KA HISTORY JINGÏALEH LAITLUID KI LABANG NANGPHYLLUT (BLOCK-1)

Da u Chandame Sungoh Chairman- Hynñiewtrep Border Disputed Redressal Forum (HBDRF)

0

Naduh hyndai hynthai kulong kumah ki Khasi Pnar ki long ki trai shnong trai muluk trai jaka jong ka Elaka Labang Nangphyllut kaba tip paidbah kum ka Block-1.
Kane ka ktien Block-I, II leh se ka mih naka por baka Boundary Commission kala pynkhreh ban survey ïaki pud ki Ang ban thaw District Councils ïaki jait bynriew riewlum jong ka jylla Assam kat kum ka Sixth Schedule jong ka Riti Synshar jong ka ri India.
Kane ka Boundary kala sdang haka snem 1950 kat kum ka Notification No.TAD./R/31/50 Dated 3.10.1950 bala khlieh da u Chief Minister jong ka jylla Assam U Gopinath Bordoloi. Ki member haka ne ka Commission ki long U Larsingh Khyriem MLA Jowai Ka Sita Bonnily Khongmen MLA Shillong Women seat U Chaatrasingh Teron MLA Karbi Anglong U Rev. JJM Nichols Roy MLA Shillong bad sa u wei u bym tip kyrteng.
Naduh bala shem ïaka Hima Jaiñtia haka snem 1500 A.D lyngba U Syiem ba nyngkong jong ka u Parbat Ray haduh ka snem 1835 hapoh kine ki 335 snem ka Elaka Labang Nangphyllut ka hap hapoh ka Hima Jaiñtia. Naduh ka snem 1835 haduh ka snem 1947 hapoh ka jingsynshar ka sorkar phareng ruh kane ka Elaka ka danghap hapoh ka Jowai Civil Sub- Division haki kam synshar khadar jong ka sorkar phareng. Haduh mynta ki dang don ki kot kisla kiban pynshisha halor kane.
Pynban kaba sngewsih ka long, ba haba thaw ïaki District Councils ïaki jait bynriew riewlum jong ka jylla Assam kumba la kdew haneng, kane ka commission kala khlad jubor ïaka Elaka Labang Nangphyllut bad katto katne ki bynta jong ka Elaka Nartiang Elaka Nongjngi Elaka Chiliang Myntang Elaka Raliang ïaki ba latip kum ka Block-11 Block-11 bad pynhap jubor ïaki shapoh ka United Cachar & Mikirs Hills, Karbi Anglong mynta haka jaka ba kan don hapoh jong ka United Khasi & Jaiñtia Hills kumba juh long naduh hyndai hynthai kulong kumah.
Ka sorkar Assam haka snem 1951 kala pynmih hukum baka la pdiang ïaka ne ka jing recommend jong kane ka commission kat kum ka Notification No.TAD/R/31/50/148 Dated 13. 4.1951, saka wei pat ka Notification No.TAD/R/31/50/149 bad pynbna noh ïa u pud u sam jong ka Mikirs Hills kat kum ka Assam Govt. Notification No.TAD/R/31/50/151 Dated 13.4.1951.
Kane ka Commission kala leh ïa kane khlem ka jingtip bad jingmynjur jong ki paid nongshong shnong jong kane ka Elaka. Haka jingshim sakhi naki paitbah lakhot ban ai sakhi tang ïaki Mikirs (Karbi) bad ki Lalung, ki khlem khot pat de ïaki Pnar ki Nongjrong ki Labang Nangphyllut bad ki Namgtung Khyrwang ki leh ïakane tang ban ïoh leh thok leh shukor ïaka ne kam.
Ngim lah ban leh ba u wei naki dkhot jong ka ne ka Commission kata, U Larsingh Khyriem u pyrshah jur ïakane, haduh ba u la ai ïaka jingthoh jingujor (Notes of descent) pynban sur jong u marwei kam lah ban jop ïakine ki san ngut bad la pynksan ïakane ka rai kumba la ïathuh ha neng.
Hadien jong kane ka Notification, ki pait nongshong shnong jong ka Elaka Labang Nangphyllut bad Pangam Raliang kila ïakhih paitbah ban pyrshah ïakane ka jingleh donbor jong ka sorkar Assam bad na Block-11 ruh kumjuh, katto katne napdeng ki nongïalam kiba lah ban tip kyrteng ki long U Trot Thaiang, U Bulud Lekhaden, U Pin Thaiang, U Sbud Larom, U Saning Larom, U Basa Rongphar, U Yani Lyngdoh, U Oliwon Lyngdoh Nongsubi, U Emmon Lamare bad kiwei kiwei de. Ïaki ne la kem bad set phatok ïaki sha Nowgong (Nagoan) ar ngut na pdeng kine la shah pynïap haka sorkar Assam bad sa arngut pat ym lah ban tip tang ïaka jaka thang ne jaka tep jong ki.
