KA ÏTKHMIH: Ka District Council ka donkam ïa ki nongïalam ba shemphang ban ïada

0

– HT Wells

Kano kano ka Jaidbynriew ka donkam ïa ka bor ba kyrpang ban ïada ïalade khnang ban khanglad ïa kino kino ki bor ba nabar kiba thmu ban wan ïuhroit ïa ka Hok jong ka. Kumba paw ha kine ki khyndiat snem, kane ka jingpyrshang ban wan thombor kam dei satia tang na ki bor na bar hynrei napoh jylla ruh. Kum ka jingpynkynmaw kumno ka High Court ha ka 14.12. 2014 ka ai hukum ban sloit noh ïa ka Íktiar jong ki Rangbahshnong bad kumjuh ruh ka sorkar hapoh ka jingïalam jong u Dr Mukul Sangma kaba la pyrshang ban ïuhroit ïa ki dorbar shnong bad ban syngit ïa ki tang hapoh ki kyndon jong ka sorkar hi .
Namar ka por ka ïaid stet wat la pynjlan sa shisnem,ngi la poi sha kawei pat ka jingïajied nongmihkhmat sha ki artylli ki District Council ha Khasi & Jaintia Hills bad ka jingïathep kyrteng (file nomination) ruh ka la iaid shait shait, ki paidbah ki sdang ban pynshong nongrim ïa uba kum uno u briew ba kin jied ?.
To ngin kyrtiang dien khyndiat sha ka mynnor ba ngin tip kumno la jia bad kumno ngi lah ban ïaid lait ïa ki lat lat kiba pyrshang ban wan tyllep ïa ka Ri bad ka Jaidbynriew jong ngi, la ka dei ha ka synshar khadar, dustur riti ne ka khyndew ka shyiap, namar ka Election sha ka District Council ka kham pher ban ïa ka election sha ka state legislative assembly.
Kumba la kdew haneng, hadien ba ka High Court ka la pynmih ïa katei ka hukum ban pynduh noh ïa ka iktiar jong ki Rangbahshnong bad Wahehshnong ka la don ka jingïakhih bajur hapoh ki Dorbarshnong bad dei hangne ruh la thaw ïa ka Synjuk ki Nongsynshar Shnong ka Bri u
Hynniewtrep (SNSBH) kaba la lah ban pynlong ïa ka jingïalang baheh ha madan Polo Shillong kum ka dak ban pynpaw pyrshah ïa katei ka rai. Nangta mih sa ka Headman Ordinance 2015 kaba la pynmih da ka sorkar u Dr Mukul Sangma, ka jingthmu jong u ka long ba ki Rangbahshnong ki dei ban long tang kum ki Ñiangkohnguh jong ka sorkar, namar don lei kawei ka Clause hangta kaba ong, ba ki rangbahshnong ki dei ban ai jubab ia kano ka kam ïadie ïathied khyndew ne ïa kiwei pat kiba ïadei bad ka sorkar, tang hapoh 5 sngi.
Te hynrei ngim lah ban len ba ka Ri bad ka Jaidbynriew ka lait noh na katei ka shrip namar ba ngi don u riewshlur, u riewshemphang bad uta u dei u Bah Pynshngaiñ N Syiem kum u CEM jong ka KHADC uba la ïakhun shaduh Supreme Court ban pyndam noh (quashed) ïa kata ka Order jong ka High Court, tang hapoh arbnai ka Supreme Court ka la pass ïa ka order ba ki Rangbah Shnong ki la don hapoh ka khyrnit jong ka Sixth Schedule te kumta ym lah ban weng, bad u la ïakhun ruh kum u MLA ha ka sorkar bad kum u MDC ha District Council, ba katei ka Ordinance kam dei ban long Aiñ, Em !
Lehse ka lah ruh ban dei na kitei ki daw ba u Dr Mukul um da sngewtynnad than ïa u Bah Pynshngaiñ bad u kwah ban weng syndon ïa u na kaba bat artylli ki kam (kata; MLA bad MDC). Ïa kata ka jingthmu u la leh da kaba pynjlan shuh shuh sa arngi ïa ka session jong ka Dorbar Thawaiñ ban pass ïa ka Aiñ ban pynduh long dkhot sha ka Council. Dei namarkata ka daw, bun ki sitting MDC ha kato ka por kiba kynthup ïa u Bah Sanbor Shullai, Bah HDR Lyngdoh, Bah Ardent M Basaïawmoit ki la resign noh na ka jinglong MDC. Hynrei u Bah Pynshngaiñ kum uta u Lone Wolf (U Suri shlur ba tang marwei) u ïakhun tyngeh ban lait na kata ka shrip.
Khyndiat, haba ngi phai sha ka Aiñ, kat kum ka Meghalaya Act 3 of 1972 ka batai shai kumno ka ai jingïada ïa ki nongmihkhmat na kaba bat artylli ki kam ha ki office ba la tip kum ka Meghalaya Prevention of Disqualification (Members of the Legislative Assembly of Meghalaya) Act, 1972 bad ïa kaba la pynbha shuh shuh kat kum ka Amendment Act 2006, ïa kaba la treikam naduh ka 26 July 2006. Ka jingthaw ïa katei ka aiñ ka donkam namar ba ka Art. 191 (kaba dei bad ka Election Commission of India) ka ong ba ym lah ban bat artylli ki kam, hynrei lah ban bat, lada don ka state act ka ban ïada. Dei namarkata ka daw, ba u Dr Mukul u shim kabu da kata ban weng noh ïa katei ka lad jingïada, hadien kata, u la pyrshang ruh ban pynkohnguh ïa kiwei pat ki MDC ba kyrshan ïa u Bah Pynshngaiñ ban weng noh khnang ba ka EC jong u kan hap bad lehse ba un ïoh thung da kiwei pat ki CEM kiba shu long ñiangkohnguh ïa u. Hynrei wat ïa kata ruh um lah namar ba ki para MDC ki sngewthuh ba ka jingïakhun jong u CEM jong ki ha kata ka por dei na ka bynta ka dawbah dawsan jong ka Jaidbynriew lyngba ki Dorbar Shnong.
