Katto katne shaphang ‘Ka Hima Jaiñtia’ ba la sot na ka kot ba la thoh da u Dr. Phervision Nongtdu, Khliehriat West

0

U Dr Phervision Nongtdu, u dei u khun jong i kong Misdress Nongtdu (bam kwai ha dwar u Blei), u dei ruh u Principal jong ka Jaiñtia Eastern College Khliehriat, kaba dei ka colege kaba nyngkong eh ha East Jaiñtia Hills District, ha kajuh ka por u dei ruh u riew khraw pyrkhat (scholar), uba ju sngewtynnad ha ka thoh ka tar bad ruh uba ju don ka jingthmu ban kyntiew ïa ka pule puthi ha ka thaiñ.
“Nga don ka jingsngew tynnad ban leit jurip ne leit jngoh ïa ki shnong ki thaw khamtam kito ki shnong ba don ki khana tang ba don nam, ha u snem 2013 nga la thoh bad pynmih ïa kawei ka kot ba la ai kyrteng Unorganised Coal Mine Workers in Meghalaya, kane ka kot ka dei kaba nga la thoh shaphang ki nongbylla dewiong” pynpaw u Dr Phervision Nongtdu.
Dei ha u snem 2018 u Dr Phervision Nongtdu u la pynmih sa kawei ka kot ba la jer kyrteng ‘Ka Thymmei-Ka Elaka Rymbai (The Origin of Elaka Rymbai) bad ka jingthoh ba u la thoh shaphang ka Hima Jaiñtia ka dei kaba la sot na kane ka thup ba la pynbit pynbiang da u Dr P.Nongtdu.
Ka Hima Jaiñtia
Ha ki por mynhyndai, ha kane ka ri lum khasi bad Jaiñtia kaba don mynta hapoh ka thaiñ shatei lam mihngi jong ka ri India , ka la ju don Ka Hima Sutnga kaba la ju tip ruh ka Hima Jaiñtia. Ki nongsnhnong shnong jong ka, ki dei ki khun Khasi -Pnar bad ki don ruh kiwei de ki bym dei na kajuh ka jaidbynriew. Ka hima ka long kaba heh bad kaba la paw hynrei kam don ki jingthoh ba thikna ban pynksan shaphnag ka jingiaid lynti jong ka. Ki jingiathuhkhana pateng jong ki longshuwa manshuwa ki ïathuh ki don ki dak ki shin kiba la jan duh noh kum ki mawbynna, ki mooknor bad kiwei kiwei de kiba don ki jingiadei bad ka riti dustur ka jaidbynriew Khasi-Pnar ki la sakhi ïa ka jingdon jong katei ka hima.
Halor kane ka phang u Dr. Homiewl Lyngdoh ha ka kot jong u “ Ki Syiem Khasi bad synteng”, ka jingiathuhkhana pateng shaphang ki syiem hyndai kiba la ju synshar ïa ka ri lum khasi bas Jaiñtia . U iathuh, napdengki ki syiem Khasi bad ki syiem Sutnga, ki dei ki Syiem Madur-Maskut ka Hima Malniang (Kiba la tip ki syiem Malngiang) kiba la mih nyngkong eh. Kine ki syiem ki long kiba khlaiñ bor bad la tip ruh ïa ki “Ki syiem-blei”. Ki la synshar ïa ki bynta jong kane ka ri lum Khasi bad Jaiñtia kaba kynthup ïa ki jaka ha ri thor (Bangladesh) bad katto kane ki bynta jong ka Hima Sutnga . Ka hima Malngiang ka ïar naduh Damera (Nowgong) shatei lyngba ki lum Khasi bad Jaintia bad shathie haduh Kuwan(Shylet). Ka nongbah bad ka kut ba skem jong ka hima, ka don halor u lum uba don hajan ka jaka ba ki khot ka “Iaw Dai ja” 2. La antad ruh, ha ka por ba kane ka hima ka dang ieng rasong bha, ka Hima Sutnga ka la don bad ka dang long kaba dang rit bad kaba tlot bor haba ïa nujor bad ka Hima Malngiang.
