Ka Republic Day, HNLC bad jingïakren ïasuk

Kyrsoibor Pyrtuh

0

Ka jingïakren ïasuk hapdeng ka Sorkar India bad ki seng kieng atiar ka thañ shatei lam mihngi ka Ri India, kum ka NSCN (IM), ULFA bad khamtam bad ka Hynñiewtrep Liberation Council (HNLC), ka donkam ïa ka jingïatai paidbah kaba sani. Ka paw ba kine ki seng ki la kubur ban ïakren hapoh ki kyndon jong ka Riti Synshar ka Ri India. Kumta ha ka jingrakhe ïa ka Republic Day to ngin ïa thir nïa halor ka jingïadei ka Ri Hynñiewtrep bad ka Ri India.
Ka Constitution jong ka Ri India kam dei kaba shu hap kum ka mana na bneng, hynrei ka dei kaba mih na ki jingïatai nia bad jingpynwandur da ki nongmihkhmat na ki thaiñ, ki kynhun bad jaitbynriew bapher kiba pynlong ïa ka Ri India. Naduh ba la plie ïa jingshong Dorbar ha ka 9 Nohprah 1946, ka Constituent Assembly ka la ïakynduh bad ïashong dorbar haduh lai snem lynter naduh 1946 haduh 1949. Ki nongmihkhmat ki la ïatai sani, ki la prat jingmut bad da ka jingstad bad jingshem phang jong ki, ki la pynurlong ïa ki jingangnud jong ki kynhun, ki jaitbynriew bapher bad khamtam eh jong ki rit paid bad ki trai muluk. Ïa ka Constitution ka Ri India la pdiang ha ka 29 Naiwieng 1949 bud sa ka jingpynbna ïa ka Ri India kum ka Republic ha ka 26 Kylla Lyngkot 1950. Ha ka Constitution la bsuh ruh ïa ki nongrim tynrai jong ka hok, ka jingshisha, ka jingïalong mar ryngkat, jingïaburom kylliang bad jinglaitluid. Wat la ka long ka Kot aiñ bad ka Kitab Synshar kaba khraw, kam long pat kaba janai bad ka don hi hangne ki thliew ki syar bad ki jingduna kiba dang dei ban pyndap. Ha kane ka juk jong ka jingkhie rasong ki riewshitniam, ki riewshit jaitbynriew kiba kwah ban synshar donbor tang kawei ka niam, kawei ka kolshor bad kawei ka ktien, ma ngi ki nongshong shnong ngi dei ban ïengskhem bad ïeng tylli kawei ban ïada ïa ka Constitution jong ka Ri bad ïa ki nongrim tynrai jong ka.
Ka Constitution ka Ri India kam dei tang ka Kitab Synshar, hynrei ka dei ka Soskular kaba la ïateh hapdeng ka Sorkar India bad ki Seng, ki Kynhun bad Jaitbynriew bapher kiba pynlong ïa ka Ri India bakhraw. Hapdeng u Nohprah 1947 bad Lber 1948, haba ki Khasi State ki la soi ïa ka Instrument of Accession, la kular ïa ki paid ka Ri Hynñiewtrep ban pynïoh ïa ka hok bad jinglaitluid ban synshar hi da lade ïalade katkum ba la maitphang ha ka Annexed Agreement. La khmih lynti ba ka Sorkar India kan burom ïa ka Soskular bad pynurlong ïa ki kyndon hapoh ka por ba la buh. Phewse, kam shym la long kumta bad ïa ki Khasi State kiba laitluid ha kato ka por la pynrung jubor hapoh ka Jylla Assam bad katkum ka First Schedule jong ka Constitution la ong, “Ka Jylla Assam kan kynthup ïa ki jaka, kiba shuwa ka jingpyntreikam ïa kane ka Constitution, kiba hap hapoh ka Jylla Assam, ki Khasi State bad ki Tribal area.” U Professor S. K Chaube u ong ba kane ka dei ka “Act of State” bad ka long pyrshah ïa ka mon jong ki Khasi State ba la pynrung hapoh ka Jylla Assam hadien ba la pyntreikam ïa ka Constitution.
Tat haduh 1949, ki Hima Khasi hapoh ka shatri jong ka Federation of Khasi States, ki la ïakhun ban wanrah ïa ka Ri Khasi hapoh kawei ka rukom synshar, wat la ka don ka jingïaphnieng bad jingïapher jingmut jong ki seng, kum ka Federation of Khasi States bad ka Khasi-Jaiñtia Federated State National Conference. Ka Khasi-Jaiñtia Federated State National Conference ka dei ka kynhun kaba kwah ïa ka Sixth Schedule bad hapoh ka jingïalam jong u Rev J.J.M Nichols Roy, uba long ruh u dkhot jong ka Constituent Assembly na Assam, la pynhiar kyrdan ïa ki Khasi State sha ka Sixth Schedule kaba long ruh pyrshah ïa ka rai jong ka Khasi States Constitution Making Durbar kaba la long ha ki bnai April haduh July 1949.
