Ki briew ba don sap ba kyrpang ka India: Ka jingwanrah ïa ka jinglong kaba thymmai ha ka pyrthei

Kum ka imlang sahlang kaba don ka jingstad, ka India ka don ka sap tynrai ha ka DNA jong ka. Ha ka histori jong ka, ka India ka la don ki jingnoh synniang ha ki kam bapher bapher jong ka jingnang jingstad, ba kynthup ïa ka mathematics, astronomy, ki dawai dashin, ki rukom pyrkhat bad ki jingthoh jingtar. Ki kam ba prad lynti ha ki kam khein jingkhein jong ki riew hyndai ka India ki dang bteng ban ktah wat ïa ki jingwad bniah mynta ruh. Ka histori jong ka India kum ka imlang sahlang kaba don ka jingnang jingstad ka dang bteng ban ktah ïa ki kam pule puthi, ki kam science bad deiriti mynta bad kane ka pynlong ba ka ri ka dei kaba ai jingmyntoi bha ïa ka bha ka miat jong ka pyrthei.
Ka G-20 na ka bynta ka bha ka miat jong ka pyrthei
Lyngba ka G20 presidency jong ka India – la ka dei ha ki Working Group ne ka Ministerial Assembly – ka bha ka miat jong baroh ka dei beit ka mat kaba kongsan jong ki jingïamir jingmut. Ka phang G20 kaba ong ‘Kawei ka Pyrthei – Kawei ka Longiing – Kawei ka Lawei’ kaba don nongrim ha ka jingngeit hyndai ha ka Vasudhaiva Kutumbkam, ka pyni shai ba ka jingkiew shaphrang jong ka India kam dei tang na ka bynta ki briew jong ka ri hynrei ka dei ruh na ka bynta ka bha ka miat jong baroh kawei ka pyrthei – kaba ngi khot ka “Vishwa Kalyan” – ka bha ka miat jong ka pyrthei baroh kawei.
Ka jingshaniah ka pyrthei ha ka ïoh ka kot jong ka India
Ka pyrthei ka la ïohi ïa ka bor bad ka jinglah kyrda jong ka ïoh ka kot jong ka India. Ka International Monetary Fund ka la pdiang ïa ka India kum ka ‘jingshai’ ha ka ïoh ka kot jong ka pyrthei. Ki nongrim macro-economic jong ka India ki dei kiba khlain bha. Watla ki jingjynjar ha kylleng ka pyrthei, ka India ka dei kawei na ki ri ba kiew sted tam ka ïoh ka kot. Ka India mynta ka don ha ka kyrdan kaba san ha kaba ïadei bad ka jingïar jong ka ïoh ka kot bad ka don lad shen ban poi sha ka kyndan kaba lai.
Ka tyllong jong ka pule puthi
Ka jingkyntiew ïa ki briew lyngba ka jingnang jingstad bad ki sap ka dei ka bynta kaba kongsan ban pynurlong ïa ki lad ba ka India ka don. Ka pule puthi ka dei ka tyllong ka ban pyntyllun bad pynneh ïa ka jingkiew shaphrang. Ka pule puthi ka dei ka bor ka ban pynkup bor ïa ki briew.
Ka New Education Policy (NEP): Ka document kaba kongsan
La thaw ïa ka National Education Policy 2020 ban pynlong ba ki kam pule puthi ha India kin long kiba pura bad kiba kdup lang ïa baroh kaba don ka nongrim bad ka lawei, kaba pynkhreh lypa bad kaba phaikhmat sha ka laweiKa jingïoh jingnang jingstad ha ka ktien tynrai ban pynkhlain ïa ka jingsngewthuh ïa ka nongrim bad ka jingpynthikna ïa ka jingshai ka dei ka kam kaba la niewkor bha ha ka NEP. Ka jingai jinghikai ha ka ktien tynrai kan ym bujli ïa ki ktien pynïasoh hynrei kan pynkhlain ïa ki. Kan pynthikna ba ki khynnah pule kiba kham suki ka jinglah ïoh jingnang jingstad ki don ki lad ban shim ha ki kam pule.
La peit bniah ruh ïa ka jingpynlong ba ka jingpule higher education ka dei kaba don bynta bad kiwei kiwei ki ri. Ban pynlong ïa ka India kum ka jaka kaba khring bha ïa ki khynnah pule, ka NEP 2020 ka thmu ban plie lad ïa ka jingïakylliang ïa ki samla pule bad ruh ki nonghikai, ki jingïatreilang ha ki kam wad bniah bad ki nonghikai, bad ka jingsoi ïa ki MoU kiba ai jingmyntoi lang ïa ngi bad ki ri ba ïatreilang bad ngi. Ka IIT – Madras bad IIT – Delhi ki la soi MoU ban seng ïa ki jaka ai jingpule jong ki ha Zanzibar-Tanzania bad Abu Dhabi-UAE.