Ki jingiathukhana pateng jong ki longshuwa mashuwa ki iathuh ki syiem ka Hima Malngiang bad ka Hima Sutnga ki long kiba khlaiñ bor bad kiba shlur. Ki la ju ialeh tham pyrshah khah khah kawei iakawei pat ka hima . Ki Syiem Sutnga (la antad ha ka por synshar u syiem Bor Kuseiñ-I) ki la jop thma ïa ki syiem Malngiang bad ki la ioh ban pyniasoh shibun tylli ki jaka bad ki shnong ha rilum bad ri thor(bangladesh) hapoh ki hima. Halor katei ka phang u. S.N Lamare, u iathuh wat lada u Syiem Bor Kuseiñ –I , um dei u nongseng jong ka Hima Sutnga hynrei ula long pat u nongsaiñdur jong ka Hima Jaiñtia . Ka dei ha ka porsynshar jong u , la ioh ban pyniasoh ïa ki jaka bad ki shnong ha ri thor hapoh kawei ka hima. U la suid la shor ïa kane ka hima ba thymmai ka “Hima Jaiñtia “, ki nongshynshar jong ka, ki dei kiba la hiar pateng na ka ïingsyiem Sutnga hi (Sutnga dynasty) bad u la long ruh u syiem ban nyngkong eh jong ka “Hima Jaintia”.
Ka Hima Jaintia ka long ka hima kaba heh ha ka jingdon ki shnnong bad ki pud ki sam, ka la bna bad paw bha ha kane ka dong shatei lam mihngi jong ka Ri India bad ha ri thor (Bangladesh) Ki pud saw ki saw ki sam bad ki sam bad ka jingheh jong ka kata haduh ka por ba ka sorkar Bilat (British Governement) ka la knieh noh ïa ka bor synshar na u syiem Rajendra Singh ha u snem 1835 , ki long kumne;- Shatei-ki jaka kiba don ha ri thor (Jaintia pur Purganas, Shylet district Bangladesh) Shatei:- ki jaka kiba don ha ri dkhar kyntup ïa ki bynta ka Nowgong District, Assam (Gobha) bad Mihngi haduh ka wah Kupli 4. Kane ka hima ka la neh kumba saw spah snem duna hapoh ka jingsynshar jong ki syiem Sutnga hyndai bad u syiem Rajendra Sing(1832-35) u la long u syiem ba khatduh eh jong ka 5.
Ka Jingsdang bad ka jingpynlong ïa ka Hima Sutnga ha kane ka ri hum kat kum ki jingiathuhkhana pateng jong ki longshuwa manshuwa ki iathuh u Shyngkleiñ Am, u khun ksiew jong ka Li Dokha, u la sdang nyngkong ïa ka hima bad u la long ruh u Syiem ba nyngkong eh jong ka . U la jied ïa ka Shnong Sutnga ban long ka nongbah bad kakut ba skhem jong ka hima. Hynrei, ki syiem kiba la wan kham hadien ki la pynkynriah pat ïa ka nongbah jong ka hima sha ka Shnong Nartiang. Ki jingiathuhkhana pateng ki iathuhnaduh ki por mynbarim, Ka shnong Nartiang ka la long lypa ka shnong kaba heh bad ka khat khaïi pateng kaba ju iakynduh ki nongïew nonghat na ri lum bad ri dkhar.Kumjuh ruh, ka lynti bah (Highway) ba pyniasoh ïa ka Damera (Nowgong) bad ka Jaiñtiapur, Bangladesh, ka ïaid lyngba kane ka shnong.Nalor kata, ka don ruh byllai ki jaka kiba heh bad kiba sei soh kiba lah ban pynlong kum ki jaka rep lyngkha bad kiwei kiwei de ki jingdonnkam, kitei ki jinglong jngman jong ki jaka, ki la ktik ïa ka jingmut jingpyrkhat jong ki syiem Sutnga bad kiba khraw batri kiba la wan kham hadien ban pynkynriah ïa ka nongbah jong ka hima Sutnga sha ka shnong Nartiang.