Kumba la kdew ha ka kot, Ka Ri Hynñiewtrep Shuwa bad Hadien Ka “Independence Day”, lah ban shem ïa ka tynrai jong ka jingïapyrshah naduh ka snem 1948 ha ka por ba u Rev J.J.M Nichols Roy u la wanrah ïa ka jingtyrwa ban bsuh ïa ka kyndon ha ka Article 190 kumne- “Nalor kata wat lada la ong ei ei ha ka Article 225, u Governor ka Assam u lah da ka jingpynbna paidbah ban hukum ïa kano kano ka bynta jong ki Hima ban pynïaid noh kumba long hi ka bynta jong ka Autonomous District ha Ri Khasi-Jaiñtia kumba la kdew ha ka Part I jong ka Table kaba la pyndait lang ha ka paragraph ba 19 jong kata ka Schedule…” Ha kawei ka liang, ka Artilce 225 jong ka Draft Constitution ka ai bor ïa ka Parliament ban thaw aiñ halor ki State ne ka kynhun jong ki State ne Hima kiba don ha ka Part III jong ka First Schedule, tang katkum ki kyndon kiba don ha ka Soskular kaba la ïasoi hapdeng ki State ne kynhun jong ki State bad ka Sorkar India.
Ka Federation of Khasi States ka la ïeng pyrshah ïa kane ka jingtyrwa bad mar dor ka la phah ïa ka shithi sha New Delhi ban pyntip ïa ka rai jong ka bad ka la kyntu jur ïa u Mr Guha, uba long ha kata ka por u nongmihkhmat jong ki Khasi State ha Constituent Assembly bad la bthah ïa u ba un pyrshah bad buh ha khmat ka Dorbar ïa ka rai jong ki Khasi State. Kham hadien u Professor G.G Swell u la pynshai ïa ka rai jong ki Hima Khasi kumne, “ka jingpyrshah ïa ka jingpynrung ïa ki Hima Khasi hapoh ka District Council ka long halor ka nongrim ba kane kan pynhap ïa ki Khasi State hapoh ka jingsynshar ka Sorkar Assam bad ba ki Hima Khasi kin hap noh hapoh ka Jylla Assam. Ngi pyrkhat ba lada ngi lah ban pynneh shuwa ïa ki Khasi State kumba ki long, kan ïarap bad pynsuk ban ïoh la ka jong ka Jylla. Ka jingpyrshang jong ngi ka la shu bijai ei wat la ngi don ïa ka jingbun paid ha ka Dorbar Thaw Riti jong ki Hima Khasi…kaba phylla pat ka long ba ïa kane ka Dorbar la shu pynkut kynsan khlem daw.”
Ka jingpynbna kynsan jong ka HNLC ba ka la weng na ka jingïakren ïasuk bad ki Sorkar ka pynkhie im biang ban plied ïa ki kitab history jong ka synshar khadar ha ka Ri Hynñiewtrep. Ka long kaba shisha ba ngin ym lah ban wanrah ïa ka jingïamynjur lang hapdeng ka Sorkar India, Sorkar Meghalaya bad HNLC lada ngi leh klet ïa ka history. Ñiuma, ki jingtip shaphang ka Seng HNLC, la ka long ka saiñpyrkhar lane ka rukom treikam jong ka, ki duna than eh. Hynrei ha ka jingjurip kaba la leh kumba ar phew snem mynshuwa la shem ba 40% ki samla wadkam bad 25% ki samla pule ki pynpaw ba ka Ri Hynñiewtrep ka dei ban laitluid na ka India, katba kiba bun balang pat ki pynpaw ba dei ban ai ha ki Hima Khasi ïa ka hok, ka iktiar bad ka kyrdan hapoh ka Constitution ka Ri India. Lah ban kdew hangne, “Ha ka snem 1992 ka Khasi Students’ Union ka la pynim ïa ka jingdawa ba dei ban pynïoh ïa ka hok jong ki Hima Khasi da kaba pynrung ïa ki kyndon hapoh ka Constitution…”
