Bun ki briew ki ba ngop ha ka jingpynthame bad jingialam bakla da ki lyngkot jingmut ba ki paidbah kin hap ban mad ia ka jingtyrkhong ha ka roi ka par haba ki nongmihkhmat (MLA) jongki ki don ha ka liang pyrshah. Kane ka rukom pyrkhat ka la treikam bad longdoh longsnam haduh katta katta ba ka la poi haduh u pud ba ki paidbah kin kmen beit lada ki MLA jongki ki leit kyrshan iaka sorkar bad ban kiar ha ka ban shong ha ka liang pyrshah. Kane ka jia mynta ruh ha kaba 45 ngut ki MLA (na 59 ngut) ba don ha ki party bapher bapher ki ia synrop lang bad ka NPP ha ka sorkar MDA.2. Ha kane ka jingthoh ngan kdew khyndiat ym tang ia ka jingbakla jur kane ka rukom pyrkhat hynrei ngan kdew ruh ia ka jingma kaba khraw ia ki paidbah bad ka jylla hi baroh ka wei.
U Lord Acton u kynthoh ba ka bor ka pynjot bad ka bor kaba tylli tyllan khlem don ba wohnia shuh kan pynjot thiaw. Ka don ka jingma ia ka synshar paidbah lada ym don ki ban kdew ia ka jingbakla ka sorkar. Bad ka kynhun ka khlain tam ban iada ia ki paidbah na ka sorkar buaid bor bad bym kitkhlieh ka dei ban long ka liang pyrshah. Dei halor kane ka nongrim ba ngi donkam ym tang ia ka sorkar hynrei ia ka liang pyrshah ruh. Haba don ka liang pyrshah kaba khlain ka khanglad ia sorkar ban leh ki kam mynthi kuman pyrshah ia u paidbah lym kumta ka sorkar kan leh phlan duman katba mon. Hynrei bun na ki paidbah ha ka jylla Meghalaya, Khamtam ha Khasi-Jaintia Hills ki sngewsih lada ki nongmihkhmat jongki ki don ha ka liang pyrshah. Ia kane ka rukom pyrkhat ngi hap ban pynkut noh.
Ka rukom pyrkhat ba ki MLA ki dei ban don ha ka liang synshar khnang ban ioh ia ka roi ka par ha ki constituency ka mih na ka jingleh shilliang khmat ka sorkar ban sam ia ka roi ka par ha ka jylla. Ki ba don ha ka bor ki ialeh ban pynroi tang ia ki constituency lajong ne jong ki paralok jong ki ba don ha ka liang synshar. Kane ka dei buit sangem jong ki khwan lalot ki ba don ha ka bor ban ioh kjit na ki paidbah ym ban shakri ia ki. Ka thong jongki ka long beit tang ban jop elekshon na ka wei ka por sha ka wei pat. Na kata ka daw ha kane ka elekshon ka mih ka jingong ban pynshong tnum bos bad ban ai da um tang i bilor rit ia kito ki kyrtong/nongmihkhmat ki ba lah ban don ha ka liang pyrshah. Kane ka jingkren pynshong tnum bus ne ai um da u bilor rit tang ban lait iap ka dei ka jingkren bein ia u paidbah. Ha ka jaka ban ngin tieng ia kum kine ki phlan duman ngi dei ban dumok ia ki bad ngim dei ban ai lad ba kin leh kumta.
Ha kine ki phew snem ba la leit noh la mih ki MLA ba shu leit long shamsha ia ki politishian ba don ha ka bor tang ban ia ioh bynta lem ia ki saphit saphai jong ka sorkar. Ki leit tur iap tur im ban leit kyrshan ia ka party kaba lah ban thaw sorkar wat haba ki tip ka long pyrshah ia jingbha ia ki paidbah. Bad kane ka la pynshlur hi da ki paidbah nongkyrshan. Hynrei kane baroh ka long tang ka jingsngewthuh bakla.
Ka jingleh shilliang khmat jong kito ki ba don ha ka bor ka mih na ki lai tylli ki daw. Nyngkong eh, ka mih na ka jingtlot ha ka jingmut jing pyrkhat kito ki ba leh ia . Kim don ka jinglong nongialam hynrei ki dei tang ki politishian ki ba shu kwah jop elekshon khlem lah ban wanrah jingmyntoi ia ka jylla. Ba ar, ka mih na ka daw ba ki khawpud bad ka mynsiem leh mon. Ki kwah ba ka liang pyrshah kan tlot bha khnang ba kin ioh leh katba mon ne ban nym shah pynpaw pyrthei ia ka jingbymlerkam jongki. Balai, ka mih ruh namar ka jingbieit ki paidbah. Haba ym don ka roi ka par ha ka constituency jong u/ka MLA liang pyrshah, ki paidbah ki kynnoh ia u MLA ym ia ka sorkar ne ki myntri.
