Mynsngi Saitjaiñ ba ladep nga la poi sha ka shnong Wah ñiangleng kaba don hapoh ka shnong 12 mer hajan Mylliem hynrei kane ka shnong ka hap hapoh ka konstituwensi Sohra. Kane ka jaka ka long shisha kaba itynnad haduh katta katta bad ka dei ruh ka jaka ha kaba don ki pung bah (lake) kiba long kum ki jaka kynshew um na ka bynta ka jingsam um sha kylleng ka sor Shillong lyngba ka Greater Shillong Water Supply System (GSWSS). Ha kane ka pung bah ki don ki katto katne ki lieng kiba ki briew ki lah ban king hi da lade lane ban shu shong kai katba dang king da kiwei pat kiba tbit. Ïa kane ka jingjngoh kai pyrthei kaba pyrshang ban die ïa ka jingitynnad jong ka mariang sha ki nongwan jngoh kai (tourists) la ai kyrteng ha ka ktien phareng da ka eco-tourism. Ka jingthmu jong ka eco-tourism ka long ban khring ïa ki tourist bad ha kajuh ka por ban pynneh pynsah ïa ka mariang namar khlem kata ki tourist kin ym kwah satia ban wan sha kine ki jaka. Bad kane ka long khamtam na ka bynta ki tourist kiba nabar ka ri India kiba khein kor haduh katta katta ïa ka mariang.
Ïa kine ki pung bah kiba kynshew um la ker sawdong da ki lum kiba itynnad haduh katta katta. Hynrei sngewsih ban ïathuh hangne ba don ki lum pat kiba la syllen syndon bad ym don shuh wat tang uwei u dieng ruh. Lada kane ka ïai long kumne bad ki briew shimet kiba kam trai ïa ka jaka khlaw bad kiba ai wai ban pom dieng ïa ki kontrak ha ka dor kaba tad, te shen kane ka pung bah kiba kynshew um kin sa tyrkhong noh bad kan sa poi ka por ba ngin ym ïoh shuh tang ïa ka um dih ruh. Wat mynta ruh bunbah ki shnong bad ki jaka ha sor Shillong kim ju ïoh um thikna. Ka dawbah ka long namarba la shu ai lad ïa ki kontrak shalan dieng sawdong ba kin shim wai ha ka dor kaba tad ïa ki khlaw kiba la kam trai da ki riew shimet kylleng ka ri Khasi Jaiñtia. Lada ngim lah ban tem ïa kane da kano kano ka aiñ te ka jingma kaba long ka jingkyrduh um ka ap thap ïa ngi.
Sa kawei pat ka daw kaba pynduh pyndam syndon ïa ki tlong um jong ngi ka dei ka jingtih ïa ki parmaw bad shyiap khlem kino kino ki kyndon khamtam sawdong ki lum kiba long ki nongïada ïa ki tlong um (catchment areas) jong ngi. Ha kane kajuh ka jaka kham pajih khyndiat na Wah ñiangleng kaba hap ïaid lynti na Mawjrong ka don ka jingtih maw kaba shyrkhei bha ïa kaba imat u nongwai ïa kata ka khlaw bad ka par maw u dei na Bangladesh. Wat ha ka por mynsngi ruh ngi lah ban ïohsngew ïa ka jingpynbthei da ka dynamite ban pynpra ïa ki mawbah ha kato ka jaka. Ka jingkylli ka long – hato kine ki nongshim kontrak kim hap mo hapoh kano kano ka aiñ pyrshah mariang (environmental laws) kiba teh pyrkhing ïa ngi baroh halor ka nongrim ba dei ban ïada ïa ki khlaw ki btap bad ïa ka mariang namar ïoh poi sha kaba tyrkhong um syndon.
Ym dei tang katta. Kane ka mariang ka dei ka jaka shong jaka sah ym tang ka jong u khun bynriew hynrei ka kdup ruh ïa ki sim ki mrad bad ki kynja ba im bun jait. Ïa kane ka jingïa imlang bad jingïadonkam lang mar kylliang la khot ka biodiversity ha ka ktien phareng. Kane ka kit jingmut ba baroh ki jingthaw ba im ki im lang da kaba wad ïa la ki jong ki jong ki jait jingbam. Lada ki khlaw ki btap ki la syllen lut te ki bapli ki mrad bad ki sim kin phet pat shano? Ngi hap ban kynmaw ba lada ka jinglalot jong ngi ki briew ka la tyllep liam ka por kam slem shuh ba ngin ïap na ka daw ba ym ïoh shuh ka lyer khuid ban ring mynsiem. Khamtam eh ngin ym ïoh shuh tang ka um ban dih ruh. Te shano pat ngin ïa phet rieh? Hato ngi lah ban leit shong sha ka jaka kiwei?
Kane ka jingsngew ba ka bri ka pynthor, ki lum ki wah bad kane ka mariang hi ka dei kaba la kam trai da ki briew shimet bad ba kita kiba long trai ki lah ban leh katba mon ka long kaba bakla shaba palat. Nga sngew lyngngoh ba ki nongsynshar shnong kiba bat ïa ka bor kim lah ban tehlakam ïa kum kine ki jingleh donbor jong ki briew shimet bad ki katto katne ki heh spah. Mano kein ban ïaid ïa kane ka mariang na ka jingshah lynsher kaba manla ka sngi? Shano ka Distrik Council kaba dei ban pynneh pynsah ïa ka mei mariang kaba baroh ngi long tang ki nongsah wai shipor? Kumno ki katto katne ki kiew ka jinglalot spah haduh ban da pynïap noh ïa ka kamai kajih jong kiba bun balang? Bad haduh katno ngin tih sah ïa u maw bad u shyiap ban leit ïa khaii shata sha Bangla? Balei ba ngim lah ban pynmih da kiwei pat ki jait kam ki bym pynjulor bad pynïap ïa ka mariang.
Lada ngi ïai leh kumne ka por kam slem shuh ba ngin sa long kumba long sha Delhi ba wat tang ïa ka lyer khuid ruh ym lah ïoh shuh ban ring mynsiem bad bun ki briew kiba donlad da kumwei ki la phet shnong noh. Ka jingmih ki jingpang har rukom ha kane ka juk mynta ruh dei na ka daw ba ngi lah leh beiñ palat ïa ka mei mariang. Ka sorkar, ki Distrik Council bad ki nongsynshar shnong ki dei ban ïa shong pyrkhat bha halor kane ka kam ïap kam im hynrei lym kumta ka jingjot ka ap ïa kane ka jaitbynriew kaba khot ïalade ka jaitbynriew tip briew tip Blei.
