Ki nongsynshar shnong ha ka juk mynta

Patricia Mukhim

0

Ki paidbah Khasi-Pnar ki ju sngew sarong ïa ka rukom synshar kaba la hiar pateng na ki longshuwa manshuwa. Ka rukom synshar ka long ha ki lai bynta – Ha trai eh don ki Dorbar Shnong, halor jong ki don ki Dorbar Raij/Dorbar Elaka bad halor jong kine ki ar kyrdan pat don sa ki Syiem kiba synshar ïa ki Hima kiba kynthup ïa bun tylli ki Raij. Ha ri Jaintia te mynta ym don syiem ba synshar hynrei don da ki Doloi kiba long ruh ki nongleh niam bad ki nongknia nongkhriam.
Ka jylla Meghalaya, ryngkat bad ka Mizoram bad Nagaland ki la lait noh na ka aiñ Panchayati Raj Act kaba mut ka jingsynshar kaba ha trai eh – kata ka synshar khadar ha shnong tangba ïa ki nongkitkam ïa kita ki Panchayat dei ban jied da kaba thep Vote. Ka jingkyntait ïa ka Panchayati Raj la ong namar ba ha kine ki rilum la don lypa kita ki rukom synshar shnong kiba naduh hyndai. Hynrei kane ka jingkyntait ïa ka Panchayati Raj ka la pynduh nong shibun eh ïa ngi shane namar ba ki nongsynshar shnong kumba long mynta kim don ka pisa bad ki lad pynroi ïa ki shnong ki thaw namar ba kim ïoh ïa kata ka “direct funding,” lane ka jingbei pisa na ka Sorkar Kmie kaba wan beit ha ka pla pisa kita ki Panchayat.
Ki syiem jong ngi shane ki shu lum khajna na ki iew ki hat bad na ki mar ki mata kiba mih na kane ka jylla bad leit die shabar jylla. Ki District Council kiba peit ba khmih ïa ka jingtrei kam jong ki Syiem/Doloi bad ki Dorbar Raij/Elaka bad ruh ki Dorbar Shnong, ruh kim don pisa ban bei sha kine ba kin trei ïa ki kam pynroi bapher bapher namar ki District Council ruh ki shaniah ha ka Sorkar Jylla ba kan bei pisa ïa ki. Ho,oid na ka por sha ka por ki District Council ki ïoh ïa ka Direct Funding na ka Sorkar Kmie hynrei ïa kata ka pisa ki Council ki pyndonkam ha kaba pyntreikam ïa ki skhim lajong. Ho,oid ki District Council ki ju ïasnoh lang hateng hateng bad ki Shnong/Elaka ban pyntrei ïa ki skhim bapher bapher. Hynrei ka jingwan pisa na ka Sorkar Kmie kam long kaba bun. Dei na kata ka daw ba ki District Council ruh bun ba ki hap khrong khajna na ki iew ki hat bad na ki dieng kiba pom na ki khlaw kiba hap ha ka jingpeit ki District Council.
Ha kane ka juk mynta ka synshar shnong kam long shuh kum ha ki por hyndai ba ym pat don plastik bad kiwei kiwei ki tiar elektrik. Ha ki por mynshuwa ïa ki kot ki sla la shu thang ha kper bad ïa ki jhur ki jhep bad kiwei ki mar bam na iingshetja la theh ha ka sboh kaba long ka thliew kaba tih hajan kper bad ynda la dap kawei ka thliew la tep noh ïa ka bad tih na kawei pat. Hadien 6 bnai eiei kata ka thliew kaba la dep tep lah ban tih biang bad ban khlong ïa ka sboh kaba bha eh bad thung jingthung ha kper.
Ha kane ka juk mynta ïa ka jaboh na iing kynthup wat ïa ki snep jhur bad ki jingbam ruh hap bret shabar iing namar ym don jaka shuh ban theh ñiut shadien iing. Mynta ha kane ka juk baroh kiba shna iing kim buh jaka ban ïoh tih liewsboh ban bret ïa ki jhur, ki snep soh, ki jingbam ba lah sniew bad kumta ter ter. Ha ki por mynshuwa nga ju kynmaw ba ka don ka adong na iing Syiem haba ai jingbit ban shna iing la ong ba dei ban ieh kumba 6 phut eiei ka jaka na u pud u sam bad bym dei ban shna iing thik ha u pud khlem da ieh shuh tang shiphut ruh. Ki shnong kiba dei ban peit ïa kine kiei kiei ruh ki ong ba ym don ba sngap. Dei na kane ka daw ba wat halor ka wah ruh ki briew kim salia shuh ban shna iing. Peit ïa ka Wah Umkhrah ter ter naduh na ka tlong jong bad phin ïohi ba ki iing ki la ieng halor ki wah. Ki briew ki bret lut ïa ki ñiut na iing thik thik sha ka wah khlem ka jingsalia. Ki klet pat ba ka wah ka dei kawei na ki tlong um bad ka um ka dei ka jingim.
