Hato ka Sawangka Lai Lama kan wan biang ha ka rynsan saiñ hima ha ka Jylla?

Kyrsoibor Pyrtuh

0

Ka kyntien sawangka kam dei ka kynthoh pynrem ïa kaei kaba la jia ha ka jylli saiñhima ha ka Jylla saw phew san snem thik mynshwa. Ka snem 1978 ka dei ka khep histori kaba sah kynmaw pateng pakit ba ka dei ka jingsdang jong ka saiñ synshar syrop lang (Coalition Government) hapoh ka Jylla. San snem hadien ba ïoh ïa ka Jylla bad ha ka Election kaba ar sha ka ïing Dorbar Thaw Aiñ kaba la long ha ka 25 Rymphang 1978, ki nongshong shnong ka Jylla kim shym la ai ne jied tang ïa kawei ka seng saiñhima bad ka jingjied ne jingïoh vote la pharia hapdeng bun tylli ki seng saiñhima bad ki kyrtong shimet.
Katkum ka khubor kaba la mih ha u Nongsaiñhima Lber, 4 1978 la phiah ïa ki seng saiñhima bad ki kyrtong shimet katkum ki nombar ba ki shah jied kumne- “Ha ka Dorbar Thaw Aiñ kaba 60 ngut, 20 ngut la jop da ka seng Congress (kaba kynthup 9 ngut na Khasi bad Jaiñtia Hills bad 11 ngut na Garo Hills), 16 ngut da ka APHLC (kaba kynthup 8 ngut na Khasi bad Jaiñtia Hills bad 8 ngut na Garo Hills), 14 ngut ka HSPDP, 2 ngut ka seng PDIC, 1 na ka seng Jaiñtia National Union bad 7 ngut ki kyrtong shimet.” Kane ka long ka dur jong ka ïing Dorbar Thaw Aiñ bad ka jingdon jong ki seng saiñhima bad ki kyrtong shimet kiba la shah jied kum ki MLA ha ka snem 1978.
Ka Jylla Meghalaya ka kynthup ïa ki ar tylli ki thaiñ, ka East Meghalaya kaba kdup ïa ka Bri Hynñiewtrep bad ka West Meghalaya ne ka Ri Achik. La pynlong ïa ka Jylla Meghalaya ha ka snem 1972 da ka jingïamynjur lang ki ar kynhun ki jaitbynriew trai ri nalor kiwei pat ki jaitbynriew bad ki para shnong bapher kiba la shong shnong ha ka Jylla.
Ha kane ka Election kaba dang shu dep long ha ka 27 Rymphang 2023 ka la don hangne hangtai ka jingïakren, ka jingkyan kaba napoh bad kaba la paw penryngkew ruh ha ki jingïalang ïalap Election ba ka la dei sa ka pali jong u/ka nongmihkhmat (MLA) na East Meghalaya ban shong ha ka shuki Chief Minister bad la ban jur ba ki Seng saiñhima kum ka UDP, HSPDP bad kiwei kiba kham bun paid na East Meghalaya ki dei ban ïatylli mlon bad trei borbah ban sei ïa u ne ka MLA ki ban shong ha ka shuki Myntri Rangbah ka Jylla. La ñiew bad pynbna ïa ki kyrtong kiba shah jied kum ki MLA ha ka 2 Lber 2023 bad sa shisien ka jingïoh vote bad jingjied ki MLA la pharia hapdeng ki seng saiñhima bapher bad ki kyrtong shimet. Ha kane ka kynti ka dur jong ka ïing Dorbar Thaw Aiñ ka long kumne- “Ha ka jingïaleh election kaba la long ha ki 59 tylli ki constituency, 26 ngut la jop da ka NPP, 11 ngut la jop da ka UDP, mar 5 ngut la jop da ka TMC bad Congress, 4 ngut la jop da ka VPP, mar 2 ngut la jop da ka HSPDP, BJP bad PDF nalor ki kyrtong shimet.”
Tang shi sngi hadien ba la dep ñiew ïa ki vote bad pynbna ïa ki kyrtong ba shah jied bluit la mih kawei ka kyrwoh kaba la saphriang stet bad kylla long khubor kaba ong kumne, “Ha ki mla udp, congress, aitc, hspdp, vpp, pdf bad independent. Subject: ïa form sorkar khlem ka npp& Bjp”. Katkum kane ka kyrwoh la kam ba ki paidbah ka Bri Hynñiewtrep ki kwah ban lait na ki tyrsim High Level bad nongshun rit paid…”pyrkhat lem ïa ngi kiba jied ïa phi…ngi jied ïa phi ba ngi isih NPP BPP…ïatrei para Seng barit ai ka udp kan sei Chief Minister vpp home minister pdf sport minister congress education tmc urban affairs hspdp pwd bad independent ai PHE…”
