliang bad u Long Sutnga kiba ong, “kiba duk tasam, ki riewkynthei, ki tymmen ki bym don shuh mano mano kiba bsa ïa ki ki hap ban siew ïa ka khajna…ka khajna ka long kaba pynkordit sat ba wat na ïa kiba la ïap ruh ka Sorkar ka pynshong dor ban siew khajna…”
Halor kane ka jingthombor bad kiwei de ki kam be-aiñ kiba la leh da ki heh Sorkar jong ka Sorkar Bilat kiba la lushïa ïa ka jingleh niam ha ka shnong Ïalong, ki khun ki hajar jong ka Hima Sutnga ki la ïeng ryngkat bad u Kiang Nangbah, uba la lum ïa ka Dorbar Paidbah ha Syntu Ksiar. Ha kane ka Dorbar la ïakren sani halor kine ki aiñ pynshok bad pynrem jur ïa ka jingleh thombor jong ka Sorkar Bilat ïa ki nongshong shnong ka Hima. Kumta da kawei ka sur ki la mynjur ban îeng bad ïaleh pyrshah ïa ka Sorkar Bilat. Kumta ka la khie ka Thma Synteng pyrshah ïa ka Sorkar Bilat ha ka snem 1860, hynrei ka Sorkar Bilat ka la lah ban pynkut noh ïa kane ka thma ha ka snem 1862 ha kaba la kem bad phasi ïa u Kiang Nangbah ha khmat ki paidbah ha Ïawmusiang.
Ha ka por ba ka Ri India ka ïoh jinglaitluid ha ka 15 August 1947, ki don ar phew san (25) tylli ki Hima Khasi kiba don la ki jong ki soskular bad ka Sorkar Bilat. Kine ki Hima Khasi ki don ka hok ban ïoh pat ïa ka jinglaitluid ba pura. Lait noh ka Kashmir bad ki Khasi States, kiwei ki Princely States ki la mynjur ban ïasoh bad ka India, bad ki la aiti lut ïa ki bor synshar, bishar bad jingpynïaidkam ha ka Ri India. U Maharaja ka Kashmir u la soi tang ïa ka soskular, kaba la tip kum ka Instrument of Accession bad u la pynmih paidbah ïa ka jingpynbna ba u la pdiang ïa ka Constitution ne ka Riti Synshar ka Ri India. Ha kajuh ka por pat la bsuh ïa ka Article 370 ha ka Riti Synshar bad da kane ka Article ka Kashmir ka ïoh ïa ka kyrdan ba kyrpang hapoh ka Constitution ka Ri India. Ha kawei pat ka liang ki Hima Khasi ruh ki soi ïa ka Instrument of Accession bad lah ban ong ba ki Hima Khasi ki la pdiang ïa ka Riti Synshar da kaba ki ïashim bynta ha ka elekshon kaba nyngkong ha ka snem 1952. (L.G Shullai. Kashmir bad Ki Khasi States). Ñiuma, la bsuh ïa ka Sixth Schedule ha ka Riti Synshar na ka bynta ban pynneh ïa ki hok, ki riti bad kolshor jong ki trai ri hapoh ka Jylla Assam, phewse ym shym la don kino kino ki kyndon kiba kyrpang ha ka Riti Synshar na ka bynta ki Hima Khasi, wat la ki la dep ïasoi ïa ka Instrument of Accession ryngkat bad ki kyndon kiba khlaiñ kiba don ha ka Annexed Agreement.
Ha ka jingïalang Dorbar jong ka Constituent Assembly kaba la long ha ka 27 January 1948 la wanrah ar tylli ki jingpynkylla ha ka Rule 51, (i) ba ka kyntien “representative” ne nongmihkhmat ka mut uno uno uba la jied kum u nongmihkhmat jong ka State ne ki States sha ka Assembly katkum ki kyndon kiba don ha ka Schedule jong kine ki Rule (ii) ka kynthup ïa kino kino ki briew kiba ki Syiem ne Nongsynshar ne Nongmihkhmat jong ki, ki la pyntip sha u President katkum ki kyndon kiba don ha ki Schedule jong ki Rule bad ba la jied ïa ki ban long ki nongmihkhmat sha ka Assembly na ka bynta ka State ne ki States. Ka Schedule jong ka Rule 51 la pynkylla biang bad ha kane ka jingpynkylla la thung ïa u Maharaja jong ka Tripura ban long u khlieh jong ka kynhun ki Hima Tripura, Manipur bad Khasi States.