Ki don ruh ki jingiathuhkhana jong ki longhswa manshwa kiba iathuh ka jingpynkynriah ïa ka nongbah jong ka hima na ka shnong Sutnga . ka dei ka jingiashylla jong ki khun ki hajar kiba don ha ri lum pyrshah ïa ki syiem Sutnga hyndai kiba la pdiang ïa ki jinghikai jong ka jingngeit niam Hindu.Shuh shuh, ki jingiathuhkhana pateng jong ki longshuwa manshuwa ki iathuh nyngkong eh ïa ka Hima Sutnga la ju tip ruh ka Hima Shri Hatta (Shlhet) kaba ju don ha ri thor Jaintiapur, Bangladesh.Kane ka hima ka long kaba heh bad kaba bun briew . Ka la pynkup ïa ki shnong ha ri lum bad ri thor (Jaintiapur, Bangladesh), ka la don naduh ka spah snem ba khat wei (11 century), ki pud ki sam jong ka, ki long kumne:- Shathie haduh ri thor ( Bangladesh), shatei haduh ri dkhar Damera (Gobha.Nowgong Assam) kynthup ïa ki karto katne ki jaka kiba don ha ri lum Khasi bad Jaintia.
Ki nongshong shnong jong katei ka hima, ki dei na ka jaitbynriew Khasi-Pnar, kiba shong ba sah ha ri lum bad ka jaitbynriew Bengali kiba dei na ka niam Hindu bad Mahammedan kiba shong ba sah ha ri thor (Bangladesh) bad la khot ïa ki kum ki ‘Khar Jaintia’
Ki nongsynshar jong ka hima (Hima Shri Hatta) ki dei ki briew kiba la wan na ka long ïing long sem jong ka jait Brahmin, ka kyrteng jong ki katba lah ban ioh ka long kumne:- u Kedareswar Ray u Dhaneswar Ray, u Kandarpa Ray bad u Jayanta Ray, ki jingiathuhkhana ki iathuh ruh ba u syiem Jayanta Ray u long u nongsynshar ba khatduh eh jong katei ka hima.
Ki jingiathuhkhana pateng jong ki longshwa shaphang ki syiem Sutnga hyndai kiba la ju synshar ïa kane ka ri lum Jaiñtia ki iathuh ki dei ki syiem kiba la wan hiar pateng na ka long ïing long sem jong ka Li-Dohka, ka briew kaba la kylla na ka dohkha, kane ka khana puriskam ka la bna ha kylleng ki shnong bad ki jaka jong kane ka ri lum Khasi bad Jaintia. Kumjuh ruh ka la don kawei pat ka khana puriskam shaphang ka Muchurdee (Puri-Dohkha) kaba la paw bha ha ri thor (Jaintiapur), ki iathuh ka dei ka thymmei ba la pynlong ïa ka hima Sutnga. Kitei ki khana puriskam ( ka Li-Dohka bad ka Muchurdee) ki don ka jingiasyriem shaphang ka jingpynlong iakane ka Hima Sutnga ha ri lum bad ha ri thor (Jaintiapur)
Ki Jingiathuhkhana pateng ki iathuh u syiem Jayanta Ray , U long u nongsynshar ba khatduh eh jong katei ka Hima Shri Hatta (Shyllet), ha ka jinglong tymmen, u la Khuslai bad pisa mynsiem namar ban um don khun shynrang ban shimti ïa ka khet syiem hadien jong u . U la pynlong ki jingduwai khlem da pud ha ki blei ba kin ai khun shynriang ïa u . Ha kawei ka miet, katba u dang ioh thiah , kiblei ki la bthah ruh ïa u ban jer kyrteng ïa kata ka khun ka “Jaintia Hapdeng katto katne, ka mahadei, ka la kha ïa ita i khun bad la pynheh pynsan ïa ka kumba ba bthah ki blei. Haba ka la samla bha , u syiem u la pyniathoh shnongkurim ïa ka bad u Ladabhur u khun jong u nongialam niam ba don burom (Royal Priest) ka hima 10
Ka Jaintia ka la shimti ïa ka khet syiem hadien ka jingiap noh u kpa, ka la khot kyrteng ïa lade ka syiem”Ranee Singh” bad ïa ka hima ka “Hima Jainti”. U landabhur u long u nongiarap bad u nongai buiit jong ka syiem ka la beh noh ïa u napoh ka hima. U la leit phet rieh sha kawei pat ka Hima kaba don ha ri lum (la antad ba ka dei ka Hima Sutnga) ban lait na ka jingshah pyniap ha ki shipai jong ka Syiem. Kitei ki nongshynshar jong ka hima kabadon ha ri lum, ki la pdiang sngewbha bad ting khun ruh ïa u .
