Sha ka jingïada ïa ka imlang sahlang baroh kawei – ba la ai bor da ki aiñ treikam jong ka India
Da ka G. Madhumita Das
Ki rukom ïada ïa ka imlang sahlang ki don ka bynta kaba kongsan ha kaba pynduna ïa ka jingduk, ban kyntiew ïa ka jingskhem ban shah, bad ban kyntiew ïa ka roi ka par kaba ryntih. Ka jingïada ïa baroh ha ka imlang sahlang ka ailad ïa uwei pa uwei u nongshong shnong, khlem da kheiñ ïa ka ïoh ka kot, ka kyrdan treikam, lane ka jinglong jingman ha ka jingbun briew, ban ïoh ïa ka jingïada kaba bha tam ha ka imlang sahlang kum ki bai bam tymmen, ka lad jingsumar, ki jingmyntoi na ka bynta ki bym don kam don jam, lane ka jingkyrshan ïa kiba don jingduna ha ki dkhot met. Ka India ka la kham jan ban ïa kaba mynshuwa ban tei ïa ka rukom ai jingïada ïa ka imlang sahlang ïa baroh-kaei kaei kaba bun ki ri wat kiba la kiew bha ki la shim por da ki phew snem ban bei tyngka ban pynurlong.
Lyngba ka Labour Codes, khamtam ka Code on Social Security, 2020, ka ri ka don ïa ka jingtei katkum ka aiñ ban ïada ïa uwei pa uwei u nongtrei, naduh ki nongñiah kali ba shipor haduh ki nongtrei karkhana haduh ki nongtrei shna ïing kiba wan na kiwei pat ki jaka. Ka Code on Social Security ka pynïasohlang ïa khyndai tylli ki aiñ kiba kongsan ha kawei ka rukom treikam. Kane ka ïarap ban pynduna ïa ka jingeh ha ka rukom pynïaid kam, ka kyntiew ïa ka jinglah ban rah ïa ki jingmyntoi, ka pynsuk ïa ka jingbud ryntih na ka bynta ki nongpyntreikam bad ka pynkhlaiñ ïa ka jingpeit bniah bad jingpyntreikam kaba pynkiew ïa ka bynta ba ki nongtrei-khamtam kito kiba don ha ki karkhana kiba kham rit ha ka kam bym pat pynskhem ha kaba 90% na ki nongtrei jong ka ri India ki trei-ki lah ban ïoh ïa ki jingmyntoi khlem jingeh kiba ïadei bad ki bor synshar.
Ka code ka ailad ruh ïa ka sorkar ban pynjlan ïa ka jingpynbiang ïa ka Employees’ Provident Fund Organisation (EPFO), Employees’ State Insurance Corporation (ESIC), Maternity benefits and Gratuity na ka bynta ki karkhana ha baroh ki kam, na ka bynta ka jingmyntoi jong ki nongtrei haduh mynta ki bym pat ïoh jingpynrung kyrteng bad pynshlur ïa ka jingpynrung kyrteng mon sngewbha ha ki jaka treikam kiba kham rit. Ka pynbiang ïa ka National Social Security Fund/State Social Security Funds ha kaba lah ban lum ïa ka pisa jong ka Sorkar, ka pisa jong ka CSR, ki jingnoh synniang na ki nongpyntreikam bad ki nongtrei kiba lah ban kyrshan ïa ka jingpynbiang ïa ka jingïada ha ka imlang sahlang.
Hynrei ka jingthaw aiñ ka long tang kawei ka bynta jong ka jingeh. Kaei kaba lah ban pynïapher shisha ïa ka India na ki paralok jong ka kylleng ka pyrthei ka dei ka jingpynbiang ïa ki jingdon jingem na ka bynta ki paidbah kaba dang mih-naduh ki rynsan e-Shram database bad ka jingpynshisha ïa u Aadhaar haduh ka Unified Payments Interface (UPI)bad ka Direct Benefit Transfer (DBT). Lada pynïasoh lang, kine ki tiar ki ai ïa ka India ïa ka lad kaba kyrpang ban jam na ki rukom ai jingïarap tynrai bad ban tei ïa ka rukom ai jingïarap kaba lah ban rah sha kano kano ka jaka, kaba shai, kaba pyndonkam da ka teknoloji kaba ym kum kiwei pat ha ka pyrthei.
