Ka Politic ki samla pule ha ka Bri Hynñiewtrep: Naduh 1908 haduh 1978

Kyrsoibor Pyrtuh

0

Ha ka lyngkhuh snem kaba 45 jong ka Khasi Students’ Union nga wanrah sha phi ïa ki khana lyngkot shaphang ki kynhun jong ki samla pule kiba la mih pyrthei naduh ka spah snem ba khat khyndai. Kine ki kynhun ki la ïakhun na ka bynta ka bha ka miat ka imlang sahlang, ka Ri/Jaidbynriew bad ki la sei madan ïa ki khraw pyrkhat, ki nongthoh bad ki nongïalam ba shemphang.
Hapdeng shibun ki jingduna, ha ki snem kiba sdang jong ka spah snem ba khat khyndai ki samla Khasi ki la nud ban mih shakhmat bad ïakhun. Ha u ‘nai Lber 1908, ki samla pule hapoh ka jingïalam jong u Babu Dohory Ropmay bad u Chandra Nath Roy, ki la ïakynduh lang ban pyrshah ïa ki rul thymmai jong ka Calcutta University. Ha ka 8 Lber 1908, la pynlong ïa ka jingïalang jong ki samla pule ha Shillong Government High School bad la ïatai halor ki rul thymmai jong ka University bad kumno ki ktah ïa ki samla Khasi. Nalor kiwei kiba kren ha ka jingïalang, u Rev J.C Evans ha ka jingkren jong u, u la pynpaw ïa ka jinsngew diaw namar ka jingduna ki briew kiba wan sha ka jingïalang, pynban u la ban jur ba ki rul thymmai ki ktah jur ïa ki samla Khasi namar katkum ki rul bathymmai; (i) kan ym don shuh ka jingpynbeit ïa ki lynnong pule ha ka subject English bad ka University ka lah ban set jingkylli na kano kano ka lynnong ne na kano ma ka kot English na ka bynta ki eksamin Entrance bad I.A. Kane ka mut ba ki samla pule ki dei ban don ka jingtip kaba ïar shaphang ka subject English bad ha kito ki por ka dang shitom ïa ki samla Khasi kiba duna ka jingtip (ii) ba yn weng noh ïa ka subject Khasi bad ki samla Khasi ki hap ban thoh eksamin da ka English, ym ha ka ktien lajong. Kane ruh ka pyndkoh bad buh jingeh namar kiba bun ki samla Khasi ki dei kiba dang shong skul nyngkong bad ka jaidbynriew ka dang shu sdang ban nang thoh, nang pule bad shemphang ïa ka jinghikai skul ka juk thymmai (iii) namarba yn weng noh ïa ka ktien Khasi, ki samla Khasi ki la hap ban jied noh da ka Bengalee ne Assamese bad ka ktien Latin ruh ka dei ka subject kaba eh tam. Kumta ki samla pule kin shem jingeh shibun wat ban pas ïa ka eksamin Entrance. Kumta ka jingïalang ka rai ban kyntu ïa ki bor Sorkar ban weng ïa ki jingeh ba ki samla pule ki ïakynduh. Bad la phah ïa ka jingthoh dorkhas sha u Chief Secretary jong ka E.B & Assam province ha ka 24 June 1908. (U Nongïalam Khristan, March 1908)
Kane ka kynhun ki samla pule ka pynpaw ïa ka jingpyrshah kaba jur bad ka pynpaw shai hakhmat ki bor pynïaid jong ka Calcutta University kumne, “ba ki rul thymmai ki khanglad ïa ki samla Khasi wat ban pas ïa ka University Matriculation Examination. Nalor nangta, ha ki khyndiat snem kiba la lah, ka ktien Khasi ka dei ka dei kawei na ki subject pule ha ka eksamin Entrance bad ki khynnah skul kynthei ki ïoh ruh ban pule ïa ka Khasi haduh I.A. Hynrei ki rul thymmai ki la pyndam noh ïa kane bad la weng ïa ka ktien Khasi na ka syllabus. Ki Samla pule ki pynpaw ruh ba ka don ka jingleh shilliang khmat kaba khraw ha kaba ki samla Khasi kim lah ban jubab ïa ki jingkylli ha ka subject ka History jong ka