ïohnong ki khyndiat ngut, shitom kiba bun balang

Patricia Mukhim

0

Ha kane ka jylla ki don sur tang ki katto katne ïa kiba la sin kum ki seng bhalang. Ka jingmut jong ka kyntien bhalang ka mut ka jingbha jong ki paidbah jong ka ri Khasi-Jaintia. Bad lada ka long shisha kumta, kita ki seng bhalang ki dei ban da kynjoh ktien na ki paidbah baroh shuwa ban dawa ïa kano kano ka jingdawa na ka sorkar ha ka kyrteng ki paidbah. ïa ki seng bhalang ym shym la jied da mangi ki paidbah. Ki seng ki ïa don la ka jong ka elekshon bad ki ïajied hi para maki ïano ba kin thung President ne Secretary bad kiwei kiwei ki nongkit kam.
Mynta lah don palat 30 snem eiei ba ki seng bhalang ki pyrshah ïa ka laiñ rel ban wankit ïa ki mar ki mata bad ïa ki nongleit nongwan shane ka ri Khasi-Jaintia. Ha Garo Hills ki paidbah kiba ïohi jngai ki pdiang beit ïa ka lynti rel namar ki sngewthuh ba kan kham suk shibun ïa ki nongrep ba ki phah ïa ki mar rep jong ki sha Assam bad kiwei pat ki jylla. Nalor kata ki mar bam mar dih kum u khaw, u atta, ka shini bad kiwei kiwei ki tiar donkam kin kham duna dor lada kit da ka rel. Hynrei shane sha ka thaiñ Khasi-Jaintia pat ïa pyrshah ki katto katne ngut ki seng bhalang ban wanrah ïa ka lynti rel bad ki sorkar naduh ki snem ba la ïaid ki shu pyndem khnap beit. Ha ka jingshisha ki don bun ki Khasi-Jaintia kiba dei ki nongkhaïi heh bad ki ju ong ba ha ka jingshisha ka sorkar ka dei ban da khot lem ïa ki ba kin pyni ïa la ka jong ka nia balei ba donkam ïa ka rel ha kane ka thaiñ. Hynrei ka sorkar kam ju khot satia ïa ki. Ha kaba kut ki don tang khyndiat ngut kiba long ki maw jynthut na ka bynta ka bha ka miat jong kane ka jylla bad ka jingkiew jong ka ha ka ïoh ka kot.
La ju ïohsngew ba ka jingpyrshah ïa ka rel ka dei hana ba ïoh wan tyllep ki briew nabar jylla. Kane ka jingkam ki seng bhalang ka mut ba ki tharai beit ba ki briew na kane ka jylla kin ym treh ban trei ïa ki kam kiba ka Railway Department kan pynmih na u snem sha u snem. Hynrei haba tih jylliew bha ngin shem ba kiba sngew wit eh ba kan wan ka lynti rel ki dei ki trai nongpyniaid trok da ki hajar tylli shisngi shisngi. Kito kiba pule Economics ki sngewthuh bha ba ki mar ki mata kiba pynkit da ki trok (road transport) ki long kiba rem tam eh. Ha kajuh ka por ruh lada ki nongkhaïi jongngi nangne ruh ki kwah ban phah tiar shabar jylla ka shong tad shibun ban phah da ka rel. Ka jingkylli ka long balei ba ka sorkar ka pyndem ïalade ha ki seng bhalang? Hato ka dei shisha ba ki kren na ka bynta ka bha ka miat jongngi baroh?
Ha kane ka jylla mynta ki samla ynda la dep pule ki shu ap sah tang ïa ka kam sorkar, katba na ka liang ka sorkar ka kyntu ïa ki samla ba kin wad lad ban trei ïa ki kam lajong namar ka sorkar ka sngewthuh ba ym lah satia ban thaw ïa ki lad ïoh kam ïoh jam hapoh ka jylla. Ha kine ki sngi haba nga leit sha Bangalore, nga ïashim bad bun ki samla Khasi kiba pule, khamtam eh ki samla kynthei. Haba nga kylli ïa ki lada kin wanphai noh sha ka jylla tang shu dep jingpule, baroh ki ong ba ki kham sngewlah ban trei shabar jylla namar ym don kam satia hapoh ka jylla Meghalaya ïa ka laiñ kaba ki pule. Nalor kata ki ong ba ki sngewtynnad ban don shabar jylla namar ka jinglong ki briew ruh ka pher. Baroh ki ïabeh ïa la ka jong ka jong ka kam bad kim don por satia ban shu pynsyrwa ei.