U Aadhaar: u budlum jong ka jingpyntreikam lang na ka bynta baroh
Ki nongïalam ka pyrthei ha ka jingïada ïa ka imlang sahlang ki pynthikna ïa ka jinglong kyllum da kaba pynthikna ïa uwei pa uwei u nongshong shnong ïa ka ID kaba kyrpang kaba donlang bad ki jingmyntoi. Ka India ka la don ïa kane ha ka Aadhaar, kaba ai ïa ka jingpynshisha kaba lah ban shaniah, khlem da siew pisa.
U Aadhaar u pynbeit ïa ka jingeh kaba heh tam ïa ka jingïada ha ka imlang sahlang baroh kawei: ban ithuh bad pynshisha ïa ki nongïoh jingmyntoi ha kylleng ki jylla, ki kam, bad ki nongpyntreikam. Na ka bynta ki nongtrei bylla kiba wan na kiwei kiwei ki jaka, ka jinglah ban rah ïa ki jingmyntoi sha kano kano ka jaka kaba plie lad da u Aadhaar ka lah ban leh ïa kaei kaba ym don kano kano ka pateng kaba mynshuwa jong ki jingpynkylla ïa ka bha ka miat kaba lah ban ïoh: ban pynthikna ïa ka jinglah ban ïoh ïa ki hok khlem jingthut khlem da kheiñ ïa ka jaka. Kane ka pyni ïa ki rukom treikam ba la pynshong nongrim ha ka ID digital ha Norway bad Denmark, ha kaba ki nongshong shnong ki rah ïa ka jingithuh ban ïoh ïa ki jingmyntoi jong ki khlem jingeh ha kylleng ki thaiñ bad ki kam.
Kawei ka Code kaba don ha ka jingbuh jingtip ba la pynïasoh lang
Katba ha kylleng ka Pyrthei, ki nongtrei ha ka kam ba la pynbeit ryntih ki ju shah ktah hapoh ka jingïada ha ka imlang sahlang, ka kham eh ban ïoh jingïada ïa ki nongtrei ha ka kam ka bym pat pynbeit ryntih ha kaba ka jingïadei kaba skhem hapdeng u nongpyntreikam bad u nongtrei kam don. Bun ki ri ki shaniah ha ki aiñ treikam ba la pynïasoh lang, hynrei tang khyndiat eh kiba don ïa ka jingmyntoi jong ka jingpynrung kyrteng ïa ki nongtrei jong ka ri kaba heh kum ka thup jingtip jong ka eShram jong ka India. Ka jingbthah jong ka Social Security Code na ka bynta ka rukom pynrung kyrteng kaba ïasoh lang ka ïahap bha bad ka eShram, kaba la dep ban lum ïa ki jingtip shaphang ka jingbun briew, ka jingtbit, bad ka kam na ka bynta palat 310 million ngut ki nongtrei ha ka kam bym pat pynbeit ryntih, uwei pa uwei na ki la ithuh kyrpang lyngba ka jingpynshisha Aadhaar bad la ai ïa ka e-Shram Universal Account Number (UAN).
Ka bor jong ka India ban ithuh kyrpang, ban pynrung kyrteng beit beit bad ban buddien ïa ki nongtrei bym pat pynskhem lyngba kawei ka rynsan digital ka lah ban ïarap ban pynrung kyrteng kham kloi na ka bynta ki jingmyntoi jong ka jingïada ha ka imlang sahlang, ka jinglah ban rah ia ki jingmyntoi kaba kham bha, bad ka jingpynthymmai ïa ki jingtip jong ki nongtrei ha ka por. Ha ki por ban wan, lada pynlong ïa ki eShram bad EPFO UAN kiba lah ban rah, kan long kaba lah ban buddien ïa ka jingleit jingwan jong ki nongtrei hapdeng ka kam bym pat pynbeit ryntih bad ka kam ba la pynbeit. Kane kan ailad ban bishar bniah ïa ka jingkylla jong ka ïew bylla bad kan long ka tyllong jong ki jingtip kiba lah ban ïalam lynti ïa ka polisi paidbah.