Ri India da ka ktien Khasi, katba ïa kiwei pat ki samla pule kiba dei na kiwei pat ki jaitbynriew la shah ban jubab ha ki ktien la jong. La kdew ruh ha ka dorkhas ba ha ki snem kiba ladep kumba 45 ngut ki samla Khasi ki la pyndep ïa ka eksamin Entrance bad 18 ngut na ki ki la pas ïa ka F.A, katba 6 ngut pat ki la pas ïa ka B.A kaba kynthup ïa ki ar ngut ki samla kynthei. Ki rul thymmai ki dei ka jingpynthut bad jingkhanglad ïa ki samla Khasi ban kiew shaphrang. Kumta ka dei ka jingkitkhlieh jong ki nongsynshar ban sam lem ïa ki jingmyntoi jong ka jingshong skul bad jingnang jingstad ka juk thymmai sha ki paidbah. La pynpaw ruh ba ka ktien Khasi kan dang neh bad kiew artet namar dang ha ki khyndiat snem, la lah ban pynbha ïa ka bad la pynmih ruh ïa ki kot khubor bad ki kot khasi kiba bun. Ngim len ba ngi sahdien, hynrei ngi kut jingmut ban ïakhun tyngeh bad ban ïaryngkat dor bad kiwei pat…” (U Nongïalam Khristan July 1908).
Haba ka Ri India ka ïoh ka jinglaitluid ha ka snem 1947, ka la don ka jingkhih phaloh kaba shyrkhei ha ka saiñ hima hapoh ka Bri Hynñiewtrep bad ka la don ruh ka jingïapher-ïaprat jingmut hapdeng ar kynhun, kata ka Federation of Khasi States, kaba dei ka Synjuk jong ki Hima Khasi kiba soi ïa ka Instrument of Accession bad ka Khasi-Jaiñtia Federated National Conference kaba ïakhun ban pynrung ïa ka Ri Khasi hapoh ka Khyrnit Bahynriew (6th Schedule) jong ka Riti Synshar ka Ri India. Ha kaba kut ka lah hi ka kynhun Federated jong u Rev. JJM Nichols Roy bad la pynrung ïa ka Ri Hynñiewtrep bad pynhiar kyrdan ïa ki Hima Khasi sha ka 6th Schedule.
Naduh kaba sdang hi, ki Samla Khasi ki la bsuh khlieh bad thaw ka jylli ba ki lah ban ïamir bad saiñdur ïa ka saiñ hima ha ka Ri. Ha ka sngi ba plie ïa ka United Khasi & Jaiñtia Autonomous District Council ha ka 27 June 1952, ki samla pule ki la pynlong ka jingïakhih paidbah da kaba rah lama ïong (Black Flag Demonstration) ban pyrshah ïa ka jingthaw ïa ka District Council bad ruh ban pyrshah ïa ki 6 ngut ki MDC kiba shu sieh da ka Sorkar. Tang khyndiat snem hadien, ha ka snem 1955 la thaw ïa kawei pat ka kynhun ki Samla Shongskul kaba la tip kum ka Khasi Students Association (KSA) halor ar tylli ki nongrim, wei, “Ban pynrung ïa ka mynsiem trei lang bad mynsiem ïarap ïa kiwei, hapdeng ki Samla Shongskul bad ar, Ban kyntiew ïa ka jingnang jingstad, ka burom ka akor, ka imlang sahlang bad ka pahuh ka pahai jong ka Ri” (Ka Constitution jong ka Khasi Students’ Association 1955). Ka KSA ka la jied ïa i Bah H.O Mawrie bad Bah Bhiren Sing Thangkhiew kum u President bad General Secretary jong ka. Ha kajuh ka por ki don ruh ki samla kynthei kiba long ki nongïalam ba hakhmat eh jong ka KSA bad kita ki long Kong Elizabeth Massar, Kong Perlimai Syiem bad Kong Maureen Sylvia Lyngdoh. Ha ki 20 tylli ki snem jong ka jingshakri tat haduh ka election kaba khatduh ha ka snem 1975, ka KSA ka la ïehnoh shadien ïa ka nongmuna kum ka seng ki Samla Shongskul kaba minot bad angnud ban pynroi bad pynïar ïa ka jingnang jingtip, ban kyntiew ïa ka jinglong jingim ba hok bad ban pynkhlaiñ ïa ka bor met bor phad jong ki khun samla. (Proceedings jong ka KSA).