Shuh shuh la ai bor ruh ha u Maharaja ka Tripura ban jied ïa u nongmihkhmat na ka bynta kine ki lai tylli ki Hima bad la jied ïa u Mr G.S Guha ban long u nongmihkhmat jong ka Tripura, Manipur bad Khasi States ban leit sha ka Constituent Assembly ka ban long ha ka 4 November 1948. Kumjuh ruh, la pynkup bor ïa u Maharaja ka Kashmir ban jied ïa ki nongmihkhmat na ka bynta ka Kashmir bad ka Kashmir ka la lah ban phah saw ngut ki nongmihkhmat, kita ki long Sheikh Mohamad Abdullah, Mirza Mohamad Afzal Beg, Maulana Mohamad Sayeed Masoodi, and Shri Moti Ram Bagda kiba la leit ban ïashim bynta nyngkong eh ha ka Dorbar jong ka Constituent Assembly kaba long 16 June 1949.
Ka Constituent Assembly ka treikam ar bynta, kawei kum ka Ïing Dorbar Thaw Aiñ bad ka Kynhun kaba thoh ïa ka Riti Synshar. Kumta ka long ruh ka rynsan kaba kongsan ha kaba ki jaitbynriew ne kynhun ne ki Hima ba pher ki ïoh ka lad ban îasaid na ka bynta ban ïoh ïa ki kyndon ba kyrpang ha ka Constitution ki ban ïada ïa ki hok bad dei riti jong ki.
Phewse ha ka snem 2019, ka Sorkar India ka la pyndam noh ïa ka Aritcle 370 kaba dei ka Kyndon ba kyrpang na ka bynta ka Kashmir bad la pynhiar kyrdan ïa ka Jylla Jammu & Kashmir sha ki ar tylli ki Union Territory. Kane ka jingleh jong ka Sorkar India ka la pyndam noh ruh ïa ka jingangnud jong kiba bun ki rit paid, ki trai ri kiba don ha Ri India bad kiba dang angnud ban synshar bad pynïaid laitluid ïa ka synshar ka khadar khnang ban lah ban kyntiew bad pynneh ïa ki riti bad ki tynrai long jaitbynriew. Kiba bun ki la ai mukutduma hapoh ka ÏingBishar ba ha khlieh duh da ka jingkyrmen ba ka Ïingbishar kan pynmih hukum ba ka jingleh jong ka Sorkar India kam shongnia bad shong aiñ. Pynban kam shym long kumta bad ka Ïingbishar ka la pynksan ïa ka jingleh jong ka Sorkar India.
Da ki phew pateng hadien ba la khie ka Thma Synteng bad lehse u Kiang Nangbah ruh um mutdur ba ha ki phew snem hadien jong u, ki Hima Khasi kin ïa-ïenglang kawei ban ïasaid na ka bynta ki hok bad ban ïoh ïa ka kyrdan ba kyrpang ha ka Constitution khnang ban lah ban synhar hi. Namarkata ka daw bad halor kane ka jingpyndam ïa ka Article 370 ngi dei ban buh jingkylli ïa ka Sorkar India kumne- Ka jingpyndam ïa ka Article 370 kumno kan ktah ïa ngi ki trai muluk bad ki Hynñiewtrep kiba dang ïakhun ban ïoh ïa ka kyrdan bad jingithuh ba kyrpang hapoh ka Constitution? Ka don ka Artilce 371 bad ka Sixth Schedule hapoh ka Constitution kiba ai ka jingïada kaba kyrpang ïa ki katto katne ki Jylla ha Ri India bad ki Jylla ka thaiñ shatei lam mihngi.
Hato dei ban pynphai biang ïa ka Article 370 sha Kashmir bad hato ka shong nia ban leh kumta? Ka jubab ka long hooid bad ngim dei ban klet ba ka Sorkar India ka dang bteng ka jingïakren bad ki seng kieng atiar, kum ka NSCN (IM), HNLC bad kiwei. Ka jingïakren kam pat poi sha kaba kut bad ka Sorkar India kan dang hap ban mynjur ïa ki kyndon ba kine ki kynhun ki la dawa ban ithuh bad pynrung hapoh ka Constitution. Ka jingïada ne jingpynthikna aiu ba ka Sorkar kan ai ba ki kyndon jong ka Artilce 371 bad Sixth Schedule kin neh skhem? Bad hato ka jingpyndam ïa ka Artilce 370 kan ym ktah mo ïa ki hok bad jinglongtrai ba ki Hynñiewtrep ki ïoh halor ka khyndew ka shyiap bad ka dei riti?

Leave A Reply

Your email address will not be published.