Ngi long ki briew kiba klet kloi ïa kiei kiei baroh
Patricia Mukhim

Dang katto katne bnai mynshuwa ngi la jied ïa kita ki nongthaw aiñ kiba ngi ju khot bakla ki “nongmihkhmat.” Ha kito ki bnai shuwa ka elekshon kaba la jia ha u bnai Rymphang bun na ngim ngi la khmih lynti ba kan wan ka jingkylla ha ka synshar khadar bad ba ki paidbah kin leit ban thep vote bad jied ïa ki MLA ki ba lah ban wanrah ïa ka jingroi jingpar kaba kham stet; ba ka sorkar kan ïathir ïa syllok kumno ban lah ban thaw kam thaw jam shabar jong ka sorkar, namar ki kam sorkar ki lah shlei lypa. Hynrei ynda la ñiew ïa ki vote baroh, jop pynban da kita hi kiba ngi lah kynnoh bamsap bad leh klep ïa ka pisa paidbah.
Ha ki san snem kiba la leit jong ka sorkar MDA kaba nyngkong lah mih ka jingkynnoh bamsap ha ka rukom sam ïa u khaw uba la khleh bad ki kynja dawai khnang ban tei ïa ka bor met ki kynthei bad longkmie. ïa uta u khaw lah khot u ‘fortified rice.’ Da ki hajar byrni utei u khaw lah kurup ki pulit Assam na kawei ka kudam. Hynrei mar kumta hi ka la don ka jingpyrshang ban tep eit-miaw ïa kane ka kam leh tuh. U Chief Minister Conrad Sangma u la thung ïa kawei ka Komiti ban tih bniah ïa kane ka jingkynnoh ba uta u khaw uba dei ban sam lyngba ki Anganwadi Centre la pyshang ban die noh ha ïew ha hat.
Hadien kata la mih sa ka jingkynnoh ba ka Power Department kaba dei peit ïa ki bording elektrik ka la siew tam ïa uwei u kontrak haduh 149 klur khlem pat pyndep ïa ka kam kaba u la shimti. ïa kane ka lap da ka tnad Accountant General kaba dei ban peit ïa ka jingpynlut pisa ki tnad sorkar baroh. Hadien ba ki lad pathai khubor ki la pynmih ïa kane ka khubor bad ki seng liang pyrshah ki la sdang ban dawa ban tohkit ïa kane ka kam, U Chief Minister sa shisien u la pynlong ïa kata ka Enquiry Committee kaba khlieh da uwei u nongbishar (judge) uba na Madhya Pradesh uba lah shong thait. Ngi dei ban kynmaw ba kano kano ka jingtohkit kaba leh da u nongbishar uba lah shongthait kam don ïa kata ka bor ban ïaid katkum ba dei ban ïaid. Ka jingthohkit kaba la thung hi da ka sorkar kam lah satia ban lap ïa ka jingshisha. Dei tang lada ka jingtohkit ka long kaba laitluid bad kaba khlieh da u nongbishar uba dang trei (sitting judge) ba ngi lah ban khmih lynti ban lap ïa ka jingshisha. Lah bun bah ki kam bam-klop, bam-sap ïa ka pisa paidbah naduh ki snem kiba mynshuwa hynrei ym pat don tang kawei ruh ka case ha kaba la lah ban kem ïa ki nongleh kam tuh.
Ka don sa kawei ka kam bamsap ha kaba lah khyllem uta u dome halor ka ïingdorbar thaw-aiñ kaba dang tei shatei sha ka New Shillong Township. Uta u kontrak uba pyntrei ïa ka ïing dorbar thaw-aiñ kaba thymmai – u Badri Prasad ha kaba nyngkong lah weng noh ïa u (blacklist) namar um long uba trei bha. Hynrei ym lah ban tip da kumno pat ba u Badri Prasad u ïoh rung biang kum u kontrak na kyrpong. Dei une ujuh u Badri Prasad uba pyntrei ïa ka jaka ïalehkai kaba heh bha ha Tura – ka PA Sangma stadium, ïa kaba lah plie shuwa ka elekshon. Hynrei dang ha ka taiew ba lah dep katei ka stadium ruh ka la khyllem narud narud.