Ia ka/ki Sorkar/Myntri/MLA liang sorkar donkam ban bishar kumno ki trei ha ka jylla baroh ka wei. Lada ka jylla ka sahdien bad kam jam sha khmat ha ki liang ba bun ki dei ban ai i aka jingkitkhlieh sha u paidbah. Kine nalor ka pisa MLA Scheme ki pyndonkam ia ka pisa jong ka jylla baroh ka wei. Ka pisa ka jylla ka don ha ka kti jongki namar ki bat ia ka lakam synshar. Katba ki MLA liang pyrshah kim don pisa hynrei ki don tang ia ka pisa MLA scheme. Katba ka kamram jong ka sorkar/myntri/MLA liang synshar ka dei ban wanrah ia ka roi ka par ha baroh ka wei ka jylla, ki MLA liang pyrshah ki don ka kamram tang ban kdew ban pyni ia sorkar/myntri ia ki jingeh u paidbah ha ki constituency jong ki bad ki jingeh ki paidbah ka jylla hi baroh ka wei. Ki MLA liang pyrshah ki la pyndep ia la ka kamram haba ki iasaid ia ka eh ka shon ki paidbah bad rah ia ka ha khmat ka sorkar. Ka long kaba bakla ban bishar ia ki myntri/MLA liang synshar tang ia ka ei kaba ki leh ha ka constituency jong ki. Hap bishar ia ki kumno ki leh ia ka jylla hi baroh ka wei. Ki paidbah ki ba iai jied ia u juh shi u juh u nongmihkhmat u ba leh sat ia ka jylla tang namar ba u pynthame da ka leh mynleh bha ia ka constituency lajong ki dei ki paidbah khwan bad ki ba mangkaring jinglong. Ka dei ka kamram jongki ban peit kumno ka jylla ka long hapoh ka jingpyniaid jong kum uta u nongmihkhmat jongki.
Lada ngi tei pop ia ka jingsahdien bad jingbymbiang ha ka constituency ia u MLA liang pyrshah wat hadien ba u la dep pynsngew ia ki jingdonkam ha ka sorkar/u myntri, ka long ka kam biet ba khlem nongrim. Lada ki paidbah ki pynrem ia u MLA liang pyrshah jongki tang na kata ka daw bad pynjop pat ia u kyrtong jong ka seng sain pyrthei ba don ha ka bor ka long kum ba ai jingkyrshan iaka sorkar leh shiliang khmat bad ba sniew. Ha ka elekshon 2023 la don ki constituency ki ba pyni ia kum kane ka jingbiet; la long kumba bret ia u mawlynnai ha khmat ka sniang.
Hadien ka elekshon ka don ka sorkar bad ki myntri. Ngi dei ban kynmaw dngong ba kam dei ka sorkar jong ki katto katne ki constituency. Ka dei ka sorkar jong ka jylla bad ki myntri ki dei ki myntri ka jylla kaba kynthup ia ki 60 tylli ki constituency. Ka dei ka kam pap kam sang ba ka sorkar bad ki myntri kan/kin pyndonkam iaka pisa jong ka sorkar jylla (ne sorkar India ba la mang ia ka jylla) ban pynroi tang ia ki constituency jong ki ne ki paralok party jong ki. Ngan ai nuksa hangne ba u PWD minister u hap ban peit ia ki surok jong ka jylla baroh ka wei. Lada ka surok ka sniew ha ki constituency jong ki MLA liang pyrshah, u PWD minister u dei ban shim ka jingkitkhlieh hadien ba la pynsngew ne buh jingdawa ha u. Halor kane ka nongrim ka long ka ei ka ei ka ba bakla jur ban don ka rukom pyrkhat ba tang ki ba don ha ka liang synshar kin ioh ia ka roi ka par.
Ngin peit ia ka sorkar MDA bad ki myntri jongka kumno kin leh ia ki constituency jong ki 14 ngut ki MLA liang pyrshah. Ki paidbah kim dei ban longki ba shah jemdaw ba ka sorkar kan leh shilliang khmat ia ki. Ki dei ban bishar kumno ka sorkar ne ki myntri ki leh ia ki constituency jongki bad ka jylla hi baroh ka wei.
(U Batskhem Myrboh u dei u nonghikai ha ka sobjek Political Science, Synod College bad u nongaiktien jong ka Voice of the People Party).
