Ka jngohkai pyrthei bad ki shnong rit jongngi
Patricia Mukhim

Ha kawei ka sngi mynta u bnai nga leit poi sha Nongjrong
ban ïoh peit ïa ka jingitynnad ka jingkynjat shai jong ka sngi ha katei ka shnong. Naduh 4.30 mynstep ka sngi ka sdang ban kiew na sha lyndet ki lyoh bad ka suiñ bneng ka saw phyrnai bad ka itynnad haduh katta katta. Sngew shisha kumba poi sha kawei pat ka pyrthei. Katno ki nongshong shnong ka Nongjrong ki long kiba donbok ban ïohi ïa kum kane ka jingiphuh iphieng jong ka mei mariang khlem da donkam ban mih na ïing naduh 2.30 mynstep, kumba hap mih mangi kiba wan na sor Shillong.
Katba nang ïaid ka por nang kham itynnad bad i phieng shuh shuh ka jinglong jong ka suiñ bneng. Nangta ka sa mih ka sngi bad haba peit ïa kane baroh da ka jingjarjar sngew shisha kumba ïohi ïa ka bneng. Nangta ïohi ruh ïa u lyoh uba rben bha uba tap ïa ka wah Umngot uba jah suki suki haduh ynda la dap kumba 9 baje ei ei.
Haba peit ïa kane ka jingkylla sngi na Nongjrong sngew shisha kumba ïoh jingkyrkhu. Bad katkum ka jingïathuh u rangbah samla Misonwell Rangtong uba dei peit ïa kata ka jaka jngoh kai, don katto katne ki nongwankai sha katei ka jaka kiba wan da ka mynsiem ban burom ïa kane ka jingai ba kyrpang ka mariang. Kine ki nongwan jngohkai ki sngew ba ka long kaei kaei kaba kyntang bad kaba ym ïohi satia sha kiwei pat ki shnong ha kane ka jylla Meghalaya. Na kata ka daw ki da leh shitom ban shah ïa ka jingkhriat bad ban khie la dang shiteng synnia ban ïoh wan sha Nongjrong.
Phewse don katto katne ki nongwankai kiba khlem ka akor ka burom ïa ki nongshnong shnong. Kine naduh 4 baje mynstep katba ki nongshong shnong ki dang ïohthiah ngai ngai, ki pyntem pynban da ki jingtem pynsawa baroh kawei ka shnong da kata ka boom-box. Kita imat dei kiba wan na shabar jylla bad namar ba ki trai shnong kim batai shai ïa ki shaphang ki kyndon ba ki dei ban bud, kita ki leh shongshit bad pyntem jingtem naduh shuwa ban kynih u syiar. Hynrei don pat kiba na sor Shillong bad kiba dei ki trai shnong kiba bud ïa kata kajuh ka nuksa. Ki wanrah bad ka jingtem bad ki da pynsawa ïa ka shnong ka thaw baroh kawei. Hato ka jingwan jongki ka long ban wan jngoh kai bad ban peit ïa ka jing iphieng ka mariang ne ban shu pynsawa jingrwai ha ka shnong kaba dang ïohthiah kynjai?
Kane baroh ka long ba ki nongpynïaid shnong hi kim kitkhia ban buh ïa ki kyndon kiba pyrkhing na ka bynta ki nongwan jngohkai ha shnong. Shuwa ban sdang ka kam lah dei ban da pyrkhat shuwa kum ka shnong kumno ban teh lakam ïa ki nongwan kai. Ym dei ban shu kmen toh-hoh ïa ka pisa ba ïoh lum bad sa shu ai leh lait-lan palat ïa ki nongwan jngoh kai (tourist). Ki nongwan kai ki dei nyngkong eh ban burom ïa ka shnong bad ïa ki briew kiba shong ba sah hangta. Nangta namar ba ki wan ha ka por ba dang thiah ki trai shnong ki dei ban burom ruh ïa kata da kaba ïaid jar jar khlem da pynthut ïano ïano ruh namar ka sngi haba ka mih, ka mih jar jar bad ka pyntngen ïa ka mynsiem jongngi.