Ka HNLC ruh ka la ïakhun halor kane ka mat bad ka kwah ba ka Ri Hynñiewtrep kan laitluid na ka Ri India. Ka HNLC ka sngew ba ka jingïakhun da ka thma ka long kaba kongsan khnang ban ïoh ïa ki jingdawa bad jinglaitluid. Kumta ha ka jingïaleh jong ka, ka la shah kynnoh ruh ba ka la donkti ha kaba pynïap ïa ki pulit, ki suba nongsyntiat bad kiwei kiba lui lui. Kumjuh ruh ka la shah kynnoh ba ka donkti ha kaba lute bad rahbor ïa ki briew. Ha ka snem 2000 ka Ministry of Home Affairs (MHA) jong ka Sorkar India ka la ñiew be-aiñ ïa ka HNLC katkum ki kyndon jong ka Unlawful Activities Prevention Act (UAPA) 1967. La bteng ïa ka jingkheiñ be-aiñ bad sa shisien ha ka snem 2019 ka MHA ka la ñiew be-aiñ biang ïa ka HNLC halor ki nongrim ba ka dei ka seng kaba ïakhun thma ban laitluid na ka Ri India bad ba ka long ka jingma ïa ka Ri bad ba ki kam jong ka ki ktah ïa ka shongsuk shongshngaiñ ka thaiñ baroh kawei. Ki nongïalam bad ki dkhot jong ka HNLC ki la shah pynngat ha ki kyndon aiñ IPC bad UAPA. Ki la shah khot hajir ban shah tohkit bad shah tian bishar sha Ïingshari.
Naduh ka snem 2004, ka la don ka jingpyrshang ban wanrah ïa ka HNLC sha ka miej jong ka jingïakren ïasuk. Ki seng, ki kynhun niam, ki riewshimet bad ki Sorkar ki la phah ktien bad kyntu ïa ki nongïalam jong ka HNLC ban wan sha ka jingïakren ïasuk khnang ban pynkut ïa ki kam pyntriem baroh, ban ïamynjur bad pynbeit noh ïa ki jingdawa. Ha kane hi ka snem, ka MHA jong ka Sorkar India ka la phah ktien lyngba U Rev P.B.M Basaïawmoit sha ka HNLC, hynrei kine ki jingpyrshang ki khlem sei soh ei ei ruh em. Dei tat haduh ka snem 2022 ba ka HNLC ka la mynjur ban phah ïa san ngut ki dkhot jong ka hapoh ka jingïalam jong u Vice Chairman ban sdang ïa ka jingïakren bad ki Sorkar.
La sngewthuh ba haba ka HNLC ka wan sha ka miej jingïakren ka la ban jur bad dawa na ka Sorkar ba ka dei ban pyndam noh ïa ki jingujor pyrshah ïa ki nongïalam bad ki dkhot jong ka. Ban pynthikna ba ki dkhot bad nongïalam ki ïoh ban rung bad mih laitluid hapoh ka Ri khlem ki jingteh kyndon ne jingsyier. Lah ban ong ba kine ki dei ki lad kiba lah ban wanrah ïa ka jingshaniah hapdeng ki kynhun kiba ïadon bynta ha ka jingïakren ïasuk. Lehse, shabar na ka kamra ïakren ïasuk pat ki lah ruh ban don kiba sngew khohñïoh bad ba ka HNLC ruh ka hap ban jubab shibun ki jingkylli halor ka jingshah kynnoh ba ka thombor, ka pynïap, pynmynsaw bad rahbor ïa ki para nongshong shnong bad khamtam ïa kiba lui lui.
Toi, ka Jylla, ka Ri bad imlang sahlang ki donkam mar dor ïa ka jingsuk bad ka jingbishar hok. Ka long ruh kaba kongsan ba ki Sorkar bad ka HNLC kin poi noh sha ka jingmynjur bad jingpynbeit ïa ki jingdawa. Ha kajuh ka por, kum u nongshong shnong nga kyrpad jur ïa ka HNLC ba kan wan phai biang sha ka miej jingïakren ïasuk bad ki Sorkar. Nga kwah ruh ban buh hakhmat ïa kine ki mat- (i) Ba ka HNLC kan ïasam lang ïa ka saiñdur ba ka don na ka bynta ka lawei jong ka Ri Hynñiewtrep bad ban plie lad ïa ka jingïatai paidbah (ii) ban thaw ïa ka Kynhun jong ki tymmen ki san khnang ban thawlad ïa ki riewpaidbah kiba la long ki langkñia ha ka jingïaumsnam ba kin tip ïa ki jingshisha baroh bad ba ka HNLC ruh kan ïohlad ban ïasuk bad ki. Lyngba kane ka Kynhun, ki riewpaidbah kin ïoh ruh ka lad ban pynpaw, ban kylli bad ban pyntngen ïalade. Kane kan ïarap ruh ïa ki ban khylliap noh ïa ka kitab jingim kaba kthang jong ki. (iii) ka paw ruh ba kumba ka HNLC ka la tlot ha kiba bun ki liang bad khamtam ha ka jingdon ki dkhot. Hynrei ki lah ban mih shibun ki daw ha ki sngi ki ban wan ki ban pynlong ïa ki samla ka Ri ban pynkhie im biang ïa ka kam kieng atiar. Ki Sorkar kim dei ban kheiñ sting ïa kane, pynban ki dei ban ïakhun shitom ban poi sha ka jingpynbeit ïa ki jingeh bad jingdawa jong ka HNLC.

Leave A Reply

Your email address will not be published.