Kaei kaba pynlong ïa ka Khasi Students’ Union (KSU) ban mih pyrthei ha ka snem 1978, ka dei ka jingïakhun na ka bynta ban pynneh pynsah ïa ka jaidbynriew Hynñiewtrep bad ka KSU ka la tei ïa ka seng halor ka rukom treikam kaba lai kyrdan. Ha khlieh, ka don ka Central Executive Council ka bor treikam kaba halor duh bad nangta sa ka General Executive Council bad ka General Council kaba don ha trai duh. La ju kynthoh pyrshah ïa ka KSU kum ka kynhun kaba ehrang bad kane ka Seng ki Samla Pule ka la seng ïa ki tnat ha ki College, University bad ki shnong. Lyngba kine ki tnat la pynpur ïa ki mat treikam jong ka KSU sha ki paidbah.
Ka snem 1987 ka dei ka por kaba ka jingïakhih paidbah ha surok jong ka KSU ka long kaba jur tam bad da ki bnai lynter la khang ïa ki jaka pule. Ki la don ki jingïashoh-ïamynsaw, kiwei de ki jingjia ba sngewsih, ka jingïap briew bad ka jingjulor ki jingdon jingem. Ha kajuh ka por, ka la don ruh ka jingïakren kaba sani bad bniah hapdeng ka Sorkar Jylla bad ki samla pule kiba shong ïakhih ha lynter ka surok hakhmat ka ïing Secretariat ba la pynlong da ka KSU. Ka la don ka jingïakren kaba sani hapdeng ka Sorkar Jylla bad ka KSU kaba la neh lai sngi lynter, kata ha ka 6,7 bad 8 tarik July 1987. Ka Sorkar Jylla ka la pynmih ïa ka kot lyngkdop halor ki jingïamir jingmut hapdeng ka Sorkar bad KSU. Lah ban ong ba ka la don ka jingïasngewthuh jingmut na baroh ar liang halor kumno ban pynurlong ïa ki jingdawa jong ki samla pule. ñiuma, don ar tylli ki mat kiba jwat haduh katta katta, kita ki long ka ILP bad ka jingbhah kyrpang ïa baroh 60 tylli ki shuki hapoh ka ïing Dorbar Thaw Aiñ ka Jylla na ka bynta ki Hynñiewtrep bad Achik. Ka Sorkar Jylla ka la phah ktien sha ka Sorkar Pdeng halor kine ki ar tyllli ki jingdawa bad ruh ka la pynpaw shai kdar ba ha kaba ïadei bad ka jingbhah kyrpang ïa ki shuki ha ïing Dorbar Thaw Aiñ, ka Sorkar Pdeng kam mon ban pynkylla ïa ka Riti Synshar. (Ka Jingïamir Jingmut Jong ka Sorkar Meghalaya bad KSU, DIPR)
San snem kynthih nangne ka KSU kan kynjoh San phew snem ka rta bad katba ka dang pynkhreh ban poi sha uta mawmer, mynta ka sngi ka KSU ka dei ruh ban it, ban thew bad woh janai ïalade. Ha shuwa ban aiti ha ki longdien, ki nongïalam kiba mynta ki dei ban kylli- Hato kam ladei mo ka por ban pynbeit ïa ki jingkynriang, ban pynbha ïa ka lynti ïaid bad ban sop spaiñ ïa ki jingmong? Hato kam dei mo ka por ban peit biang bad bishar bniah ïa ki jingdawa kiba la dawa mynta la palat saw phew snem?