Nangta, ka EC jong u Bah Pynshngaiñ ka la thaw sa kawei ka Bill ba la tip kum Village Administration Bill (VAB) da ka jingthmu ban ïada ïa ki Dorbar Shnong ban lait na kano kano ka jingwan mushlia. Hynrei wat ïa kane ka jingthmu ruh ha ka jingshisha ka la dei ban urlong noh, hynrei ki briew jong ngi ki la kren stad ban hylla than eh wat sha ki jaka bym dei ban sawa, kat haduh ba pyllong ïa u Governor ban reject syndon ïa katei ka Bill. Hynrei kaba sngewtynnad pat ka long, da ka jingstad bad jingïohi jngai jong u kum u briew uba la ihbha bad uba shemphang bha ha ka synshar khadar, u Bah Pynshngaiñ kum u Deputy CEM myn ha kane, kluk u pynrung ïa ki kyndon ba don ha ka VAB da kawei pat ka dur lyngba ka KHAD (Administration of Elaka Amendment) Bill, 2023 ïa kaba la mynjur da u Lat ka Jylla. Hangne, la ithuh da ka aiñ ïa ki Seng Samla, Seng Kynthei, Dorbar Dong bad kiwei. Nangta, sa ka Khasi Lineage Amendment Bill ruh la assent da u Governor ha kaba ka Dorbar Kur (Clan Bill) ruh ka la rung lyngba jong kane.
Shuh shuh, nalor kiwei pat ki kam, kum u Dy. CEM uba bat ïa ka Law Department, u Bah Pynshngaiñ Syiem u la lah ban pynmih hukum ban codify hadien ba u Lat u la ai jingmynjur, ïa ka durstur ka riti jong ka Hima Khyrim kawei na ki Hima ba heh tam ha Ri Khasi, kaba la sah pongding da ki phewsnem.
Haba ïakren bad u Bah Pynshngaiñ balei ba ym lah ban pyntreikam ïa ka ‘Village Court’ bad ka la shu jah rngai, u ong ba ka jingshisha ka dei na ka jingtlot jong ki Executive Committee jong ki Councils hi, kat kum ka Additional of Justice Rule 1953 la don lypa ka District Council Court, Additional District Council Court, Sub-Ordinate District Council Court bad kumta ter ter wat haduh village level ruh, ka don ka ‘Village Court’ ka ban pynstet ïa ki kam bishar bad u la ïathuh ruh ba la buh kawei na ki mat treikam (manofesto) jong ka party jong u ban pyntreikam noh ïa katei , ym tang ba kan pynstet ïa ki kam mukotduma hynrei ban aikam aijam ruh wat ïa ki samla ba la pass LLB lyngba kine ki Court.
Khatduh eh, lehse kitei ki dei tang khyndiat eh ki mat kiba ngi lah ban ñiewtang nalor ki babun kiba u Bah Pynshngaiñ u la noh synñiang sha ka jaidbynriew kum u MDC ba la jop la lei term (kata; arsien na Mawsynram bad shisien na Mawkhar Pynthorumkhrah Constituency) bad uba la long CEM arsien (2010-2014 & 2015-2018) bad Deputy CEM shisien nalor ba u la long teng u Chairman jong ka KHADC. Kum u MDC jong ka Mawkhar Pynthorkhrah u la pyrshang ban pynïoh kali kit-ñiut, pynbha ïa ki nala bad ki lynti shnong kat kum ka bor barit jong ka Council.
Namarkata ka daw, ha kane ka kynti ruh, wat hapdeng ka jingwan tyllep jong ka Umsaw kum kata ka Meghalaya Investment Promotion Authority (MIPA) kaba lah ban ïaidlait ïa ka Council halor ka khyndew ka shyiap lyngba ki Corporation bapher, ka Jaidbynriew ka donkam shibun ïa ki riewrangbah bashlur bad ba shemphang kum ma u kiba nud ban ïa aireng bad kiba tip bha ïa ka Aiñ, ban don ha jylli jong ka Council. Hooid, wat la ngi hap ban phaikhmat sha kiwei pat ki Candidate kiba thymmai kiba kham tbit ban don combination ha EC, u Bah Pynshngaiñ u la ïohi lypa, ba kan don beit ka ‘fracture mandate’ hadien ka election, namar yn nym don kaei ruh ka party ka ban ïoh abosolute majority, hap ban ïatreilang bad kiwei pat ki party ba ïa sngewthuh jingmut lang.

Leave A Reply

Your email address will not be published.