Ka UPI bad ka DBT: Ka Jingïasoh kaba bun ki ri ki dang hap ban tip
Ki ri kiba don ka jingpyrkhat kaba khlaiñ ïa ka bha ka miat ki shaniah shibun ha ki bank bad ki rukom siew pisa ba la rim. Hynrei ka India ka la long ka nongsdang ïa ka UPI, kawei na ki lad jingsiew kaba stet tam ha ka pyrthei, kaba duna dor, kaba lah ban ïatreilang. Lada pynïasoh bad ka DBT, ka India ka don ïa ka bor kaba la shisha ban phah ïa ki jingsiew ba wan na ki jingkyrshan ha ka imlang sahlang mardor bad beit beit sha ki nongtrei-ha kylleng ka ri.
Kane ka dei ka bor kaba wat ki ri kiba la kiew bha ruh ki dang shem jingeh ban kot. Ha ka por jong ka khlam, wat ha US ruh, da ki million ki la ap da ki taïew na ka bynta ki jingsiew. Ha ka jingïapher, ka India ka la pynkylla ïa ki jingsiew COVID-19 ba kyrkieh sha ki spah million ngut ki nongïoh jingmyntoi da ka jingsted ka ym pat ju jia mynno mynno ruh.
Ka Sorkar Pdeng bad ka Sorkar Jylla ki don katto katne ki skhim jingïada ha ka imlang sahlang kiba kynthup ïa ka life insurance, accident insurance, ka jingïada ïa ka koit ka khiah, ki jingmyntoi na ka jingkha khun, ka jingïada ïa ki tymmen bad kiwei kiwei. Da kaba kyntiew kyrteng ïa ki nongpynrung kyrteng eShram ha kum kine ki skhim bad pyndonkam ïa ka UPI bad DBT, lah ban ïoh ïa ka jingïada ïa baroh ha ka imlang sahlang, ha ka rukom ïar bad kaba suk ban pyndonkam, kaba shai bad kaba seisoh.
Ka India ka lah ban kiew shaphrang ha ka pyrthei
Ha ka sien kaba nyngkong ha ka histori, ka India ka don lut ïa ki jingdonkam, ka aiñ (Labour Codes), ka jingpynrung kyrteng ïa ki nongtrei ha ka ri (e-Shram), ka Universal ID system (Aadhaar), ka Real-time Payments System (UPI) bad ka rukom ai jingmyntoi beit (DBT). Kane ka jingpynïasoh ka long kaba duna ha ka pyrthei. Lada pyndonkam bha, ka India ka lah ban tei ïa ka rukom ïada ïa baroh ha ka imlang sahlang kaba ym tang ba ka kynthup lang, hynrei ka long kaba tei ha ki lad digital lajong bad kaba la ïada na ki jingkylla ha ki por ban wan-ka rukom trei kaba kiwei pat ki ri ki lah ban shim nuksa ha kawei ka sngi.
Ka Social Security Code ka long kaba kham palat ban ïa ka aiñ; ka dei ka lad ban batai biang kumno ka ri ka ïada ïa ki nongtrei jong ka ha ka spah snem kaba 21. Ka India ka dei ban shim ïa kane ka kabu bad pynthikna ba ki Labour Codes kin pyndep ïa kane ka kabu kaba kyrpang na ka bynta ban pynthikna ïa ka jingshngaiñ ha ka imlang sahlang na ka bynta baroh ki nongtrei.
(Ka nongthoh kadei ka Additional Secretary & Finance Advisor, Tnad Labour and Employment)