Ka Nongdisong, West Khasi Hills District
Bah Philip Marweiñ

Kane ka long ka kabu ksiar na ka bynta kito ki bym pat poi ne bym pat tip ïa ka Shnong Nongdisong. Kane ka shnong, da ka surok PWD, ka don kumba 15 km sepngi na Iew Nongstoiñ. Na ka bynta kito kiba smat bha ban pule bad bud dien ïa ki jingjia ba la report ha ki kotkhubor bad ha ki social media ki la dep bna bha ïa ka kyrteng jong kane ka shnong bad ïa ka jingjia ba pawnam kaba la jia dang shen ha kane ka shnong.
La seng ïa ka shnong ha ka snem 2005 da 20 tylli ki tnum iing hapoh ka jingïalam jong u Bah Paulus Kharbani, uba la long ruh u Sordar shnong u ba nyngkong, u ba ar bad mynta u ba saw. U ba lai u dei u Bah Khristo Peinlang. U Secretary shnong u ba mynta u dei u Bah Silvester Ryntong.
Katkum ka jingïathuh jong u Sordar bad Secretary shnong, kane ka shnong ka ba tang 20 tnum iing ha ka snem 2005, mynta ka la don 74 tylli ki tnum bad ki khlieh briew ki la kot 600 ngut, 320 ngut ki kynthei bad 280 ngut ki shynrang. Kiba Duk ki don kumba 42 tnum iing, kiba shu pdeng kumba 15 tnum bad kiba kham ïoh kham kot ki don kumba 17 tnum. Katkum ka jingïathuh jong ka Kong Anganwadi, Albina Peinlang, ka jingdon jong ki khlieh briew ha shnong katkum ka jingphiah rta ka long kumne:- 0-6 snem= 98 ngut, 7-10 snem= 98 ngut, 11-20=78, 21-30=58, 31-50=69, 51-70=41, 71-85=19 bad 86-95=7 ngut. Total=448 ngut. Ïa kito kiba la shong kurim hynrei ki bym pat mih la ka jong ka tnum iing ym pat kheinlang. Baroh 74 tylli ki tnum iing ki don la ki jong ki khyndew ban ïoh thaw iing bad ban ïoh rep ïoh riang. Ki don pat kiba Kham don bun ka khyndew kper, khyndew khlaw bad ka khyndew pynthor, hynrei ha shnong hi ym don ka khlaw shnong. Don ar tylli ki wahduid, ka Pordidoh ne Sohshiar bad ka Weitung ba ki Khun shnong ki ju leit tong dohthli, shersyngkai, dohjei, shalynnai, byrthih bad kawei ka wah bah ka ba kyrteng ka wah Rwiang ha ka ba kiwei ki shnong ruh ki ju leit khwai dohkha bad tong ïa kiwei ki dohum ba bang. Pynban ka ba sngewsih eh ka long ba kane ka wah ka la jaboh bha namar la pyntuid jaboh da ka Karkhana shna nar ka ba la tei harud ka wah Rwiang hajan ka jingkieng. Kane ka wah mynshuwa ka long ka ba khuid khlir khlir bad tlang bad lyiur bad ka ba kynrei bun syrtap ki dohkha, ki domain, ki dohjei, ki khasaw, ki dohthli, ki shersyngkai bad bun jait ki dohum, hynrei mynta bun jait ki la duh namar ba jyllei ka ai tutia, wieh Bleaching powder, pynbthei bomb dynamite bad bun kiwei kiwei nalor ka jingpyllait eit karkhana lane ka toxic waste na ka karkhana ha Rwiang.
Hapoh Kane ka shnong ki don 7 tylli ki Kali Rit saw shaka bad lai tylli ki Kali 8 shaka ban shakri ïa kane ka shnong bad kiwei kiwei ki shnong markhap. Ki don tang khyndiat ngut kiba nang ban ai kynbat ba puh bsein. Ki don lai tylli ki lum kiba itynnat, ka Domkyn-roiñ, Domtihrit bad Dom-lapathaw kiba paw nam ban leit jngohkai. Ka ba pyndiaw mynsiem ka long ba bun ki khlaw ba rben jong ki riew shimet ruh ki la Jan lut baroh namar la pom pathar ban die sha ki karkhana, ban thang rnga bad don ruh ban rep shyrti. Nalorkata, haduh mynta ruh ka dang kynrei bad jyllei ka jinglehsat jong ki briew jong kane ka thain kiba thang bad wiang dusmon ïa ki khlaw bad ki lum ki them haduh ban da dkhaw bad tyrkhong ria ka lum kathem, duh khait ki phlang ki kynbat bad ryngngat ki tyllong umpoliew.
