Hato ngi sngewkhia mo ïa ka jingpep skul khynnah?

Patricia Mukhim

0

Ka ri India ka dei ka ri synshar paidbah ha kaba ka sur ki paidbah ka dei ban ïalam sha ka jingthaw ïa ki mat trei kam (policy) jong ka sorkar. Hynrei hato ka long mo kumta ha kane ka jylla jong ngi? Katno ngut ki kmie ki kpa ki pynsgew ïa ka jingsngewkhia jong ki haba ki khun ki hap pep skul noh tang shiteng por ne haba ki khun kynthei ki pun khun noh tang ha ka klas kaba hynñiew ne kaba phra bad ka skul kam shah shuh ïa kum kita ki khynnah ban wan dang ïai wan skul? Bun ki kmie ki kpa bad ki longïing longsem ki shu sngap bad kun halade namar ba ym don kano kano ka rynsan ha kaba ki lah ban pynsngew ïa ki jingeh bad jingkhuslai jingmut jong ki.
Te mano ba dei ban thaw bad pynlong ïa kum kita ki rynsan paidbah? Hooid man la ki shnong ki don ki seng kynthei ha kaba ki longkmie ki ïa kren bad ïasam lem ïa ki jingeh jingshon jong ki ha kiba bun ki liang – la ha ka koit ka khiah ne ha ka ïoh ka kot bad ki lad kamai. Hynrei bunsien kita ki jingïakren ki kut noh tang hapoh ka seng. Ki jingeh kiba ngi ïaid lyngba kim poi satia sha ki shkor U/Ka MLA kiba dei ki nongïalam ïa kiba ngi lah jied ban kit lem ïa ka eh ka shon jong ngi. Ha ka jingshisha ki dorbar shnong ki don ka jingkitkhlieh bah lum ïa kine ki jingïakren bad ïatai bad rah ïa ki shu U/Ka MLA. Bad kita ki MLA ki dei ban ïatai halor kine ki jingeh da kaba kdew lynti artad ïa ka sorkar kumno ban weng ïa kita ki jingeh. Ki MLA ki dei ban ïai durut man la ka sngi bad ym dei ba kin kren bad pynsngew ïa ki jingeh jong ki paidbah tang ha ka por ba ka shong ka dorbar thaw-aiñ (assembly session). Lehse ngi ki paidbah ngi duna palat ïa ka jingkhmih lynti na U/Ka MLA. Bun na ngi, ngi pyndonkam ïa U/Ka MLA tang kum ki atiar ban ïoh ïa ki jingdonkam shimet. Dei na kane ka daw ba man la U/Ka MLA ki sngewkhia ïa ka jingbun palat ki briew ha ka konstituwensi jong ki kiba wan pan pisa na ka bynta ki jingdonkam shimet jong ki.
U/Ka MLA ki lah ïoh pisa naei keiñ ban shu sam pisa ïa ki briew ha ka konstituwensi jong ki phra la ka sngi? Hato kim hap ban shim na ka pisa kaba dei ban pyndonkam ha ka ban pynbha ïa ki surok bad ki lynti ïaid bad ban pynbiang ïa ka um bam um dih ha ki konstutuwensi jong ki? Kata ka skim MLA kaba 3 klur tyngka shisnem lehse lah bun ba pyndonkam ha kaba ai jingïarap shimet ïa ki briew kiba wan ap da u laiñ man la ka step ha ïing jong ki.
Bun ki MLA ki hap ruh ban trei kam business ne trei kam kontrak tang ban leh ban pyndap pisa ban ïoh sam ïa ki paidbah namar lada kim leh kumta ki paidbah kin kynnoh ba U/Ka MLA ki bym lerkam namar kim lah ban ïarap ïa ka jingdonkam shimet jong ki. Bad lada ki MLA baroh ki long ruh ki kontraktor ka jingeh ka long ba ki surok ne kino kino ki kam kiba ki pyntrei kin ym long kiba neh slem. Peit ïa ki surok tang ha sor Shillong katno ki jot ki pei bad ki donkam jingmaramot man ka u snem. Balei ka long kumta? Ki don ar tylii ki saw ba kongsan. Kawei ka long ba ki MLA ki jied ïa u kontrak uba lah ban ai bhah ïa ki. Te lada ka jingtrei surok ka por 2 klur tyngka u kontrak u hap ai noh 30 lane 50 lak ïa u MLA ban pyntrei surok tang da ka pisa kaba tam kaba kynthup ruh ïa ka jingïohnong jong u. Te kaei kaba jia? Tang shu wan u slap uba jur ka surok ka lah tor bad shah rong lut ha ka um slap. Kane ka jia bad ïai jia bad ma ngi ki paidbah ngi sah sa tang ha ka jingkhñium.