ïa kine kiei kiei baroh ka sorkar ka dei ban tip bad sngewthuh kumno ban pynïar ïa ki lad ïohkam ïohjam hynrei ym don satia ba kit khia ïa kane ka phang kaba kongsan tam. Haba don kano kano ka jingdawa na ki seng bhalang ka sorkar ka dei ban pan na ki ïa ki jingkheiñ jingdiah bad ki jingbatai shai balei ba ki pyrshah rel. Kano kano ruh ka seng kaba dawa ïa kano kano ka jingdawa ka dei ban da wanrah ïa ki kot ki sla kiba biang kiba la bishar bad duriap bha (cost-benefit analysis) ïa kaba la leh da ki stad pule Economics. Ym lah ban shu dawa ïa kano kano ka jingdawa khlem da lah ban pynshong nia balei ba ki wanrah ïa kata ka jingdawa. Bad lada kim kwah ïa ka lynti rel, hato ki don da kiwei pat ki jingai jingmut ban pynhiar dor ïa ki mar bam mar dih ha kane ka jylla jongngi? Mano ba ju kren halor ka jingkiew dor ki mar bam mar dih. Dei tad haduh ba ki kotkhubor ki pynmih ïa ki khubor ba la shu rem dor palat u jhur u jhep bad kiwei kiwei ki jingbam ba ki katto katne ki seng ki sa sdang ïa khih khohreh.
Kaba phylla eh ka long ba ki seng bhalang kim ju kren satia pyrshah ïa ka jingtih bad jingkhaïi tuh ïa u dewiong na kane ka jylla naduh u snem 2014. Hato kane kam dei ka kam be-aiñ kaba paw pen ryngkew? Te balei ki seng bhalang kim ju kren satia tang shikyntien ruh halor kane ka phang? Baroh ngi tip bha ba kita kiba dei ki ‘malik’ krem dewiong ki dei kita ki “high level,” kiba donbor bha hapoh ka sorkar. Ngi tip ruh ba ka jingkhaïi dewiong be-aiñ kam wanrah jingmyntoi ei ei ruh ïa ka jylla. Pynban ka jingtih dewiong khlem kano kano ka jingadkar ka la pynlong bih ïa ki wah jongngi bad ka la pynsyllen ruh ïa ki khlaw ki btap. Kane suki pa suki kan sa ïalam sha ka jingrkhiang noh ki wah bad ki tyllong um baroh. Toi ha ka jingshisha ki seng bhalang ki la dei ban kren bha halor kane ka phang keiñ. Hynrei em. Ki sngap jar jar halor kiei kiei kiba ktah ïa ka mariang.
Dei tang ka seng Environment Coordination Committee (ECC) na Jaintia Hills kaba dei ban ïoh jingïaroh namar ka trei hok ban pynduh pyndam ïa kita ki karkhana kiba shna ïa u coke da kaba thang ïa u dewiong haduh ban un da lait noh na ki jingjaboh baroh. ïa u coke la pyndonkam ha ki karkhana shna nar rod bad nar steel. Ka tdem kaba mih na ki karkhana coke ha Sutnga elaka ka la wanrah ïa ka jingpang shadem bad bun kiwei kiwei ki jait jingshitom. Ka ECC ka la shim khia ïa kane bad leit ud sha ka ïingshari. Mynta ka Meghalaya High Court ka la phah pynduh lut ïa kita ki karkhana coke. Kane keiñ ka dei ka jingtrei kaba myntoi lem ki paidbah babun balang. Bad kine keiñ ki dei shisha ki seng bhalang. Ym kum kito kiba shu jied ïa ki mat ki phang kiba myntoi tang ïa ki.
Mangi ki paidbah ngi dei ban shim khia ïa ki mat ki phang kiba ïadei bad ka roi ka par jong ka jylla. Ka long kaba bakla ba ngin shu tynrong lut ïa ki jingeh jongngi ha ki seng bhalang. Ki paidbah ki don ka bor bad ka iktiar lada ki ïa tylli bad ïatrei lang kawei ka jingmut.

Leave A Reply

Your email address will not be published.