Ka jingpang kaba ktah ïa ka jinglong briew (mental health)

Patricia Mukhim

0

Ka ktien Khasi kam lah ban kem lut ïa ki jait jingpang kiba la ñiewtang ha ka ktien phareng. Don bun ki kyntien kiba dei ban pyndonkam khamtam ha kaba ïadei bad ka jingtip, jinghikai shaphang ka shongkha shongman (sex education) kiba ngim lah ban pyndonkam namar la kheiñ ktien sih lane ktien jakhlia ïa ki. Dei na katei ka daw ba ki kmie ki kpa kim shlan satia ban ai jinghikai ïa ki khun samla jong ki halor ka jingmynsaw ban shu ïathiah lok noh (sexual relations) naduh ka por ba dang ïalang samla. Kane ka jylla Meghalaya ka long ruh kawei na ki jylla kaba bun tan eh ki khynnah kynthei kiba dang tang 14-15 snem ka karta kiba lah pun khun noh bad hap pep skul noh syndon. Ki jingeh na kum kane ka jingjia ki long kiba bun bah bad ki ktah khamtam eh ïa ka kynthei. Uto u samla uba pynpun khun ïa ka samla lehse ïalade ruh uba dang leit skul bad u bym pat don ka kamai kajih. Nalor kata ynda la pun khun ka samla u lap sa ka jingtieng ban ïathuh ha la ïing ïa ki kmie ki kpa. Ha kaba kut u shu jah noh syndon khlem wan mih shuh bad kata ka khynnah samla ka shu hap kit khunrei ei.
Kane ka jinglong ha ka jaidbynriew Khasi-Pnar jongngi ka wanrah shibun ki jingeh bad ka nang pynkha roi ïa ka jingduk namar ki kmie ki kpa jing kato ka samla kaba la ïoh khunlung ki hap ban bsa bad peit ïa ita I khunlung ryngkat bad ïa ka kmie ruh. Ki hap pyndap pynbiang ïa ka kmie khnang ba kan lah ban ai buiñ ïa la I khun. Ki dei ruh ban pynbiang jingbam khunlung namar tang ka buiñ I khunlung im kdang satia katba nang ïaid ki bnai. Lada ym lah ban pynbiang bam ïa ka kmie kaba dang shu kha khunlung, kata ka samla kan sa poi sa ka jingduna snam (Anemia). Ha ka jylla Meghalaya kumba 52 na ka 100 ngut ki kynthei ki long kiba duna snam. ïa I khunlung ruh lada ym lah ban ai ïa ka bam kaba tei in sa duna ka jingheh jingsan bad ka bor pyrkhat pyrdaiñ ruh. Kane ka dei kawei ka daw bah ba kiba bun bah ki khynnah sha ki nongkyndong jongngi kim lah satia ban pass man la ka klas. Namar ki sah klas bhek shi bhek ki kmie ki kpa ruh ki phah ap masi ap blang noh ïa ki.
Hynrei kane ka jingthoh mynta ka taiew kam dei satia shaphang ka kha khun khynnah hynrei shaphang kata ka jingpang kaba ym paw shabar hynrei kaba pynkhuslai, pynsngewsih bad pynduh jingkyrmen. Ha ka ktien phareng la khot ïa ka ka jingpang mental health lane la jingpang kaba ktah ia ka jingmut jingpyrkhat bad khamtam eh ïa ka jingsngew. Bun bun ki samla ha kane ka juk mynta ki kloi ban shim noh ïa ka jingim lajong (suicide) na ka daw ba kim lah ban satia ban ïaleh pyrshah ïa ki jingeh ha ka jingim jong ki. Kham mynshuwa ym ju da kham ïohsngew satia ban don kiba pyniap noh dalade ïalade da kaba sdien phasi lane da kaba dih palat ïa ki dawai pynïohthiah (overdose of sleeping pills). Hooid sha ri dkhar ki bun kiba leh ïa kum kane ka kam bah kam san ban shimnoh ïa ka jingim lajong. Ki don ki jaka ai jinghikai ban ïoh rung ha ki skul hikai long doktor kum ka Kota ha Rajasthan ha kaba man la u snem ki don bun ngut ki khynnah pule hangta kiba pyniap ïalade namar ba ki sngewthuh ba kim lah ban pass ïa kata ka eksamin ban ïoh rung ha ki medical college. Bunsien ki kmie ki kpa ki pynbor ïa ki khun ba kin leit pule ïa ki laiñ pule kiba lehse kim lah satia bad ki khun ha ka jingtieng ba ïoh ki pheil ki shim noh ïa la jingim lajong.