Dei na kane ka daw ba ngi hap ban wanrah ïa ka jingkylla ha ka jinglong jong ngi kum ki paid nongjied MLA lane MP. Ngi dei ban rah sha ki ïa ki jingeh jong ngi kum ki paidbah ym kum ki briew shimet. Ka jingpep skul shiteng por jong ki khynnah bad shynrang bad kynthei ka dei kaei kaei kaba dei ban pynktha khlieh eh ïa ngi ha kane ka juk stad mynta ha kaba donkam la kumno kumno ban nang bad sngewthuh ïa kita ki jingtip kiba donkam eh lane kumba ong ha ka ktien phareng ka ‘basic knowledge,’ shuwa ban trei ïa kano kano ka kam. Ha ka juk mynta wat ki nongrep ruh ki don ka lad ban die ïa ki jingdie jong ki lyngba ka internet bad ïa kata la khot ka online sales portal kiba ka tnad sorkar kmie kaba dei peit ïa ka jylla shatei lammihngi ka Department of North Eastern Region (DoNER) ka la buddien bha ban sdang noh khnang ba ki nongrep kin ïoh jingmyntoi khlem da shah khñiot dor ha ki riew pdeng (middlemen).
Ban lah ban pyndonkam internet hap hi ban don ka jingtip katto katne khang ba yn ym shah ïalam bakla ha kiwei pat. Nalor kata wat kito kiba pynkylla umsoh ïa u sohtrun, sohniamtra bad ïa kiwei kiwei ruh ki jait jingbam kum u shynrai ruh (food processing) ruh ki lah ban khaïi ïa ki sha ki mahajon kylleng ka pyrthei bad ka pisa ruh ka wan beit online lyngba ka UPI lane ka GPay. Lada khlem nang bad sngewthuh ïa kine kiei kiei ki nongrep kin shu duk sah namar hap leit die tang ha ïewduh bad la ka shah khñiot dor. Ha kane ka juk ïa ai reng ngim dei ban sahdien. Ka jingsahdien ka ïalam sha ka jingduk. Namar kata la kumno kumno ruh ki khun samla jong ngi ki dei ban pyndep la kumno kumno ruh haduh ka Klas 12. Hadien nangta ngi dei ban ong ïa ka sorkar ba kan hikai ïa kita ki jingtip kiba donkam eh lane ki skills ïa kiba ym da donkam eh ban pule kot hynrei ban nang ban trei da ki kti bad ban nang ruh kumno ban pynkha roi ïa ka kamai lyngba kata ka jinghikai shaphang ka pisa tyngka lane ka financial literacy.
Ka jingpep skul khynnah bunsien ka wan jia na ka daw ba ki kmie ki kpa kim lah kyrshan shuh namar ka jingduk hynrei kane lam dei ban long satia kumta namar ka dorkar hi ka shim khia ban ai jinghikai ei ïa ki khynnah haduh 14 snem ka rta. Lada ym ïoh ïa kata ki kmie ki kpa ki dei ban shim khia ïa kane bad pynlong ïa ka ka mat ïatai ha ka por elekshon. Hynrei shisien ruh ngim ju ïohsngew satia ba yn don ba pynlong kyndon elekshon shaphang ka jingdkoh ha ka pule puthi.
Nangne shakhmat ai ba ki dorbar shnong kin lum ïa ki longkmie ban ïatai halor kane ka phang kaba long ka kam ïap kam im ïa ka jaidbynriew. Ynda la lah ïatai ai ba kin khot ïa U/Ka MLA bad pynïohsngew ïa ka jingeh kaba hakhmat eh bad pynbor ïa ki ba kin leh eiei noh kham kloi ban pynsangeh ïa kata ka pep skul shiteng por (drop out) kaba pynjynjar ïa ngi baroh ha kane ka jylla.

Leave A Reply

Your email address will not be published.