Hadien kumba katto katne snem, ka syiem ka la sngewthuh ia ki jingleh pyrshah jong ka iala u tnga, ka la khuslai mynsiem bad babe kylla, ka la pynlong ki jingdwai ba kyrpang bad kyrpad ïa ki blei ba kin pynioh pat ha u tnga jong ka ïa ka briew kaba long ha ka dur jong ka hi bad ba kan long ruh ka tnga jong u. Ha kawei ka miet ki blei ki la paw ha ka jing phohsniew jong ka bad ki la kular ban pynioh pat ia ka briew kaba ia syriem dur kum ma ka hi ban long ruh ka tnga jong u tnga jong ka. ha kawei ka sngi, katba ka syiem ka dang sum ha kawei ka wah, la mih syrngiew jong kwei ka briew na ka (syiem) kaba ia syriem dur thik um ma ka hi.ha kata hi ka khyllip mat, ka la kylla dohkha bad ka um ka la rong noh ïa ka bad la khot ïa kata ka syrngiew ka ‘Muchurdee’ kaba mut ka Puri-Dohkha.
U Landabhur u shong u sah ha ri nongwei bad u don ruh ki jinglong jingim kumba long lem ki para samla ha ri lum, u long u nongrep bad uba ju sngewbang ban pynlut ïa ka por ba lait bad la u rynwiang khwai dohkha.Ha kawei a nohphai sngi katba u dang wanphai na ka bri ban leit phai sahla iing, u la pyn hap ïa u ryngwiang khwai ha ka wah bad u la ngat kawei ka dohkha.U la pynhap biang ïa u ryngwiang khwai ha kajuh ka wah shi sien ar sien hynrei um ngat eiei bad u la leit phai noh.haba u la poi ha ïing u la buh ïa kata ka dohkha halor tyngir bad u la iohthiah namar ba u la thait palat, u la klet ban phon jyntah ïa kata ka dohkha ha katei ka miet bad kumjuh ruh ha ka sngi kaba bud. Ha kawei ka jan miet haba u la wanphai na ki kam ki dup u la lyngngoh bad syier mynsiem ban iohi ba la don mano re ba la pynkhreh jingbam bad sar pynkhuid ïa ka ïing jong u, u la kylli ha lade, Mano ba wan iarap ia nga?.
Ha kawei ka sngi u la kut jingmut ban nym leit shano shano ruh hynrei ban peit siar ïa ka ïing ban lap ïa ka jingshisha.U la buhrieh ïa lade ha kawei ka kyndong jong ka ïing.haba ka ïing ka la kynjah jar jar, u la khohngoid na kata ka jaka ba u rieh, u la iohi ia kawei ka samla ba bhabriew kaba dang pynkhreh jingbam bad sar pynkhuid ia ka ïing. U la bat ïa ka bad kylli artat, kadei ka ei? Kane ka samla ka la iatrhuh ba ka dei kato ka dohkha kaba u La buh halor tyngir ba u la klet ban phon jyntah, ka dei ka Muchurdee (Puri-Dohkha), ynda u la dep ban kylli pyrthew shaphang jong ka, u la shoh jingieit ia ka bad u la tyrwa ruh ban ia shongkha bad katei ka samla. Naduh katei ka por, kitei ki shijur ki la don ka longiing longsem bad la ki khun ki ksiew. Ki jingiathuhkhana pateng ki iathuh u Syiem Bor Kusein-I, u syiem ba khraw jong ka Hima Sutnga, u dei uba la wan hiar pateng na ka longiing jong ka Muchurdee (Puri-Dohkha

Leave A Reply

Your email address will not be published.