Ki nongjied nongthaw aiñ (MLA) katkum ba la pynbna da U hehduh ba dei peit ïa ka elekshon ha ka jylla Meghalaya (Chief Electoral Officer) haduh u bnai Kyllalyngkot 2022 ki long 20,81,570 (arphew lak phraphew wei hajar san spah hynniewphew ngut). Kine ki nongjied kin sa rai la ki dang kwah ïa ka sorkar Meghalaya Democratic Alliance (MDA) ba kan dang wan synshar biang lane ki kwah ban wanrah ïa ka jingkylla. Bun ki jylla ka ri India ki jied da ka sorkar thymmai man la ka san snem. Ka Himachal Pradesh ba dang dep jied nongthaw aiñ mynta hi u bnai, ki la jied da ka sorkar Congress ha ka jaka jong ka sorkar BJP kaba la synshar san snem mynshuwa. Ha ka jylla Kerala ruh man la ka san snem ki nongjied ki jied da kawei pat ka seng ban thaw sorkar. Kane ka jingkylla ka ïarap ban wanrah ïa ka jingsynshar khadar kaba kham bha bad kaba lait na ka bamsap bampong.
Hynrei ban poi ha kane ka jingshemphang donkam ïa ki nongjied kiba pyrkhat jngai bad ki bym kmeh toh-hoh ïa ka pisa shi hajar, ar hajar lane san hajar tyngka, lane ki kombor, ki tapmohkhlieh ïa ki longkmiew bad kiwei kiwei ki tiar kiba ki kyrtong ïaleh bad ki MLA ki la sdang bam sam sha ki paidbah nongjied mynta kine ki bnai shuwa ban poi ka taiew nyngkong u nai Rymphang kaba dei ka taiew jied MLA. Ki paidbah nongjied kim pat sngewthuh imat ba kata ka pisa kaba ki kyrtong ïaleh ki sam shuwa ka elekshon kam dei ka pisa kaba ki sei na ka pla lajong. Mar ïa jop elekshon kito kiba ïoh bat kam myntri (minister) ki la ïoh klop na ka department lajong. Kito kiba shu long MLA pat ki lah ban ïoh klop na ka MLA scheme.
Kane ka dei ka dawbah balei ba ka jylla jongngi mynta ka la nang hiar katba nang ïaid ki snem. Ha ka jaka ban nang kiew ha ka pule puthi bad la ïoh ka jot ngi la nang hiar arsut ha baroh ar kine ki bynta ba kongsan tam jong kano kano ka jylla. Ha ka ïoh ka kot ngi lah ban ïohi shai kdar ba ki ba duk ki la nang duk bad tang katto katne kiba don ka jingïadei bad ki politishan, ki kontraktor PWD/PHE ki nongkhaii bad ki ophisar sorkar ki la nang kiew ha ka ïoh spah. Uba bun balang te lah nang hiar ka ïoh ka kot bad lah
nang ban ka jingduk namar bay m ïoh kami oh jam satia lait na ka kam sorkar. Ha ka sorkar pat lah dap bad ym lah ai kam shuh. Kiwei ki kompeni pat ki kham salia ban wan seng kam hangne namar na jur eh ka jingdawa pisa na ki kynhun bun jait. Sa kawei ka long ba ym don satia ka jingpruid dak na ka bynta ka lawei bad kumno ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot ha ka jylla. Shisien ba ki MLA ki la jop bad ki la lah ban thaw sorkar kim ju pyrkhat jngai shuh na ka bynta ka lawei jong ka jylla.
Lada peit bhai a ka jylla Meghalaya kumba la long mynta te imat ki longdien jong ngi kiba dang heh dang san mynta kin sa shem shitom shibun eh namar ngi shah synshar da ki nongkhaii bad ki kontraktor suda. Don napdeng jong ki kiba nang ban kren phareng kum u moina, don pat kiba ka thoh ka pule ruh ym biang bad kim tip satia kumno ban pule and sngewthuh bah wat ïa ka jingmang tyngka (budget) na ka bynta ka jylla. Ha ka Assembly kiba bun ki MLA kim ju kylli ei ei ruh shaphang ka jingpynlut pynsep ka sorkar. Bun kiba shu kren tang na ka bynta ka kongstituwensi lajong hynrei na ka bynta ka jylla hi baroh kawei kim salia ban ïatai namar lehse ki duna ka jingsngewthuh kumno ba la shna ïa ka budget bad haei don ki jingdkoh.
