Haba peit ïa ka rukom long ka imlang sahlang katno ka long
kaba dap da ki jingeh ki jingshitom naduh ka jingkiew ka jingbymioh kam ioh jam, ka jingkiew dor ha baroh ki liang, Ka jingsynjor ki longïing bad kiwei kiwei de. Ka jingsdang ki jait basniew ba harukom naduh ka jingkiew ki nongpyndonkam ïa ki drugs, ki jingpang balah ban pyniap ïa ngi kum ka HIV/AIDS, Cancer, kidney failure bad kiwei kiwei, ka jingsdang ban pynduh pyndam ïa ka bor shynrang (masculine) bad ki jait jingbam ba ngi bam mynta ki bym i long shuh kiba da ka jingiarap ka Mariang.
Ka jingbymdon shuh kiba mih ban iada ban pynshai ïa ngi ne ngi khlem don shuh kita ki radbah ki nongialam ba ngin lah ban peit bad ban ai mynsien, ai jingkyrmen ïa ngi. Ka long i phylla bha bad kam kai hi ruh la da peit ïa ka rukom ba pynlong ïa ki skul ban ym kylla katkum ka juk bad ka por. kine baroh ki pynbor ïa nga ban buh shibun ki jingkylli kum kine harum:
1. Shano kan ïalam ia ngi?
2. Balei ka long kumne?
3. Mano ba thaw (design) ïa kane ka rukom (system)?
4. Shano jah kita ki nongialam ba radbah?
5. Ïano ngi kynnoh?
bad ter ter…
U Blei u la thaw ïa ngi ban long ki kynrad ha kane ka pyrthei hynrei imat kiba bun na ngi ngin sa kylla long ki shakri ne ki mraw ha ki katto katne ne ha kane ka system. Lada kan long ne ka la sdang ban long kumta, te ka long ka jingma ïa ngi ioh ngin neh ki mraw shirta ne shijunom. Lada peit ïa ka rukom ba ngi pyndonkam ïa ki mobile, internet, ki jait ba ngi bam, ki riam jong ngi, ka ktien ba ngi pyndonkam ban kren te ngi la jan kylla long hi ki shakri te ka ba ma ioh ngin sa long ki mraw.
Ka jingsynjor ki ïing ki sem imat kan sa pynlong ïa ki babun ki khun samla jong ngi ban im kat ba ki mon bad ki sa kylla long pynban ki jingeh ïa ka ïing ka sem bad kumjuh ruh ia ka imlang sahlang. Ka jingkiew ha ka liang ka stad ka tip ka dei ban pynbha bad pynkiew ïa ka ri bad ka jaitbynriew tangba i kum ba kan long khongphong noh namar ka jingbym ioh ïa ka kam ka jam bad ngi khlem lah ban pynmih shibun ki nongseng kam seng jam (entrepreneur & businessman).
Lada kane ka rukom long kan nangiaid bteng te kan sa buh jingeh ym tang ïa ngi hynrei ïa ka pateng ban dang wan, imat naduh basdang ka spah snem ba 21 (21th century) ba kiew stet kine ki juk internet bud sa ki social media ba sa pyntroiñ bad pynjaituh ïa ki samla ba ki shu lut por tang ha ka mobile, la jah lut ki jaitlehkai met (physical actiities) namar ki samla jong ngi ki la kyrni lut ha ki laiphew jait ki basniew bad ruh ha ka mobile. Kane ka jingpang mobile imat kan dei kane ka juk ba nyngkong kaba mad bad kaba ma kan pteng ruh ha ki pateng ban wan jong ngi lada ngim lah ban tehlakam ïa ka da ki jinglah ban pyndonkam îa ka ym ba kan pyndonkam ïa ngi.
Ki jingthoh jong nga iohlehse ki long ki ba phylla ne i kam kai hi ruh tangba kine ki dei ki jingshisha ba kane ka juk ba mynta ka long ka ba tlot bad kaba kwah ban iohsuk ne kumba ong ka kyntien kwah bamsuk khlem da trei shitom.
Sa kawei ka phang nga kwah ban kren hangne ba lada ngi peit bad phylliew bha ka rukom ba ka pyrthei ka pynkhraw ka ai nam bha bad ruh ka kheiñkor ïa ki briew (personality) ba leh ïa ki kam bym da tei bha ïa ka nongrim jingim briew jong ngi, Kum ka nuksa ka pyrthei ka iaroh ïa ki briew ba kren kamkai, kiba thaw Video da ki ktien sniew, ïa ki briew ba pyni ïa ka met ka phat bad kumta ter ter.
Hangne ym ba nga kynthoh ïano ïano hi tangba kane ka rukom long ka pyntroiñ bad pynjaituh ïa ki ba bun ki khun samla jong ngi. Lada poi sha ka pud ba ka pyrthei kan kynnoh kynthoh ïa nga ba nga kren bad thoh ïa kum kine ki jingthoh, te ka pyni shai ba nga kren ïa ka jingshisha bad kiba ki khun samla jong ngi ym tang ba ki donkam ban tip hynrei kaba ki dei ban tip khnang ba kin lah ban iaid bad kan long kum ka jingiada ïa ka jingim jong ki.
Lada peit ïa ka jingim ki pateng na kawei ka pateng sha kawei pat ka jingnang jingstad ka kiew ha ki bynta bapher haduh ba ngi poi sha kane ka pateng ba ngi lah ban leh ne pyndep ïa ki kam da ki kor ki bor machine, ka lah ne em ban dei kane kawei ka bynta ka ba la pynkylla ïa ki babun na ngi ki ba jaituh bad kiba kwah ban shuh iohsuk katba donkam. Kane ka buh bha ïa ka jingma bad ngin sa pynmih ïa ka pateng ka ba ngam lah hi ban pyrkhat bad mutdur ha ba peit ïa ki dak ki shin ba kane ka pateng jong ngi ka bud bad ka im.
Nga buh kane ka jingthoh khnang ban kyrsiew thiah ïa baroh ym ban shuh bud bad ngeit beit ïa kaba ka pyrthei ka kwah ïa ngi ban long hynrei ban buh ïa ki jingkylli shwa ban pdiang îa kano kano ka ba ka pyrthei ka pynpaw bha sha ngi. Ngi hap long ki ba stad khanang ba ngin kiew ha ka jingim bad ka jingkiew jong ngi kan pynkiew pynkhraw ïa ka Ri bad ka jaitbynriew.
Lada phi sngew ioh jingmyntoi na kine ki jingthoh jong nga to peit ruh ia ki videos jong nga hapoh Youtube, ka channel ba kyrteng Arki U DO IT (@udoit981)