Ha ka ktien Khasi ïa kino kino ki briew kiba don ka jingpang kaba ktah ïa ka bor pyrkhat ki shu khot beit kiba bieit. Bunsien ki bahaïing jong kum kita kiba pang ki leit buh ïa ki ha ka hospital ba pynkhiah ïa kiba pang ka bor pyrkhat (Mental Hospital) kum ka MIMHANS ha Shillong. Don kiwei pat kiba leit buh ha SANKER kaba ha Mawlai Mawroh bad kaba la pynïaid da I Dr Sandi Syiem.
Ka jingeh ka long ba kiba bun ki samla bad ki rangbah ruh kim kwah satia ban shah sumar ïa kane ka jingpang. Bunsien ka jingpynkhiah ïa kum kane ka jingpang ka long ym tang da ki dawai hynrei lyngba ki jingïakren bad kita ki doktor kiba la pyntbit ïa kane ka jingshitom lane ki Psychiatrist bad kiwei pat kiba don ka bynta ban ïarap ïa ki nongpang da kaba sngap ïa ki bad ïa ki jingshem shimet jong ki. ïa kum kine la khot ki Counsellor kiba pass ïa ka eksamin Counselling Psychology. Ka kamram jong ki Counsellor bunsien hi ka long ban pynshah shkor bha ïa kaba ki kren kita ki nongpang khnang ban lah sngewthuh haduh katno ka jingpang ka ktah ïa ki bad kaei ka lad jingsumar ba ki donkam.
Ha ka por ba wan lynsher ka khlam Kobid (Covid) ki la bun bha ki briew kiba poi sha uta u pud “depression” lane ka jingdiaw, jingsngewsih, jingduh jingkyrmen, jingsngew long marwei bad ka jingkwah ban pynmynsaw ïalade (self harm). Wat hapdeng ki khynnah ruh lah bun mynta kiba ïaid lyngba kane ka jingeh namar ba bunsien ki kmie ki kpa kim lah ban ithuh ba ki khun ki kham pher ka leit ka wan bad ka ktien ka thylliej. Lehse kane ka dei kawei na ki daw ba ki la bun ki samla kiba rieh tngen ha ki droks da ka jingkhmih lynti ba kin ïoh jingtngen na ki. Hynrei kim tip pat de ba u droks u pynlong mraw ïa ki shisien ba ki la kyrni dih lane injek ïa u.
Ka lawei jong kiba bun ki longing longsem ka long kaba dum namar ba ki khun samla ki don hapdeng kane ka jingpang duh jingkyrmen, bad jingkut lad. Ngi donkam kham bun ngut ki doctor Psychiatrist bad ki Counsellor hynrei imat ha kane ka jylla ki duna palat kum kine ki nongai jingïarap ïa kiba pang ka jingmut jingpyrkhat. Kane ka dei kawei ka mat ka phang kaba dei ban ïatai bad ïakren hapoh ka imlang sahlang namar ka ktah khamtam eh ïa ki samla kiba dei ka lawei jong ka ri. Ki skul, kolej bad ki skul bah (university) mynta baroh ki don la ki Counsellor tangba lehse ki khynnah pule ki lehraiñ ban leit ïashem ïa ki namar ïoh shah kynnoh ba bieit. Bun ki kham sngew shngaiñ ban leit sha ki Counsellor kiba trei shabar ki skul/kolej bad kiba don ka jaka ai jingsumar ha kaba ki nongpang ki lah ban leit khlem da shah bishar ha kiwei pat.
Ka jingeh ha kane ka imlang sahlang jongngi ka long ba ngim ju ïatai ïa kiei kiei kiba ktah ïa ka koit ka khiah jong ka jingmut, jingpyrkhat bad ka jingsngew (mental health). Lada ngi ïa thir halor kane ka jingeh lehse kin bun kiba lah ban ïoh jingmyntoi da kabe wad ïa ki lad ai jingsumar.

Leave A Reply

Your email address will not be published.