Wat la katta ruh ka jingïaleh kam pat sangeh, te khatduh ka sorkar Assam kam ban se ban kubur bad pdiang ïaka jingbakla jong ka haka ba pynhap jubor ïakane ka jaka sha United Cachar & Mikirs Hills kumta kala pynmih daka wei pat ka Notification No. RSR/296/51/130 Dated 13.3.1957 daka khot iaka jingujor lada don bad ki jingai jingmut.
Haka jingïalang kaba la long haka 26.4.1957 larai bad kyrpad ïaki artylli ki District Councils ban leit ïa tohkit lang halor kine ki jaka ïakhajia pud. dakaba ïakaba peit lang ïaki jaka ïakhajia (joint survey the disputed area) ban lum ïaki jingtip ba donkam (collected data) ban shna lang ïaki map (prapare the sketch map) khnang ba lah ban buh ha khmat ka sorkar baka lah ban pynbeit thymmai ïa une u pud (revision of boundary) ïaka rai jong ka ne ka jingïalang la mynjur daka sorkar Assam kat kum ka shithi jong ka Notification No.TAD/GA/83/50 Dated 5.11.1957.
Te kat kum ka tei ka Notification, ki ne ki artylliz ki District Councils ka United Cachar & Mikirs Hills bad United Khasi & Jaiñtia Hills kine ki District Councils ruh kila sdang ïaka survey na Umbaso haka 17.2.1958 bad pynkut haka 23.2.1958 ha Jrikyndeng bad kane ka Kynhun tohkit ne kynhun survey kala pynbiang nadong shadong kat kum ba la pthah daka sorkar bad la ïa mynjur da baroh arliang ba ïaka Block-1 dei ban pynphai noh sha ka United Khasi & Jaiñtia Hills District Council.
Haka 28.2.1961 kala don ka jing ïa kynduh lang jong ki nongmihkhmat (representatives) jong ki artylli ki District Councils ha Diphu ha office jong ka Mikirs Hills ban pyndep noh ïakane ka kam kumba la dep ai report bad mynjur daki nong survey. Hynrei ka Mikirs Hills kala aidaw ba ymdon bor ban pyndep ïakane ka kam marwei khlem da ïakren shwa haka Executive Committee bad ka Councils jong ki. Kumta la hap ban pynsah teng ïaka kam.
Ynda la pulom ei kane ka kam, ka United Khasi & Jaiñtia Hills kala thoh shi ïai thoh shaka sorkar Assam bakan ai noh ïaka rai halor kane ka kam ïapynbeit pud, hynrei ka sorkar Assam ruh jar jar kam mat da pynmih hukum satia ban pyndep ïakane ka kam.
Napdeng kiba kat kine ki jingïakren ban re-transfer noh ïaka Block-1 sha Meghalaya, pynban ka sorkar Assam haka 15.10.1969 haka shithi jong ka No. B. 124/1321 kala leh ïaka survey tang marwei bad kan klumar iakiba bun ki jaka puta jong ka Jaiñtia Hills District Council (namar ki nong Jaiñtia kila ïoh ïalaka jong ka District Council) jong ka jylla Meghalaya. Kum ki bynta jong ka Rtiang Sanphaw Mookoiram Myn-i Lakaroi Lapangap, Mukroh Psiar bad Khatkasla ïakiba la mih mynta haka jingïakren pynbeit pud hapdeng ka jylla Assam bad Meghalaya kaba tip kum ka Khanduli Psiar Sector.
Halor ka jingwan kam trai jong ki Karbi ïaka shnong Rtiang Sanphaw Mookoiram Myn-i Lakaroi Mukroh bad Psiar te ka long kaba bakla shisha. Lada peit kat kum ka Notification 13.4.1951 ruh kine ki shnong kila hap pura shapoh u pud u sam jong ka United Khasi & Jaiñtia Hills, Meghalaya. Ki jingkdew hakane ka Notification na Block-11 sha Block-1 na Jingkahulu jaka mih ka wah Myn-i, Umsati bad jaka ba mih ka Wah Umkhyrmi ter ter sha wah Myntang bad shka Kupli ka kdew shai bakine ki shnong kila hap lypa sha Meghalaya.
Hynrei kiba bun ki Karbi kim tip ïakane ka Notification bad ki ne ki jaka bala kdew hakane ka Notification bad ki kdew kulmar shane shatai khlem nongrim.
Hynrei to tip ba kane ka Notification haka 13.4.1951 la pynïap daka Notification 13.3.1957 bala kdew ha neng.