Kane ka kyrwoh ka khot ïa ka jingïatreilang jong ki seng saiñhima kiba jop duna MLA naduh ka Congress, TMC haduh ka UDP, VPP, HSPDP, PDF bad ki kyrtong shimet ban ïasynrop lang bad thaw ïa ka Sorkar khnang ban lait na ki tyrsim jong ka NPP bad BJP. Hadien ba la saphriang kane ka kyrwoh ka la don ruh ka jingkhih phaloh kaba shyrkhei ha ka jylli saiñhima bad ki paidbah ruh, khamtam ha ki rynsan social media ki la ïatai-ïakren bad kynnoh-kynthoh lai phew jait. Ki MLA jong kine ki seng saiñhima bym dei NPP bad BJP ki la ïashong jingïalang bad kiwei ki seng bhalang, kum ka HYC bad riewshimet ki la phah kyrwoh ban pynlong jingïalang ban ïakren halor kane ka phang.
Ban shu sot kyllum na ki jingïakren la sngewthuh ba ki daw kiba pynlong ïa kane ka jingkhih phaloh ki bun bah, hynrei lah ban kdew hangne tang katto katne tylli- (i) ki don kiba pynpaw jur ba ki kwah ban long Chief Minister da u Khasi (ii) ki don pat kiba la bitar shla ïa ka jingbam sap jong ka Sorkar MDA ba rim bad ka jingleh hanga mei jong ki katto katne kiba kam ba ki dei kita ki “high level” bad (iii) ki don kiba pyrshah jur ïa ka BJP kaba thombor bad ïiew beiï ïa ki rit paid.
Hynrei ki don ruh kiba pynphai nia kumne, hato ka jingkwah ban ïoh long Chief Minister da u Khasi kam wanrah ïa ka jingkynad jaitbynriewï bad kam sngew shong nia namar ha kata ka jingïakhun ban ïoh Chief Minister da u Khasi hap don lang bad kyrshan da ki seng saiñhima kiba heh kiba don lang kiwei pat ki jaitbynriew kum ki Garo bad ki non-tribal. Wat ka seng saiñhima riewlum kum ka UDP ruh ka pynïeng kyrtong bad don ki dkhot ha Garo Hills, katno tam ki National Party kum ka Congress bad TMC kin pynksan ïa kane ka jingdawaï Nalor nangta kam don nongrim ha ka Parliamentary Democracy ne ka Synshar Paidbah namar ka hok ban jied nongïalam ka shong ha ki MLA jong kano kano ka party. Halor ka jingbamsap jong ka Sorkar MDA ba rim pat ka mih ka jingkylli ba ki seng saiñhima kum ka UDP, HSPDP, PDF bad kiwei ki dei kiba ïadon lang hapoh ka Sorkar MDA, te kumno kin khyllie ïa ka pyut. Katba na ka liang ka BJP bad ki nongkyrshan jong ka ki kren kopia ba yn ym don ba lah ban thaw Sorkar khlem ka jingkyrshan bad jingkyrkhu jong ka.
Kaei kaba la jia ha ka snem 1978? U Allan Lyndem uba long uwei na ki samla rit uba la sakhi da la ki jong ki khmat u don kumne ban ïathuhkhana- “Ha ka snem 1978 ka don ka Assembly Election ba ar jong ka jylla, kaba long ha ka 25 Rymphang 1978. Kum u volunteer jong ka seng HSPDP nga ïoh lad ban don ha counting hall, ha State Central Library. Katba dang don kumta ha counting hall, lah sngewthuh ba ka seng Congress ka lah jop 20 tylli ki seat bad ki seng riewlum jong ka Meghalaya pat ki jop ïa ki seat kumne- 16 ka APHLC, 14 ka HSPDP, 2 ka PDIC, 1 ka Jaiñtia National Union bad 7 ki kyrtong shimet. Ha ka counting hall, i Bah Deng Shylla bad ki kiwei ki paralok samla rangbah ki pisa lyng-a bad ki ïa phylliew jingmut ba kine ki seng riewlum jong ka Meghalaya ki dei ban snoh-kti lang kawei ban thaw sorkar wat lada ïa pher ki manifesto ruh. Ha ka por kumba 5.30 PM ha ka sngi ïiew vote, i Bah Deng Shylla i ong ïa nga ba ngan lum ïa ki lai tylli ki lama – ki