Kham bun na ki nongshongshnong hangne ki dei ki nongrep bad ki nongbylla. Ki don ruh ki nongkamai- nongkhaii da ka ba die jingdie ha iew ha hat. Ki ba rep ki rep kba, riewhadem, shriew, phan-karo, jhur, pathaw, rep sohphie, sohshang, soh-niamtra, Sohiong, soh-mynken, bad kiwei kiwei ki jait jingrep ha kper bad ha lyngkha thangram ruh. Bun kiba kamai thang rnga, bylla Niah Kali, tih dewiong ne thep dewiong bad bylla rep kba ha ka samoi rep kba namar ka jingrep kba ha pynthor ruh ka khlain bha. Ki nongrep hangne ki la rep ïa u Synniam ne Synsar, u Sying, Latyrpad bad u Sohniamtra. U Phandieng ruh u long bha hynrei ki Nongdisong kim pat pynmyllien ban rep ne ban thung Khah khah ïa une u jingthung ban ai peisa kloi.
Haba phai sha ka jingnoh synniang lem ka sorkar sha ka kam pynroi jong kane thain Nongdisong- Kane ka shnong, ka la ïoh ïa ka surok PMGSY, ïa ka madan phutbol, 3 tylli ki iing skul barit, kawei ka jingkieng ïaid kjat, ka pung tongum, ka king dorbar, ki skhim 100 sngi, ka PMAY, ki pung saitjain, ki semi sniang, ki skhim na Social welfare, ka king Anganwadi, skhim tymmen, skhim ïap lok, ki skhim Anganwadi, ka skhim Check Dam, la ïoh skhim khyndiat bad malu mala na u MP, u MLA barim bad ki MDC.
Ha Nongdisong ka don ka skul SSA UP, kawei ka SSA LP bad kawei ka skul Anganwadi. Ki don 110 ngut ki khynnah skul bad kumba 8 ngut ki nonghikai. Ki Khun shnong kiba la lait matrik ki don kumba 12 ngut, kiba la lait BA ki don kumba 4 ngut bad ym pat don kiba la lait ha ki kyrdan kiba Khan shajrong.
Haba la tohkit na u Sordar bad na u Secretary shnong halor ka ïoh ka kot ha shnong ki la ïathuh ba ki Nongdisong hi haba shim kyllum kumba 50% na ki, ki dei kiba Duk bad kumba 25% na ki, ki dei kiba long pdeng katba 25 % kiba la Kham kiew bha ha ka ïoh ka not. Kiba duk bha ruh ha shnong hi kim pat im lada ka jingïoh kamai baroh shi snem ka poi tang T.1 lakh ne duna. La kumno kumno ki dei ban ïoh kumba T.1.4 lakh ne T.1.5 lakh ha kane ka juk rem mynta.
Kaba sngewtynnat bha ban tip ba ha kane ka shnong ki don ar ngut ki longkmie, ka Albina bad ka Amabilis jait Peinlang kiba long shipara bad ki shakri ïa ka shnong kum ka Anganwadi bad ka Asha. Namar ki kam ba ki trei ki tip bad ithuh lut ïa ki para nongshong, shynrang bad kynthei, samla bad khynnah. Sa kawei ruh jan baroh ki dang ïadei jan bad ïadei shikur bad shikha bad shi balang ruh. Kumta hajan baroh ki kam ki jam shnong ruh ym lah ban buhrieh.
Ki kur kiba don ha kane ka shnong ki dei ka Lyngdoh Peinlang, ka Marngar, ka Lyngkhoi, Nongspung, Sangriang, Kharbani, Ryntong, Nong-siang. Kine ki kur ki wan buhai shnong na Mawroh, na Umjakoid, na Jaidoh, Mawnar, Mawlieh-bah, Mawlang-dep bad ki kyntoit shnong na marjan. Hapoh jong Kane ka shnong ki don tang ki Katholik hynrei ha ki shnong na marjan ki don khleh ki Presbyterian bad kiwei ki Balang khristan. Ha kane ka thaiñ ki briew ki la shai bha ha ka jingsngewthuh bad ki la nangbha ha thoh ka pule wat la ki dang duna ha ka kyrdan pule. Ka jingieid bad ka jingjynsur mynsiem ka dang duna bad ka jingngeit biej ruh ka dang sap hangne hangtai.