KI KYNDON TIH-DEWïONG JONG KA SORKAR NPP :KA JINGTIM ÏA KA JAIDBYNRIEW HYNNIEWTREP
- La pynmih da ka HYC

Ki mar poh khyndew ha ka Bri Hynniewtrep ki dei jong ki trai ri trai muluk bad kim shym la dei satia jong ka Sorkar India lane ka Sorkar Meghalaya. Ka jingtih ïa ki mar poh khyndew khamtam eh ïa u Dewiong bad ïa u Mawshun ka la long ka kam kaba ki khun u Hynniewtrep ki la trei la slem bah bad kane ka la long ka kam kaba kyrshan ïa bun bah ki longing la ki long ki longing baduk ne kiba riewspah ruh kumjuh. Naduh ba ka National Green Tribunal (NGT) ka la khang ban tih Dewiong (rat hole mining) ka jingtih bad shalan ïa u Dewiong ha ka jylla Meghalaya ka la long kaba thut bad kane ka la ktah ïa ka ioh ka kot jong ki nongshong Shnong. Nalorkata, ka la don ruh ka jingpynbor ban pyntreikam noh ïa ka MMDR Act hapoh ka Jylla Meghalaya.
Ka Ing Dorbar Thawain jong ka Jylla Meghalaya ha ka por ba long Myntri Rangbah u Dr. Mukul Sangma ka la mynjur ïa ka rai (Resolution) ban kyrpad na ka Sorkar India ban pyllait (exempt) ïa ka jingtreikam ka MMDR Act hapoh ka Jylla da kaba pyndonkam ia ka Paragraph 12A(b) jong ka Sixth Schedule ka Constitution ka Ri India. Hadien kata, ka Ïng Dorbar Thawain ka Meghalaya sa shisien pat hapoh ka jinglong Myntri Rangbah u Conrad Sangma ki la mynjur biang ïa ka rai (Resolution) ban kyrpad ïa ka Sorkar India ban pyllait ïa ka Meghalaya na ka jingpyntreikam ïa ka MMDR Act. Kaba sngewsih ka long ka Sorkar NDA kaba la ïalam da ka BJP bad ia kaba ka NPP ruh ka kyrshan lang ka la kyntait ïa ki jingkyrpad ka Ïng Dorbar Thawain ka Jylla Meghalaya bad kumta ka MMDR Act ka la treikam pura ha ka jylla Meghalaya.
Ka Supreme Court jong ka Ri India ka la pynmih ïa ka rai (Judgment) ban pynskhem ïa ka jingpyntreikam ïa ka MMDR Act ha ka Jylla Meghalaya. Ki Politishan hapoh ka jingïalam jong ki Minister bad ki MLA ka sorkar NPP ki la pynlong ka jinglehkmen ha bun ki jaka ban shim ba kata ka rai jong ka Supreme Court ban pyntreikam ïa ka MMDR Act ha Meghalaya ka long kaba jop bad ki la pynsawa ïa ka sur ba ka sorkar NPP ka la lah ban ailad biang ïa ki briew ban tïh Dewiong. Don ruh kiba lah shah pynkup burom kum ki Syiem ha ki Konstitwensi bad ki shnong ki jong ki. Ki briew ha ka jingbymsngewthuh bha ïa ka kam ki la kmen namar ki la pyrkhat ba ki la ïohlad ban tih Dewiong biang kumba long ha ki por ba la dep phewse kim sngewthuh ba ki ain tih Dewiong kiba eh bad kyllain kum ka MMDR Act bad ki Rules jong ka ki la ïohlad ban rung ha ka jylla Meghalaya.
Ka sorkar MDA hapoh ka jingïalam ka NPP ka la shim ïa ka rai ban pyntreikam noh ïa ka MMDR Act ha ka ban tih ïa u Dewiong bad lyngba ka Office Memorandum kaba la pynmih ha ka 5.3.2021 ka la wanrah ïa kata ka kyndon halor ki jingdonkam ban ïoh ïa ka license ban tih Dewiong(Standard Operating Procedures – SOPs for grant of Prospective License and/or Mining Lease for coal in the State of Meghalaya). Ha kane ka SOPs la shah tang ïa ki briew lane ki company kiba don khyndew ym duna ïa ka 100 (shispah) hectare ba kin ioh ïa ka License tih Dewiong. Ka Mineral Concession Rules, 1960 kaba la pynmih da ka Comptroller General, Indian Bureau of Mines, Nagpur ka shah ïa ki briew kiba don jaka ym duna ia ka 4 (saw) hectare ban ïoh license katba ha Meghalaya pat la shah tang ïa ki briew/company kiba don khyndew ym duna ïa ka 100 (shispah) hectare.Ha kane ka SOPs la shah ruh ïa ki briew ban ïateh kular (Agreement) bad ki non tribal bad kita ki non tribal ki lah ban apply ïa ka License tih Dewiong.