Baroh kine kiei kiei ki nang ïai jia. Ki surok bad ki lynti ki synkien kiba dei ban neh la kumno kumno 10 snem khlem da maramot, pynban tang shisien tied u slap uba jur ka lah rah noh ka um ïa ka rong kaba la siang namar ba ka stang palat bad kam long katkum ki jingbatai (specification). Ki engineer ki tip bha ïa kine kiei kiei namar ma ki ruh ki don kti ha kine ki kam bamsap. Ha ki jingtei bapher bapher, ka jingbamsap ka sdang naduh u minister, bad ka hiar ter ter sha ki engineer bad wat ki clerk ka PWD/PHE ruh kiba ym ju riej ban dawa pisa na u kontraktor. Lada u kontraktor u la hap ban siew pisa shane shatai te khlem pep un hap ban shna da ki surok lane kiwei pat ki jingtei kiba lah ban duh noh kloi. Ka jingbamsap ka la ngam jylliew bha ha kane ka jylla. Imat ka niam Kristan ne kiwei kiwei pat ki jait niam kim shym rung ha ka mynsiem jong ki briew. Ka jingkyntu ha ïingmane ka ïaid la ka jong, ki jingleh jingkam pat kiba ha ophis ki ïaid la ka jong. Kata ka dei ka jingarsap kaba pyntroiñ ïa kane ka jylla jongngi. Hynrei ha man ba don ki jingduna bad jingdkoh la shu kynnoh beit ïa u mynder, u dkhar, u dusmon aiu re katba ïalade pat ngi sait khuid.
Mynta ha ka ïing dorbar thaw-aiñ, don tang khyndiat eh ki MLA ha ka liang pyrshah. Kita ki long 5 ngut ki MLA na ka seng Congress, 4 ngut na ka Voice of Peoples’ Party (VPP) bad 5 ngut na ka Trinamool Congress (TMC). Kata ka mut ki don 14 ngut ki MLA liang pyrshah ha ka ïing dorbar kaba 60 ngut. Na kine ki 14 ngut, ngi la ïohi ba ha kine ki khyndiat sngi u MLA ka Mylliem uba na ka seng Congress u la sdang ban ïaroh sorkar. U la ïaroh ïa ka jingtrei kam ki pulit bad kiwei kiwei de. Ka daw ka long ba ka seng Congress ka ïatrei lang bad ka NPP ha Khasi Hills District Council. Te ka jingpyni ba long na ka liang pyrshah ha ïing dorbar thaw-aiñ ka long tang ban shu leh mynleh.
Ka dei kane keiñ kaba pyniap ïa kane ka ‘jaidbynriew.’ Toi ngam sngew dei shuh ban pyndonkam ïa kane ka kyntien ‘jaidbynriew’ namar la shu kheiñ niut bad pynhiar dor ïa ka. Uwei pa uwei u nongai reng elekshon u kam ba un trei na ka bynta ka jaidbynriew. Hynrei ngi ïohi mynta lah 51 snem ba tang shu lah don ha ka bor bad lah ïoh long minister kita kiba shong shuki ki pyrkhat shuwa kumno ban ïoh lum spah, ka ban neh ar lai pateng.
Ngi ïohi da ka ki jong ki khmat ba ka jingduk ka la nang kiew bad don katto katne ngut pat kiba la shu kiew spah syndet. Hynrei haba ngi ïohi ïa kine kiei kiei baroh ka shu kut noh tang ha ka jingïakren, ïathuh khana ha ïing iap-briew. Ym ju kham don ba leh ïa ka RTI ban lap ïa ka rukom pynlut pisa khlem da ïaid da ka lynti kaba dei. Ha kane ka sorkar lah thung Chairman bad Vice Chairman da ki phew ngut bad baroh kita ki ïoh ka jingsiew kaba heh kaba leit na ka pla pisa paidbah. Hynrei ngi ïa sngap beit bad ym ju kham don ki ban thoh ha ki kotkhubor bad ban pynkyndit bynriew ïa kane ka jaidbynriew kaba shu ïohthiah lyngngai. Lada ka ïai long kumne te ka lawei jongngi ka long kaba dum tliw tliw bad ki samla kin sa shu ngop ha u droks bad ka kyiad namar ba duh jingkyrmen – ba ym don ka kam ka jam lane kiwei pat ki lad kamai.
Ka jaidbynriew kaba im ka dei ban shim jingkheiñ thik pa thik na ka sorkar bad ban ïakhun pyrshah ïa ka bamsap. Ym dei ban ong namar ba ïa ithuh ithaw te ym long ban kren pyrshah. Hato ban ïeng ha ka nongrim jong ka hok bad ka jingshisha ka long kaba bakla?