Mynta lada rngad lut ki wah nangno shuh ngin ïoh den um ban pynpoi sha ki lyngkha kba bad ki kper jhur kper soh? Ka Sorkar Kmie ka la pyntrei shaid shaid ïa kata ka skim Jal Jiwan Mission (JJM) kaba thmu ban pynpoi um ha manla ki thliew iing. Hynrei kiba bun ki tlong um jong ngi mynta ki lah bun ba rngad lut. Bad wat lada ki wah ki dang doh ruh ka um kam long shuh kaba lah ban dih namar ba la jakhlia shaba palat. Lada dih ïa kum kato ka um ïohpang kpoh bad kiwei ki jait jingpang ruh.
Haba nga peit ïa ka Umiew ha Smit nga ishyrkhei bha namar ki briew ym tang ba ki sait jain ha wah hynrei ki bret ruh ïa kito ki jingboh khunlung kaba don bad ka eit – khlem jingsalia. Kham harum pat don sa ka jingsait kali baroh shisngi hapdeng wah syndon. Ka umphniang Diesel bad Petrol na ki kali ka la poi lut ha um. Haba ka iing Syiem ka don hajan kane hi ka wah balei kein u Syiem ka Hima Khyrim um leh eiei ïa kane? Nalor ba u Pa-iem u dei ruh u doktor nongai jingsumar ïa kiba pang ba shitom.
Myn sngi saitjain nga poi sha Pynursla bad u Bah Restone Khongtani uba long ruh u nongïalam ïa ka kynhun Riwar Environment Protection and Sustainable Development Organisation (REPSDO) ngi la leit peit ïa ka jaka theh ñiut paidbah ïa kaba ym don jingker eiei ruh bad ïa kaba la shu thang bad baroh shisngi. Kata ka jaka ka mih tdem beit bad ngi tip ba ka jingthang ïa ki plastik ka pynmih ïa ka lyer kaba long bih. Hynrei ym don ba salia ïa kata. Ynda la dei ka por slap, ka um kaba tuid nangta na ka jaka theh ñiut ka tuid lut sha ka Wah Umkhat kaba ki briew ki pyndonkam ban dih bad shet jingshet. Hato ki nongpynïaid shnong kim lah dei ban shim khia ïa kum kine kiei kiei?
Ka Sorkar mynta kam banse ban wad ïa ki jaka ha ki shnong ba kan pynlong ïa kita ki Landfill (ki ban theh ñiut) bad ban leh pat da ki kor kumno ban pynkylla pat ïa ki ñiut bad khamtam ïa ki kynja plastik sha ki tiar kiba lah ban pyndonkam biang. Hynrei lada ki shnong ki pyneh bad kim kwah satia ban ïatrei lang bad ka Sorkar na ka bynta ka bha ka miat jong ki hi te ka apot sepsngi ka ap ïa ngi.
Ki Dorbar Shnong/Dorbar Elaka ki dei ban peit ïa kine kiei kiei kiba lah ban long ka daw jong ki jingpang har rukom. Ka por kam dei shuh ban shu ïa sngap mynthi ne ban shu theh ñiut kat shaba mon. U Bah Restone bad ka kynhun jong u ki sngewkhia bha ïa kane ka phang bad ki wad lad wad lynti kumno ban leh ïa kaba dei ha kaba ïadei bad ka jingbret ñiut pathar. Ka shnong ruh ka dei ban ïatreilang bad kane ka kynhun khnang ban ïa bha lang baroh.
Ki nongsynshar shnong ha kane ka juk mynta ki dei ban long kiba ïohi jngai bad kiba pyrkhat ym tang ïalade shimet hynrei ïa ki paidbah paidlang kiba hap hapoh ka jingsynshar jong ki.

Leave A Reply

Your email address will not be published.