Kumta kane kam ka la sahteng haduh mynta mynne.

Khyndiat halor ka long trai man trai jong ki pait Khasi Pnar haka Block-1.

Ngi ki paid Khasi Pnar ngi dei shisha mangi ki trai ri trai muluk trai jaka jong kane ka thaiñ.
Daki spah spah snem hashwa baki Mikirs (Karbi) kin wan shong shnong shakane ka thaiñ, mangi ki Khasi Pnar ngi la don lypa.
U wei naki Historian ba pawnam jong ka jylla Assam U Dr. S.K Bhuyan u ong; Ba ki Mikirs kiba tip mynta kum ki Karbi ki wan nyngkong eh na Tibet bad Burma bad ki shong ki sah sha shiliang ka Wah Kupli bad Wah Kalang, ka National Park ba pawnam jong ka jylla Assam ka Kaziranga shisien ka sngi kadei ka jaka shong jaka sah jong ki. Hynrei hapdeng ki snem 1600-25 A.D ki shah hiar thma noh haki Syiem Kashari (lada peit kat kum ka history te mangi ruh ngi shah hiar thma lang) bad phet ïap shaki bynta jong ka Rilum Jaiñtia bad shong bad sah hapoh ka jingsynshar bad jingpynïaid ki Syiem Jaiñtia.
Nalor kane ki dang bun shuh shuh ki sakhi satar ban pynshisha halor kane; ïaki kyrteng jaka kyrteng lum kyrteng wah kum ka wah Myn-i wah Mynriang wah Umlong Umpu Umshara Umryntih Umbinong Umteli. Ki lum kum u lum Dorbin lum Lama Lumjrong, Sarynthu, Raksiah, Pdeiñ Laharang Chahlyer bad kiwei kiwei la jer latang daki kyntien Pnar Suda Wat ki shong kiba shong basah daki Karbi ruh bun kiba jer daka ktein Pnar; Kum ka Umkhyrmi, Mookoilum, Moothade, Tahpat, Myn-i Rtiang Sanphaw Umpu Umshara Umbaso Mooiong bad kiwei kiwei. Haba la ïoh ban jer daka kyrteng kaba wan naki ktien Pnar kamut ba dei mangi kiba shong basah shwa.
Wat ka ktien ka thylliej ruh ki bun bha baki Karbi ki shim kylliang naka ktien jong ngi kum ka nuksa; Loti (ïaka lynti) Sintu (ktien Pnar ïa u syntiew) pinchong pinthi (pynchong pynthlah) nim rokom (ñiam rukom) jutang jubat (yutang yubad) bad bun kiwei kiwei de.
Wat kawei naki festival ba pawnam jong ki kaba ki khot ka Chomangkan ruh ki ïoh pateng nangi ki Pnar. Chomang kamut Pnar bad Kan kamut shad kumta Chomangkan kamut ka shad Pnar.
Haduh mynta ki riew rangbah jong ki Karbi kim lah ban len ïakane.
Kumta halor jong kine ki jingshisha bad ki nongrim bala kdew haneng ngi ki paid nongshong shnong jong ka Elaka Labang Nangphyllut ngi dawa naka sorkar Assam sorkar Meghalaya ban pynbeit noh ïa u pud u sam bad ban re-transfer noh ïaka ne ka jaka jong ngi sha Meghalaya kat kum ba la survey haka snem 1958 bala kdew haneng. Ngi kyntu bad dawa ruh ïa u Chief Minister jong ka jylla Meghalaya ba lada ka Sorkar Assam kam treh ban pynphai noh ïaka Block-1 sha Meghalaya te umdei ban soi ïaka MOU.
Bun kiba lasot naki jingthoh jong u (Late) Edwinson Bareh bad M.M. Thaiang.

Leave A Reply

Your email address will not be published.