lama APHLC, HSPDP bad PDIC. Ka lama HSPDP te ka don bad nga ha pla, katba ïa ka lama APHLC te kham shitom ban ïoh namar kim treh ai namar nga dei party u ‘Sing’. Ïa ka lama PDIC nga ïoh na i wei i Bah iba na Sohryngkham. Nangta nga leit sha i Bah Deng Shylla ryngkat bad u seij uba nga lah bsuh ïa ka lama PDIC bad ka lama HSPDP. I Bah Deng nangta i ai ha nga ïa ka lama APHLC ban bsuh ha uta u siej uba la don lypa ki lama HSPDP bad PDIC. Te, kumta hi i Bah Deng Shylla i shim ïa uta u siej LAI LAMA (APHLC, HSPDP, PDIC) bad i ong ia nga ban bud ïa i…..ngi mareh shabar sha phyllaw ka counting hall……… Mar ïa poi ha phyllaw shu puk wan ïa snoh kti lang u paidbah tylli byllien na ki lai tylli ki party bad ki phawer artat “Ki Lai Lama , Sorkar kin shna-Congress nabar, wat nym synshar.”
Ha ka Editorial jong u Nongsaiñhima Lber 11, 1978 la thoh kumne, “Ka jingïaleh ban pynkhun bad pynwan ba ki seng jylla kin ïa synrop lang ban ïoh ïa uba bun uba lang haduh ban ïoh pynlong sorkar ka long kaba shitom haduh katta bad ka la shim por naduh ka 4 tarik une u bnai Lber haduh ka 8 tarik mynstep. U paidbah uba la ap pakhang hakhmat ka khyrdop ka Iing Thaw Aiñ um shym la shah ba ki rangbah nongïalam kin mih tad haduh kin da rai kut.”
I Bah Justman Kharmih ha Ka Pansara jong u bnai August 1978 i kynthoh kumne, “Ka Shillong kaba long ka jabieng ka Meghalaya ka la shitom jingmut ba ym lah ban pynlong sorkar. Ka State ka la pynpaw ha ka elekshon ba ka mon ïa ki seng trai ri ban synshar halor la ka jong jong ka State. Kane ka paw shai ba ka Congress ka ïoh tang 20 ngut na ki 60. Da ka bor ki samla ka ri ki nongïalam jong kine ki party ki la mynjur ban pynlong Sorkar synrop (United Legislature Party) bad ban ym ïadei bad ka Congress la ha kano kano ka dur…”
Nangta shuh shuh i Bah Bindo Lanong ha ka kot Golden Meghalaya i ïathuh ba “haba ym don ba lah ban thaw Sorkar ki samla ha kato ka por kaba kynthup ïa H.S Shylla, Hamboy Shullai. M.N Syiem bad kiwei ki la lum ïa ki paidbah ha madan Malki ban pynbor ïa ki MLA jong ki seng riewlum ban thaw ïa ka Sorkar Lai Lama. Ka la don ruh ka jingïalang jong ki nongïalam ha ka kamra ba 14 jong ka Meghalaya Legislative Assembly ha ka 8 Lber 1978 bad ha kane ka jingïalang la ïadon ryngkat ki Nongïalam Balang, i Rev Fr. Sngi Lyngdoh bad Rev W. Manners, kiba long kum ki nongpeit pyrman na ka liang ki paidbah bad kiba ai ruh ïa ki kyntien ïasyllok bad jingdwai phirat na ka bynta ka jingbha jong ka kam. Ha kawei pat ka liang , la tip ruh ïa i Rev Fr. Sngi Lyngdoh kum u nongsaiñdur jong ka synshar synrop lang ki seng saiñhima ha ka Jylla bad ryngkat bad i Rev W Manners ki la donkti ha kaba pynthaw ia ka Sorkar Lai Lama ha ka snem 1978.
Hapdeng ka snem 1978 bad 2023 ki la don shibun ki jingjia bad jingkylla ha ka synshar khadar, katba ka Jylla pat ka nang hiar. Ka bamsap ka nang jur bad ka hanga mei ka nang kiew skong. Ngi sahdien ha kiba bun ki bynta. Mynta kumne ka jingïatan tyllai ban thaw sorkar ka long kaba jur bad ki jingdawa na shabar ruh ki beh kyrthep. Ka la jia teng saw phew san snem mynshuwa bad mynta ka wan phai kylla. Nga pyrshang ban wanrah sha phi ïa ki symboh histori bad nga ieh ha phi ki nongpule ban bishar bad pynshong nia.

Leave A Reply

Your email address will not be published.