Hato ka shong hok ban shu weng syndet ia ki?

John W. Thabah (Executive Editor, Highland Post)

0

Ha ki sngi kiba la dep ka la mih ka kynrum kynram kaba jur ha Meghalaya halor ka jingshah weng kam jong lai ngut ki officer jong ka Meghalaya Lokayukta. Shuwa ban poi sha kane ka phang, nga kwah ban kdew ba ka Lokayukta ka dei ka bor kaba la pynkup ban tohkit ia ki kam bamsap da ki heh ne nongtrei sorkar. Ki paidbah ki lah ban thoh ia ka jingujor sha ka Lokayukta ia kino kino ki kam bamsap ha ryngkat bad ki kot ki sla kum ka jingpynshisha ia kita ki jingkynnoh.
Ka Lokayukta ka ioh ia ka jingpynkup bor hadien ba la pynlong ain ia ka Lokayukta Act ha ki jylla jong ka Ri India. Ia ka jingthaw ia ka Lokpal ha ka Ri India bad ia ka Lokayukta ha ki jylla la ai jingmut nyngkong da ka Administrative Reforms Commission ha u snem 1966. Ha ka jylla Meghalaya, ia ka Lokayukta Act la pynlong ain da ka Iing Dorbar Thawain jong ka jylla ha u snem 2014. U Chairperson bad ki dkhot jong ka Meghalaya Lokayukta ki lah ban treikam san snem naduh ka sngi ba la thung ia ki da u Governor lane haduh ba kin dap 70 snem ka rta.
Katkum ka Meghalaya Lokayukta Act, 2014, ia u Chairperson bad ki dkhot jong ka Lokayukta dei ban thung da u Governor hadien ba la ioh ia ka jingtyrwa (recommendation) na ka Selection Committee kaba la khlieh da u Chief Minister bad kaba kynthup ia u Speaker jong ka Legislative Assembly, u Nongialam ka Liang Pyrshah ha Assembly, u Chief Justice jong ka Meghalaya High Court lane u Judge jong ka High Court bad uwei u riewpawkhmat uba la jied da u Governor.
Ka Selection Committee khnang ban jied ia u Chairperson bad ki dkhot jong ka Meghalaya Lokayukta kan hap ban thaw ia ka Search Committee kaba kynthup ia san ngut ki riewpawkhmat kiba don ka jingtip kumno ban pynduh ia ka bamsap, kiba don jingtbit ha ka jingpyniaid ia ki kam sorkar, ka ain, ki mat saindur bad kiwei kiwei. Kine ki dkhot ka Search Committee kin wad bad jied ia u Chairperson bad ki dkhot jong ka Meghalaya Lokayukta bad phah ia ki kyrteng sha ka Selection Committee.
Katkum ka Meghalaya Lokayukta Act, 2014, ka Lokayukta ka dei ban thung ia ka Inquiry Wing ban khlieh da u Director of Inquiry khnang ban leh ia ki jingtohkit ia ki kam bamsap bad ban pynshitom ia ki heh sorkar ne nongtrei sorkar kiba donkti hapoh ki kyndon jong ka Prevention of Corruption Act, 1988. Ki officer jong ka Inquiry Wing ki dei ban long kiba la trei ha ka kyrdan jong u Under Secretary lane halor kata ka kyrdan. Ki don ruh ia kijuh ki iktiar kumba long u Lokayukta katkum ka Section 88.
Ka Lokayukta lyngba ka jingpynbna iar (notification) ka dei ban thung ia ka Prosecution Wing ban khlieh da u Director of Prosecution khnang ban pynngat kyndon ain ia uno uno u heh sorkar ne nongtrei sorkar uba donkti ha ki kam bamsap katkum ka jingujor ba la phah sha ka Lokayukta.
U Director of Prosecution, hadien ba la ioh ia ka jingbthah na ka Lokayukta, u dei ban ai mukotduma ha ka Special Court pyrshah ia u nongbamsap katkum ka kaiphot jong ka jingtohkit bad un leh ia baroh ki jingdonkam ban pyngngat kyndon ia u nongbamsap katkum ki kyndon jong ka Prevention of Corruption Act, 1988. Ka kaiphot jingtohkit kan dei kaba la ai haba la dep ka jingtohkit katkum ba la kdew ha ka Section 173 jong ka Code of Criminal Procedure, 1973.
