Ki longshuwa jongngi ki tip ban burom ïa ka mei mariang namar ba ka jingmane Blei ka long ha ki lum ki wah bad hapdeng ki khlaw ki btap. Mangi pat ha kane ka juk mynta ngi mane Blei hapoh ki ïingmane kiba la tei pynitynnad bha katba ka mariang kaba shabar kato ka ïingmane pat ka la jot lah pei lut. To ngin ïa phai khmat shuwa sha ki wah jongngi hangne ha sor Shillong. Ka wah Umkhen mynta ka lah kylla long kum ka nala bret jakhlia. Ka wah Umkhen ka ju bsa um ïa kiba bun bah ki shnong hynrei mynta lah I kum ba kan rngad noh. Katno ka jing i pangnud ban peit ïa kane ka Wah Umkhen mynta.
Hynrei ym dei tang ka Wah Umkhen kaba lah jan rngad. Ki don bun kiwei pat ki wahduid ruh kiba la sdang ban rngad noh. Kaba sngewsih ka long ba ym don ba sngew kyndit haba peit ïa kine ki jingjia sawdong jongngi. Ngi im kum kiba kyllud bad matlah namar kane ka juk ka tyllun stet palat bad bun na ngi, ngi lah shu bunkam ka peit mobile phone. Kane ka lah ktah shisha ïa ki jingmut jingpyrkhat jong ngi bad i kumba ngi im ha ka hamsaia. Ngim don por shuh ban pyrkhat sani bad ban mutdur aiu ka ban jia lada ngim kyndit bynriew ban pynim biang ïa ki wah bad ki khlaw jong ngi kiba la sdang syllen lut.
Ka Operation Clean-up (Ka kynhun pynkhuid ïa ki wah) naduh u snem 2019 naduh ba la sdang ïa kane ka kam ban pynkhuid ïa ka Wah Umkaliar ki la ïakynduh bad ki Rangbah Shnong jong ka shnong Lapalang, Nongrah, Rynjah, Umpling bad Nongmynsong namar ka Umkaliar ka tuid lyngba kine ki shnong. Ka jingkyrpad ïa kine ki nongpynïaid shnong ka long ba kin kham pyrkhing ïa la ki jong ki nongshong shnong ba kin ym bret jakhlia ha ki wah hynrei ba kin bret ha ki kali kit niut. Naduh ba dang long DC I Kong Matsiewdor War haduh I Kong Isawanda Laloo la ïa pyrshang ban wad ïa ka jingïatrei lang jong ki shnong hynrei khlem seisoh eiei ruh kita ki jingïakren jingkyrpad ïa ki shnong. Ka la don ruh ka jingïakren bad ka Khasi Hills District Council ha kaba la don U Bah Paul Lyngdoh namar ba ki wah ki hap hapoh ka jingpeit jong ki District Council. Hynrei kata ruh kam seisoh. U MLA kato ka jaka ha kaba don ka Wah Umkaliar u dei u Bah AL Hek hynrei une u rangbah shisien ruh um ju wan satia ban ïadon kti lang ha ka jingpynkhuid wah.
Kane ka kdew ba kito kiba ngi lah jied ban synshar ban khadar kim kheiñ kor satia ïa ka mariang bad ïa kaei kaba jia ïa ka. Ngi ju ong, “Ka Um Ka Long Ka Jingim,” hynrei hato ngi pyrkhat jylliew ne em ïa kane ka jingong. Balei keiñ ba ngi ïa long kum ki khun jynrein kiba bam ïa la ka jong ka kmie? Sngewsih shisha ban peit ba ki briew kim sngew shynraiñ shuh ban bret wat ïa ki huggies khunlung bad ki kymphad poi bnai ha ka wah. Man ba ka kynhun ka leit pynkhuid ki shem ba ha ka jaka ban duna ka synrum lah nang bun shuh shuh pynban. Hato kam dei ba ngi pyniap ïa ka wah kaba ai um bam um dih ïangi?
Sa kawei pat kaba pyniap ïa ki wah jongngi ka long la jingsait kali pathar. Ban peit ïa kine kiei kiei ngi don ia kata ka Meghalaya State Pollution Control Board hynrei kane ka Department ruh imat ka matlah ïa kine kiei kiei baroh. Tip ki nongtrei hangto ki ïoh tulop na ka bynta kaei mo haba kiei kiei kiba jia wat hangne ha sor ruh kim lah ban pynsangeh? Nalor kata ngi don ïa kata ka Water Resources Department kaba dei ban peit kyrpang ïa ki wah bad ki tyllong um hynrei ym ïohi ba kin leh eiei ruh.
Lada ngi peit ïa ka Wah Umiew ha Smit ruh lah i saitmet. Ban leit sha ka Chandra Park hap ban ïaid ki kali kyngba ka wah. Ka jingsait kali hangto kaba lah palat liam bad ka wah ka la dap da ka diesel bad ka lati suda. Haduh katno keiñ ngi lehbeiñ ïa ki wah bad ki tyllong um jongngi? Hato ki paidbah kim dei ban kitkhlieh ïa kane ka kam ban pynim biang noh ïa ki wah jongngi baroh? Hato kane kam dei ka Kamran ki Rangbah Shnong ban teh lakam ïa ki nongshong shnong ba kin ym bit ban theh niut sha wah? To ïa pyrkhat paidbah ïoh ba shen ngin ym ïoh shuh tang ka um dih ruh. Ka mei mariang ka iam pangnud tangba ki khun bynriew ki kyllud ïa ka jingiam jong ka. (Synniang)
