Donkam ka jingïatai sani ban tei pat ïa ka imlang sahlang

Ngi im ha kane ka juk kaba ïaid stet palat bad katba nang ïaid ki sngi bad ki snem ki jingeh ki la nang bun bad ka imlamg sahlang jongngi ka sah ha ka um-dum ha kiba bun ki bynta. Haba nga pyndonkam ïa ka kyntien “imlang-sahlang,” nga mut ban kynthup lut ïa baroh ki nongshong shnong – kata ki longkmie, ki longkpa bad ki samla synrang bad kynthei. Ka sur jong kine baroh ka dei ban don ïa kajuh ka dor ka mor. Kat haduh mynta ïa ki kam khia kam shon kiba ïadei bad u syiem, lane bad ki district council la ïatai tang da ki rangbah namar ba ym shah ïa ki longkmie ban long ki nongkit kam ha ka dorbar shnong. Imat naduh hyndai la kheiñ ïa ka kynthei ba ka kham duna ka bor pyrkhat tang namar ba ka kham duna ka bor met. Lah ju ong ïa u shynrang u khat-ar bor bad ïa ka kynthei pat shibor. Hynrei kane kam dei shuh ka juk kaba ïakop tang da ka bor met. Kane ka dei ka juk stad kaba ïaid kam da ka jabieng bad ka bor pyrkhat. Na kata ka daw haba don ka eh ka shon ha ka imlang sahlang donkam ban ïamir jingmut lang bad shynrang bad kynthei khang ban ïoh ïa ki jingmut kiba lah ban pyntrei kam.
Ha ka imlang sahlang jongngi lah shu pynkit khia eh tang ïa ki “seng bhalang.” Ha ka ktien phareng la khot ïa kine ki seng kum ki ‘pressure group,’ kaba mut ba ki dei ki kynhun kiba kdew ïa ki jingleh bakla lane leh bym suidñiew ki bor sorkar bad kiba pyrshang ban wanrah ïa ka jingpynbeit da ka jingïakren. Kine ki seng bhalang ki don la ka jong ka bynta ha ka ri synshar paidbah (democracy) hynrei ha kajuh ka por donkam ruh ïa kawei pat ka kynhun kaba ïeng laitluid khlem ïashah liang ïano ïano ruh bad ruh kaba lait ba ka politiks. ïa kum kata ka kynhun la khot ka “civil society,” lane ka kynhun trei laitluid kaba shim khia ïa ki jingduna ha ka synshar khadar bad kiba pynpaw ïa ki jingsngewkhia jong ki da kaba ïaid proseshon lane da kaba pynlong ki jingïalang paidbah. Ha kum kane ka jingïalang baroh kiba sngewkhia lem ïa ka synshar ka khadar ki wan bad ki pynsngew ïa ki jingsngew jong ki. Kam pher la ki dei ki kynthei ne ki shynrang. Baroh ngi don ka hok ban kren bad pynsgew ïa ki jingeh jong ki bad ruh ban long kiba kloi ban ïatrei lang ha ka ban weng ïa kita ki jingeh. Ym dei ban kut tang ha ki jingïalang bad jingïakren kumba kyrhuh pyrthat.
La ju khot ïa kane ka Ri Khasi kum ka ri tip-briew tip-Blei hynrei ngi klet noh pat ba u briew hi u long u briew bad u don ïa kijuh ki jinglong satlak pyrthei. Ki Khasi kim dei ki briew kiba kham phylla ban ïa kiwei pat. Don u nongtuh, u nongpyniap briew, u nongleh be-ijot bad kumta ter ter kumba long lem ha kiwei ki jylla. Te ka bha ban ïa pdiang ïa kane ka jingshisha ha ka jaka ban shu ïa im ha ka juk mutdur ba ki Khasi ki long kata ka jaitbynriew kaba kyrpang. Lait noh ka jingai jait na ka kmie, ki Khasi kim ïapher ei ei ruh ka jinglong na kiwei ki para briew. Bad ïa kane dei ban pdiang khnang ba lah ban pynbeit ïa ki imlang sahlang. Hynrei ngi shu im sa tang ha ki jingsngewbha bad ka tem ka put, ka rwai ka siaw. Ki jingrwai aiu shuh ba ngim rwai shaphang ka mariang bad kumno ba ka la jot lah pei. Hynrei aiu pat ngi ïa leh ban ïada ïa ka mariang na ki bor kiba pynjot ïa ka – kiba lah shu tih sat ïa u maw u shyiap ban pynpoi lut sha Bangladesh. Bad haba kdew ïa kane pat kita ki nongpynjot mariang ki ong ba ki kamai ja kpoh. Hato phin kamai jakpoh maphi katba ki tyllong um baroh kin rngad noh? Hato ka jingïoh spah ki khyndiat ngut katba kiba bun balang pat ki shah lyngshop ha ka jingbitar jong ka mariang? Peit haduh katno ka la kiew ka jingshit ha kane ka jylla jongngi. Hato ngi ïashong pyrkhat ban ïa kylli balei sha haduh katne ka kylla ka mariang? Em, baroh ngi ïa ïaid la ki jong ki jong ki kam bad ngim salia ban wanrah ïa ka jingkylla da kaba ngin ïa thung dieng thung siej ha ki jaka kiba la syllen; ki jaka ha kiba lah pom pathar ïa ki dieng heh, da ki katto katne kiba kwah kamai spah na ka mariang, wat la ki tip ba ki dieng ki ïarap ban pynneh pynsah ïa ka um bam um dih bad ki ïarap ruh ban pynkhuid ïa ka lyer bih.
Don bun bah ki mat ki phang kiba dei ban shim khia bad ïathir, hynrei ym don ba ïalam lynti. Teng teng nga ju pyrkhat balei ba ngi don kata ka Khasi National Dorbar Hall lada ngim lah ban ïakynduh ban ïatai ïa ka eh ka shon jong ka jaitbynriew ha kine ki por kiba hiran katne katne. Haduh lano keiñ ngin shu ïa sngap mutlop bad ap tang ïa kita ki seng bhalang ban kit ïa ka lyngkor bakhia jong kane ka imlang sahlang?
Mynta lei lei lah nang bun ki jingeh kiba ap ïangi ha ka dur jong ki droks. Bun ki ïing ki sem ki don hapdeng ka jingeh kaba khraw haba don uwei na ïing uba la hap ha kane ka jingmlien. Haduh mynta ym pat don kawei ruh ka jaka ai jingïarap ïa kiba hap ha ka apot droks ïa kaba pynïaid da ka sorkar. Kiba don ki dei kiba hap ban siew bad bun ki ïing ki sem kim kot bor ban siew na ka bynta ban ïoh jingsumar hangto. Ka sorkar ka lah dei ban wanrah kyrkieh ïa kita ki de-addiction centre lane ki rehabilitation centre ha kaba kito kiba lah ngop ha ki droks ki lah ban ïoh ka jingsumar ryngkat bad ka sneng ka kraw. Ha ka jingshisha ka la dei ban don ka jingdawa paidbah ba ka sorkar kan seng kyrkieh noh ïa kum kita ki jaka ai jingsumar.
Dei hangne kein ba ngi donkam ki jingïakren, ïaphylliew jingmut bad ïatai ha ka imlang sahlang. Khlem kata ngim lah ban shuh shaniah beit tang ha ki dorbar shnong lane tang ka ha sorkar. Ka jingïatrei lang jong baroh ki nongshong shnong kan wanrah ïa ka synshar khadar kaba kham ïaid beit.