Ka jingïatreilang jong ki kompani bad ki riewshemphang ka dei sa kawei ka kam kaba kongsan jong ka NEP ban kyntiew ïa ka jingwad bniah. Ngi dang seng ïa ka National Research Foundation ban sdang, pynïar bad plie lad ïa ka jingwad bniah ha ki jaka pule. Ka jingthmu ka dei ban pynlong ïa ka India kum ka jaka pdeng jong ka jingwad bniah. Ka Sorkar ka dang shim ïa ki sienjam ban pynthikna ïa ka Jinsuk ban trei ka kam Khaii pateng bad ka Jingsuk ban leh ïa ki kam Wad Bniah.
Shuh shuh, ka India ka don ki jingïatreilang ha ki kamra ai jinghikai bad kiwei kiwei ki ri kum ka USA, Australia, Japan bad Europe ha kaba ki samla don sap jong ka India ki la paw bha. Hapoh ka Initiative on Critical and Emerging Technologies (iCET) bad ka Quad Fellowship ngi dang kyntiew ïa ka jingïatreilang ha ki kam kiba ïadei bad ka teknoloji.
Ka jingpynryntih ka ïarap ban pynïahap ïa ki kam ai jinghikai jong ka India bad ki kam ai jinghikai ha kylleng ka pyrthei. Hapoh ka NEP, la pyllait ïa ka National Curriculum Framework for School Education kaba buh ïa ki mawmer ha ka kam ai jinghikai, ki jinghikai, ka rukom hikai bad ka rukom jurip ïa ki khynnah. Kumjuh, ka National Credit Framework ka dei kaba wanrah ïa ki jingpule bapher bapher hapoh kawei ka academic bank of credit.
Ka jingkyntiew sap bad ka jingseng kam lajong
Ka India ka dei ka ri kaba don 600 million ngut ki briew kiba hapdeng 18 bad 35 snem ka rta ha kaba 65% ki dei kiba hapoh 35 snem ka rta. Ka jingpyndonkam ïa kane ka bor kaba ïar ki sap, kaba lah ban pyrkhat jylliew, kaba dang samla bad kaba la khreh ïa ka lawei ka dei ka kam kaba kongsan.
Ka India ka dang ïohi ïa ka jingkylla ha ki kam kyntiew sap bad ka jingseng kam lajong ha kaba ka don ha ka kyrdan kaba lai ha ka jingdon ki start-up bad ruh ka jingdon palat 100 tylli ki Unicorn. Kane kam sahkut tang ha ki nongbah namar ki kam saindur thymmai bad ki kam start up ki dei kiba ïoh bor na ki nongbah Tier 2 Tier bad 3.
Ka jingkyntiew ïa ki sap ha ki skul
Ka jingkyntiew ïa ki sap ka dei kaba la wanrah lang ha ka jingai jinghikai ha ki skul naduh ka klas 6. Mynta ka dei kawei na ki bynta ba kongsan ha ka credit framework. Ka Skill Framework jong ka Singapore ka dei kaba ngi lah ban pynbud ban tei ïa ki briew kiba lah ban trei ïa ki kam bapher bapher naduh ka por ba ki dang leit skul khnang ban kyrshan ïa ki kam ha ki jaka trei kiba don nongrim ha ka teknoloji.
Ka India bad ka jinglong jingman ba thymmai
Ka India ka ithuh ïa ka bynta ba kongsan jong ka jingdon ki briew kiba la tbit ha ki kam ha kane ka jinglong jingman ba dang kylla. Ki briew kiba la pynkup bor da ka jingnang jingstad bad ki sap ki lah ban don ka bynta kaba khraw ha kane ka ïoh ka kot mynta kaba don nongrim ha ka jingnang jingstad. Kidei kine ki briew kiba lah ban don ka bynta kaba khraw ha ka jingtei ïa ka ri lyngba ki jingsaindur thymmai bad ki jingshem thymmai ha ki kam science ha ryngkat ka jingpynïar ïa ka jingnang jingstad bad ka jingkyntiew ïa ka ïoh ka kot.
Ka India ka dei ka laboratory kaba heh na ka bynta ka bha ka miat jong ka pyrthei. Namar kane ka juk mynta ka dei ka juk jong ka jingnang jingstad, ki teknoloji thymmai kin wanrah ïa ka jinglong jingman kaba thymmai bad ka India lyngba ka jingdon ki briew kiba tbit ha ki kam ka don ha ka khep ban wanrah jingkylla ha kane ka jinglong jingman kaba thymmai. (U nongthoh u dei u Myntri ba dei khmih ïa ka tnat Education and Skill Development & Entrepreneurship jong ka Sorkar India)