Lum ka shnong Nonglang ïa ki paidbah halor ki mat ba ktah ha ka imlang sahlang

Nongstoiñ, Naiwieng 5: Kum shibynta ban ai jinghikai bad ban pynsngewthuh ïa ki paitbah nongshong shnong ha kaba ïadei bad ki mat kiba ktah ïa ka imlang sahlang, ka mariang, ka longbriew manbriew, ka jingnang jingstad, ki longïing longsem bad ka suk ka saiñ, ka dorbar shnong Nonglang West Khasi Hills, ha ka sngi saitjaiñ ba la dep ka la pynlong ïa ka dorbar ba kyrpang ha kaba la khot lang ïa baroh ki nongshong shnong naduh ki rangbah, ki longkmie, ki samla bad ki khynnah kiba khatar snem shapoh, ki nongshong wai hapoh ka shnong.
Ha katei ka sngi ka dorbar shnong ka la khot lang ruh ïa ki ophisar na ki tnad treikam jong ka sorkar kum na ka District Child Protection Office bad ka tnad pulit, ba kin wan ban ïashim bynta lang ha kaba pynshai sha ki paitbah ïa ki bynta kiba don kam kiba ka sorkar ka la pyntrei kam lyngba jong kitei ki tnad.
Ïa katei ka dorbar ba kyrpang la pynlong ha madan jong ka shnong, ha kaba la pynïaid da u bah D.A.Lyngdoh sordar shnong ha ka jingïadon ryngkat jong ki nongikitkambad ki dkhot jong ka Exceutive Committee jong ka dorbar shnong bad ki paitbah kynthei bad shynrang lem bad ki khynnah.
La ïoh ïa ka jingpynshai paitbah ïa ki san tylli ki mat ba ka dorbar shnong ka la buh bad ka mat kaba nyngkong eh ka dei halor ka khuid ka suba. Ïa katei ka mat la pynshai da u bah Treibor Marweiñ u ba dei u Chairman jong ka Nonglang Village Water & Sanitation Committee kaba dei ka Committee kaba peit ïa ka jingkhuid jingsuba ha ka shnong baroh kawei.
U bah Marweiñ haba pynshai halor katei ka mat u la ong ba ka jinglehkhuid barabor ka dei ban sdang na la rympei bad ha ba ong ka jinglehkhuid, kam mut ba ngi dei ban sum ban sait man ka kynta. Hynrei haba ngi pyndonkam ïa ki jingbam la ki dei kiba shu bam im ne kiba dei ban shet ngi don kam ban da sait bha ïa ki.
Nalor kata u la ong ruh ba ka jinglehkhuid ka thew ruh ba uwei pa kawei na ki nongshong shnong ki dei ban kiar na kaba bret pathar ïa ki jaboh jabaiñ ha ki lynti synkien bad ha ki jaka bym shong briew kum ki ïing skul, ki ïing dorbar bad kiwei kiwei.
U la kyntu ruh ïa ki nongshong dukan ba ki dei ban shimkhia da kaba buh da ki dustbin ne ki jaka bret ñiut ha khmat ki dukan, namar lada ki don kiba wan thied ïa ki jingbam khutia, ki nongshong dukan ki dei ban kynmaw ba kin bthah ïa ki ba ki dei ban bret ïa ki sop ha ki jaka bret ñiut ba ki la pynkhreh.
Nalor kata u la kyntu ruh ïa ki nongñiah kali kamai ba lada ki don ki nongleit jingleit kiba bam jingbam hapoh kali bad ki bret ïa ki sop jingbam ne bilor um ha surok ki dei ban sangeh ïa ka kali bad phah leit tam bad ong ïa ki ba kin thep ha kip la jong ki bad sa bret ha ki dustbin jong ki ha ïing ne kin sathang noh ha ding. U la ong ruh ba kito ikiba bam kwai ruh kiim dei ban shu biah pathar kat haba lap ba shem namar ka umbiah kwai ka pynisaitmet ïa kiba ïaid ba ïeng.
Kawei pat ka mat ba ka dorbar shnong ka la buh ka dei halor ka phang ka jingsniew jong ka jingpyndonkam mobile phone jong ki khynnah kiba hapoh khatphra snem. Ïa katei ka mat la kren bad pynshai da u bah S.D.Wanñiang secretary barim jong ka shnong.
U bah Wanñiang haba pynshai sha ki paitbah halor katei ka phang u la ong ba ki khynnah kiba dang hapoh khatphra snem ka karta kim pat khlaiñ ka jingmut jingpyrkhat bad haba ki la mlien ban pyndon kam mobile phone ki klet noh wat ïa ka por ban thiah nagta ki jait jingpynbyrngia kiba laiphew jait ki pynlong ïa ki khynnah ba kin ym sngew tynnad shuh wat ban leit skul ne leit trei leit ktah ruh.