Ia kane ka SOPs la wanrah khnang da ka jingmut ba tang katto katne ki heh spah bad ki company kin bat marwei (control and monopolize) ïa ka kam tih Dewïong ha ka jylla Meghalaya bad ki riew paidbah ba shu ïa pdeng ka ioh ka kot (middle class) kin nym ïohlad shuh ban trei ïa ki kam tih Dewïong namar ki shem jingeh ban don ïa ka khyndew kaba heh haduh 100 (shispah) hectare bad kane kan wanrah ïa ka jinglum spah ba noh shilliang tang ki katto katne ngut hynrei kiba bun ki hap ban shu peit kai. Kane ka SOPs kaba la saindur da ka sorkar NPP ka ktah bad ka long ka jingtim ïa ki riew paidbah bad ïa ki briew kiba shu pdeng ka ïoh ka kot. Ki briew kin shem jingeh ban thied ïa ka khyndew kaba heh haduh 100 (shispah) hectare bad haba kim lah ban don khyndew kat kane ka jingheh kin hap ban shu die tad noh ïa ki khyndew jong ki ha ki heh spah ne ki company namar kam myntoi shuh ïa ki ban longtrai halor kato ka khyndew lada kim lah ban ïoh license ban tih ïa u Dewiong. Ka ioh ka kot na ka kam tih Dewiong kan poi sa tang ha ki katto katne ngut ki heh saipan katba ki riew paidbah kin nym ïoh lad shuh ban trei ïa ki kam tih Dewiong. Kane ka SOPs kaba lah shna da ka Sorkar ba lamkhmat da ka NPP, lah sngewthuh shai ba kadei kaba lah shna da kita ki High level na ka bynta ka jingïohnong jong ki High Level bad khniot bein ïa ki barit baria.
Kane ka jingailad ïa ki non tribal ban tih Dewiong lyngba ka jingiateh kular (Agreement) ka long pyrshah ïa ka riti bat khyndew ha ka Bri u Hynniewtrep, ka long pyrshah ia ka mynsiem jong ka Meghalaya Transfer of Land Regulation Act bad kan plie lad ïa ka khaïi benami hapdeng ki riewlum bad ki non tribal hapoh ka jylla Meghalaya ïa kaba la khein beain. Ki non tribal kin ïohlad ban phrung khlieh ha ka kam tih Dewiong bad ka spah ka phew jong ka jaitbynriew kan tuid sha kine ki non tribal. Ka khaii benami kan jur ha kane ka kam bad ka spah jong ka jaitbynriew kan shah ktah shi katdei eh.
Ha kine ki sngi ngi ïohi ba ka Meghalaya High Court ka la rai ba wat u Mawshun uba dei ban shalan sha kiwei ki ri (export) u dei u Major Mineral, kane ka kyndon ba yn shah ban tih Dewiong tang ia ki briew/company kiba don jaka ym duna ia ka 100 (Shispah) hectare ka lah ruh ban hap ha kaba ïadei bad u Mawshun namar ki lah ban shim ïa u Mawshun ba shalan shabar kum u Major Mineral kumba shim ïa u Dewiong. Kumta, kane ka SOPs hadien habud ka lah ban rung ruh wat ha ka kam tih Mawshun bad kiwei ki Major Mineral.
Ka HYC ha ryngkat kiwei ki paralok Sengbhalang ka la ïeng pyrshah ia kane ka SOPs kaba ktah matïong ïa ki riew paidbah da kaba ngi lah dawa na ka Sorkar ba ka dei ban pynkylla ia ki kyndon ha kane ka SOPs hynrei u Conrad Sangma kum u Myntri Rangbah bad uba long ruh u Minister I/c Mining and Geology Department um shym lah pynsgap satia bad ngi tieng ban pyrkhat ba lada pyntreikam ïa kane ka SOPs kan buh jingma ïa ngi ki Trai ri trai muluk. Kumta, ngi khot ngi wer ia ngi lang baroh ki Para Ri ba ngi dei ban ieng pyrshah ïa kiba kum kine ki SOPs bad ba phin pynshong nongrim bha ha kum kane ka por ba ngi jied ïa ki Nongsynshar ki jong ngi, la ngi hun ba kane ka SOPs kan treikam pura noh ne ngi kwah ïa ka Sorkar bad ki Nongsynshar ki ban wanrah ka jingkylla ha ki kyndon jong ka SOPs khnang ba ia ka spah na u Dewiong ym dei ban bat ne ïoh tang da ki katto katne ngut ki briew.