Shah ngan ai nuksa na ka jingim bad jingïashem la jong- “Nga la tip briew shaphang ka KSU naduh ka snem ba nga pule klas 9-10 ha Mawkhar Khristian High School ha ki snem 1986-87, Shillong bad bunsien nga ju pynlut por ban ang bad sngap ïa ki jingïalang paidbah ba pynlong da ka KSU ha Motphran hadien ba la wai skul. Nga ju ïohsngew ïa ki jingkren ba shitrhem jong u Bah Bull Lyngdoh, President ka KSU ha kito ki snem. U Bah Bull u ju khlei ïa kine ki kyntien ha manla ki jingïalang paidbah bad kita ki kyntien ki dang sah ha ka jabieng jong nga ha kaba u ju ong- “U Bah Bull un pynmadan ïa ka Bawri Mansion”. Hynrei naduh kata hi ka por nga sngewthuh ba ym dei ba u Bah Bull u thmu ban rah ïa ka puh shilum ban pynkhyllem ïa ka ïing jongno re, hynrei kaba nga shai shynna ka long kane, ba lada ka KSU ka dei ban ïada ïa ka Ri bad Jaidbynriew, ka dei ban ïada bad ïakhun pyrshah ïa ki bor jong ki heh spah kiba nabar bad napoh ruh kumjuh. Ki heh saipan kim don jingthmu ban tei bad kyntiew ïa kane ka Bri, hynrei ki kwah tang ban khwan myntoi shimet bad klun lut naphang lin ïa ka spah jong ka Ri. Mynta ka Ri bad ka Jylla ka duk tasam bad ka don ka jinglah shilliang kaba shyrkhei. Ki heh saipan napoh ka Ri, kiba dei ruh ki paradoh para snam ki bat mynta ïa u lakam synshar bad ngi im ruh ha ka juk ba ka jingïadei hapdeng ki nongsynshar, ki heh sorkar bad ki nongkhaiï ka long kaba ïajan bad syrdoh haduh katta katta. Kine kim salia than eh ïa ka roi ka par jong ki paidbah salosar bad ka bamsap ka nang shyrkhei. Kine ki lah ban die duh ïa ki jingdon jingem bad ka spah jong ka Ri tang ban myntoi shimet.
Nangne shakhmat ka KSU ka dei ban shim pyrkhat khia halor ka jingïashim bynta jong ki samla pule kynthei kum ki nongïalam. Ha ka jingthoh kaba kyrteng, Ka bynta ki Kynthei ha ka Jingïakhih ki Samla ha Meghalaya (1995), la kynthoh kumne. “…watla ka KSU ka la plie lad ïa ki samla kynthei ban ïashim bynta pura kum ki nongkitkam kiba hakhmat da kaba pynkylla ïa ka Riti Synshar ha ka snem 1993. Ha kane ka jingpynkylla la pynrung ïa ka kyntien “Ka” ha ka section 7 kaba ong “ban long ki nongkitkam jong ka KSU u/ka ki dei ban long…”, pynban ym pat shym la pyntreikam pura ne thaw ki lad kumno ba ki samla kynthei kin ïoh bat ïa ka kam nongïalam jong ka Union. Lehse, kane ka jingpynkylla ka dei tang ka buit jongno re ban pynshongshit ïa ki kynthei khnang ba kin lah ban bsuh khlieh ïalade ha ka jylli long nongïalam da ka jingkyrshan ki kynthei.”
Kyntang ïawai, ki nongïalam jong ka KSU kiba mynta kim dei ban ai lad ba yn rong noh ïa ka politic ki samla pule da ki riewshong shit kiba khlem nongrim.

Leave A Reply

Your email address will not be published.