Ki nongwan jngoh kai sha kane ka jylla Meghalaya ki leh khlem akor bha namar ba ym don ba pyrkhing ïa ki. Peit ïa ka Laitlum ruh kumjuh hi. Ki briew ki wanrah bad khiew bad pliang ban shet jingshet ja hangto. Ynda lah dep ka shet bad ka bam ki ieh beit hangto khlem da kit khia ban pynkhuid ïa ka jaka. Nalor kata ki pyntem ïa ki boom box jong ki ban pynsawa ïa baroh kawei ka lum ka wah. Sngew kumba dumok ïa kine ki lum, ki them bad ki wah ki thwei baieid jongngi.
Mynta ba la mih kata ka Meghalaya Rural Tourism Cooperative Federation Ltd (MRTCFL) lane ka kynhun kiba pynïaid ïa ka jingjngoh kai pyrthei ha ki shnong rit shabar sor, ïa kaba la ïalam da u Rangbah Rothell Khongsit ngi kyrmen ba ïa kine kiei kiei ki jinglong kiba ktah ïa ka imlang sahlang jong kiba shong ba sah sawdong ki jaka leit jngohkai yn pynbeit noh kloi khang ba kan neh kan sah ka nam ka burom jong ki shnong. Bunsien ngi shem ba ki briew ki wan ym ban wan jngoh ïa ka jingitynnad ka mariang hynrei ban pynsngew tynnad ïalade da ka dih buaid. Ynda lah dep dih ki sa pynpait syndon ïa ki bilor kyiad haduh ba ka long ka jingma ïa ki khunlung khynnah kiba ïaid kjat ha shong ha thaw.
Ki jaka jngohkai ha ka jylla Meghalaya ki la sdang long kiba bun briew than shaba palat namar ki nongpynïaid shnong kim shim khia ïa kane. Ka jingbun palat ki nongwan ha kano kano ka jaka lane ka mass tourism ka pyniap syndon ïa kata ka jaka. Sha ki ri nongwei ngim lah ban shu leit katba mon sha kano kano ka jaka jngohkai (tourist spot) khlem da thied tiket lypa shuwa ban wan. Mynta ha kane ka juk stad, juk komputor lah ban thied tiket online bad ki nongpeit ki dei ban rai katno ngut ki briew ki lah ban wan ha ka shi sngi, namar ba baroh ki tourist spot ki don ka “carrying capacity” lane ka jinglah jong ki ban kit ïa kita ki nongwan jngoh kai. Ki shnong ki dei ban rai ba ha ka shisngi kin shah tang katta ngut ki briew. Ka bai rung sha ki jaka jngoh kai baroh lah dei ban pynkiew. Kumno yn shim tang 30 tyngka shi khlieh ban ïoh peit kat ïa kane ka jingmih sngi ha Nongjrong? Kumno yn shim tang 50 tyngka ban leit jngoh ïa ki jingkieng diengjri ïa kiba ym lah ban ïohi sha kiwei pat ki jylla ne ki ri ka pyrthei?
ïa kine kiei kiei baroh dei ban pynïaid beit ïaid ryntih katei ka Meghalaya Rural Tourism Co-operative Federation Ltd lada ngi kwah shisha ban long kawei na ki jylla ka ban khring ïa ki nongwan jngohkai pyrthei kiba sngewthuh shisha ïa ka dor jong ki lum ki wah, ki syntiew ki skud, ki wah ki um, ki jingkieng jri, ki kshaid kiba ithiang rymphum bad ka jingmih ka sngi na lyndet ki lyoh kaba ishongkun haduh katta katta. Ngim donkam ïa kito ki bym nang ban burom ïa ka mariang, namar ka mariang ka long ka jingkyrkhu ïangi.