Halor ka phang ka jingphah skul ïa ki khun bad ka jingpep skul shiteng por jong ki khynnah, ka Kong S.Marweiñ Principal jong ka Nonglang Higher Secondary School ka la ong ba katei ka mat ka dei kaba biang por bha ban pynshai, namar kumba ka long ha kine ki sngi ka jingpep skul shiteng por jong ki khynnah ka jur bha bad ka jingpep skul shiteng por ka jur eh ha ki khynnah kiba naduh Class VI haduh Class VIII.
Ka la ong ruh ba ki don ki ki khynnah kiba ai daw ba ki pep skul, namar ka jingduk hynrei katei ka jingai daw jong ki ka dei ka bym lah ban pdiang, namar ka jingduk kam lah ban khanglad lada ki khynnah bad ki kmie ki kpa ki don ka mon ban leit skul.
Ka la pynkynmaw ruh ba ha ki snem kiba mynshuwa ki longïing ha ka shnong ki dei kiba duk suda, hynrei haba ki leit skul ki kyrshan dalade ïalade da kaba leit shong ïing briew bad leit skul mynstep ne janmiet bad lajan baroh ki samla na ka shnong ha ki snem ba mynshuwa ki dei kiba nang la stad suda.
Ka la ong ba haduh kine ki sngi ki don ki khynnah kiba dei na ki longïing kiba duk bha napoh ka shnong hynrei ka jingduk kam lah ban khanglad ïa ki haduh ba ki lah ban leit pule shabar ka jylla. Ka la pynkynmaw ba ha kine ki sngi ka jingpep skul shiteng por ka jur palat na ka liang ki khynnah shynrang.
Halor ka phang ka shongkkha shongman khkem pat dei por, u District Child Protection Officer ka West Khasi Hills u la ong ba ka shongkha shongman khlem pat dei por ka dei ka daw kaba kongsan kaba wanrah ïa ka jingpait jingpra jong ka ïing ka sem, ka jingmih ki khynnah ba shang makia ha surok, ki khun anna bad kiwei kiwei.
Nalor kata u la pynshai ruh ba katkum ka aiñ ba la pyntreikam da ka sorkar, ki kynthei kiba la lah ban shongkha ki dei ba long kiba la khatphra snem shaneng bad ki shynrang pat ki dei ban long kiba loa dap arphew wei snem shaneng. U la ong ruh ba lada ki don kiba dang hapoh ïa kitei ki snem ba ka sorkar ka la buh ki shem shitom shibun, namar wat ki pastor ne ki phadar ruh kin ym treh ba pynïathoh. Dei halor katei ka nongrim ba bun kiba shongkha khlem pat dei por ki poi sha ka ïaphet lok bad shah ieh khunrei.
Nalor kata u la pynshai ruh kiba shongkha khlem pat dei por kin ngat ha ka ka jingpynshitom katkum ka POCSO Act kaba ki hap ban shah set along da ki bun phew snem bat wat shi rta jingim ruh.
Halor ka phang ka jingsniew kaba mih na ka khlai, dih kynja, kyiad bad droks, u bah C.G Marweiñ Officer Incharge jong ka Langpih Border Out Post, u la ong ba ka jingïakhalai ka dei ka kam kaba pynklumar bha ïa ki briew namar ki nongïakhalai shisien ba ki la kyrni kim salia wat ban bynda ïa ki jingdon jingem jong ka ïing ka sem bad ki don ki jait jingïakhalai kiba long beaiñ bad ka jingpynshitom ka long katkum ka Gambling Act ba ka sorkar ka la pyntreikam.
Halor ka jingdih kynja, kyiad bad droks u la pynshai ba kitei ki jait jingdih ki dei kiba pynsniew ym tang ïa ka imlang sahlang, hynrei ka pyntroiñ ruh ïa ka bor met bor phad bad lada dei kiba la kyrni ha kaba dih kynja bad droks lei lei, ka ktah wat ïa ka bor jabieng bad ka jingmut jingpyrkhat bad bun kiba la kyrni ha kitei ki jait jingdih ki kylla lamwir bad ki hap ban shah set ha ki phatok jong kiba biej bad kiba lamwir.
U la ong ruh ba kitei ki jait jingdih ki dei ruh kiba la kheiñ beaiñ da ka sorkar bad lada lap ïa kiba pyndonkam bad khaïi ïa kitei ki jait jingdih, kin ngat ha ka jingpynshitom kat kum ka NDPS Act ba la pyntreikam da ka sorkar lyngba ka tnad pulit.