Ka Lokayukta ka lah ban tohkit ia kino kino ki jingujor bamsap pyrshah ia u Chief Minister, Deputy Chief Minister, Speaker, Deputy Speaker, Minister, Leader of Opposition, Government Chief Whip, Opposition Chief Whip, MLA, Chairman, Co-Chairman, Vice Chairman, Deputy Chairman ba la thung da ka Sorkar, ki officer sorkar, ki nongtrei sorkar, nongtrei jong ka Board, Corporation, Company sorkar, Trust sorkar, ki tnat treikam bym hap pura ha ka sorkar (autonomous bodies), bad ki District Council.
Dang shen ka Sorkar MDA ka la weng kam kyndit ia u Bah Jainal Rymmai uba dei u Director of Inquiry & Prosecution bad u Bah Rymphang Pde bad u Anil K. Sangma kiba dei ki Enquiry/ Investigating Officer jong ka Meghalaya Lokayukta. Ka jingwengkam ia ki ka la wan hadien ba ka Lokayukta ka la pynngat kyndon ia u MLA jong ka NPP u Sanjay Sangma uba dei u kynum jong u Chief Minister Conrad Sangma bad ia khyndai ngut ki MDC ka Garo Hills Autonomous District Council (GHADC), u Principal Secretary barim ka GHADC, bad ar ngut ki contractor. Ia kine baroh, ka Lokayukta ha ka 28 tarik July, 2023 ka la dep ujor mukotduma halor ka jingkynnoh ba ki donkti ia ka jingbamsap kaba Rs 6 klur ha kaba iadei bad ka jingtei ia ka MDC Hostel ha Tura kaba la bei pisa da ka Sorkar Kmie.
Ka jingweng kam ba kyndit ia kine ki lai ngut ki officer jong ka Lokayukta ka la pynsuba jur ba lehse ka Sorkar Jylla ka kput ia ki namar ba ki la pynngat kyndon ia kine ki 12 ngut kiba shah kynnoh bamsap khamtam ba uwei na ki u dei u MLA ka NPP bad ruh ba khyndai ngut ki MDC ki dei ruh ki dkhot jong kane ka seng sainhima kaba synshar ia ka jylla.
Ka Sorkar MDA ka ong ba ia kine ki lai ngut ki officer jong ka Lokayukta la weng noh namar ba ki dei kiba la shongthait na ka kam sorkar. Ka sorkar ka ong ruh ba katkum ka Meghalaya Lokayukta Act, 2014, ki officer jong ka Inquiry Wing bad Prosecution Wing ki dei ban long ki bym pat shongthait na ka kam sorkar. Hynrei, katkum ka Section 10(2) jong ka Meghalaya Lokayukta Act, 2014 ym shym don kano kano ka jingkdew ba tang kiba dang trei ha ka sorkar ki lah ban shah thung kum ki officer ha kine ki ar tylli ki tnat jong ka Meghalaya Lokayukta. Kumta, ha kane ka ain kam shym don kano kano ka jingmana ban thung ia kiba la shong thait na ka kam sorkar ha ka Inquiry Wing bad Prosecution Wing jong ka Meghalaya Lokayukta.
Ka jingweng kam syndet ia kine ki lai ngut ki officer jong ka Meghalaya Lokayukta khlem da ai show cause notice lane pan jubab na ki ka dei ka jingpynkhein ia ka Article 311(2) jong ka Constitution kaba la kren shai ba ym lah ban shu weng kam lane pynhiar kyrdan ia uno uno u nongtrei sorkar khlem da tohkit ia ki jingkynnoh pyrshah ia u lane khlem da ai lad ia u ban jubab ne pynshai ia ki jingkynnoh pyrshah ia u. Kumta ka jingweng kam ba kyndit ia kine ki lai ngut ka dei ka jingpynkhein ia ka hok jongki ia kaba la ju tip ha ka ain kum ka “principle of natural justice”. Ka dei ruh ka jingmushlia ia ka jingtreikam jong ka Lokayukta. Kane kan buh jingartatien ia ka iktiar ba laitluid jongka.

Leave A Reply

Your email address will not be published.