Shi rukom ngi lah dei ban sngew lehraiñ ba u briew ubym shong bym sah ha kane ka jylla, bad uba dei u nongai ktien (spokesperson) jong ka seng TMC – U Saket Gokhale u kham tip bha shaphang ki jingdkoh ha ka jylla jong ngi. Dei ma u uba trei shitom bad khura lut bad wad jingtip shaphang ki rukom pynlut pisa khlem da ai jingkhein ha ka iing dorbar thaw-aiñ. Bad dei na kane ka daw ba ka sorkar MDA mynta ka lah sngew sheptieng ïoh mih lut ki jaboh jabaiñ te ka la mudui pyrshah ïa u Gokhale ha iingshai. Hynrei utei u rangbah um sheptieng ei ei ruh. Toi ha ka jingshisha lah dei mangi ki nongthoh khubor kiba la dei ban lap ïa kine ki jingleh thurmur ka sorkar ha ka rukom pynlut ïa ka pisa paidbah.
Dei na kitei ki daw haneng ba ka long kaba mynsaw bha ïangi khamtam ha ka jylla Khasi-Jaiñtia lada ngi dang ïai jied ïa ki nongthaw aiñ kiba ym pat biang bha ka thoh ka pule bad ki bym pat shemphang bha kumno ban thaw aiñ ruh. Na ka liang ki Garo ki don U Chief Minister bad u hymen jong u kiba la ïoh ka jinghikai na ki skul heh kiba bha tam ha ka pyrthei. Peit na ka liang jongngi ki Khasi-Jaiñtia pat, don mo kiba kot ka jingpule kum kine arngut? Peit shuwa tang ka jingïashim bynta ha ka iing dorbar thaw-aiñ. Bun kiba khlem kren shisien ruh ha kine ki san snem. Teng teng don kiba kren bad kylla thamula pynban ka jingkren. Hato ka jaitbynriew Khasi-Jaiñtia ka duna riew pyrkhat riew shemphang haduh katne katne seh ba ngi hap ban jied ïa u ba khlem biang ka jingnang jingtip? Peit ïa ki nongthaw aiñ kiba mynshuwa pat. Katno ka jingiphieng haba ki ïatai nia ha ka dornar thaw-aiñ. Ki sorkar ki khynniuh haba ki kren kine ki kynrem ki lyndan. Mynta pat pynlong kam kai ïa ka kami ap kam im jong ka jylla bad ka jaitbynriew.
Dei na kane ka daw ba mynta kynti ngi dei ban jied ïa ki nongthaw kiba tip thikna bha ïa ka kitab aiñ kaba pynshong nongrim ïa ki aiñ baroh – ka Constitution jong ka ri India, namar khlem da pule bad sngewthuh ïa kane kumno kin nang ban synshar? Sngewsih ban ong ba bun na ki MLA kiba mynta kim shym pat pule ïa kane ka kotbah jong ka synshar paidbah ha ri India. Hynrei ha ka leit ka wan bad ka rukom im pat ka lah jur bha ka jingleh VIP lane ki riew kongsan kiba kham khraw ban ïa kiwei pat. Ha ka pyrkhat pyrdaiñ te poi sha tbian eh.
Ha kane ka kynti mynta ngi ïohi bun ki samla kynthei bad shynrang kiba kwah ban ai reng ïalade na ka bynta ka elekshon 2023. Kine ki lah biang bha ka jingpule bad ki long kiba shemphang bha ïa ki jingdkoh jong kane ka jylla namar jong ka jingsynshar pathar ha kine ki san snem kiba la leit. Kine ki riew shemphang kin ym shah ïalam bakla namar kim ym shu shaniah matlah ha kine ki ophisar buit tuh.
Lada ngi dang kwah ban ïohi ïa kane ka jylla ba kan kiew irat bad ba ki briew jong ka kin ïoh bynta ha ka ïoh ka kot, ka thoh ka pule kaba biang bad ki lad ai jingsumar kiba biang te lah dei ban kyntait ïa kine ki MLA kiba rim ïa kiba ngi lah ïohi mynta lah bun snem bad kiba khlem lah ban wanrah ïa kano kano ruh ka jingkylla. Nalor kata kim ju ai jingkhein aiu ki la leh ha kine ki san snem.
Namarkata lada ym lah ban wanrah jingkylla ha u snem 2023 te wat ïa bynniaw pat lada kane ka jylla ka kham hiar shuh shuh ban ïa ka jylla Bihar ha ka jingduk bad kiwei kiwei ki bynta ruh. Kynmaw ba ïa ka Bihar lah khot da ka ‘bimaru’ state kaba mut ka jylla kaba ïai pang shirta. Kaba ma ka long ba ïoh ka jylla Meghalaya ruh ka kylla ‘bimaru’ lang.
