~Dr Ramesh Chand
Ka bor jong ka ïoh ka kot jong ka India ka shong ha ka jingskhem bad ka jingkut jingmut jong ki Annadata jong ka-ki nongrep jong ngi. Ym tang ba ki pynbiang bam ïa ka ri hynrei ki ïada ruh ïa ka ïoh ka kot, ka kolshor bad ka lawei jong ka. Da kaba ithuh ïa kane, ka Bharat ka buh hakhmat ïa ki nongrep ha ka jingïaid lynti jong ka sha ka roi ka par. Ha kine ki shiphew snem ba la leitnoh, ki nongrep ki la ïoh ïa ka jingkyrshan kaba kim pat ju ïoh mynno mynno ruh lyngba ki polisi, ki prokram, bad ki baroh ki rukom treikam kiba ïadei bad kane naduh ka Beej se Bazar Tak. Kine ki shiphew snem jong ka jingpynkylla bad ka jingbei tyngka ka la pynkylla ïa ka rep ka riang jong ka India, kaba la kyntiew ïa ka jingseisoh bad ka roi ka par.
Ka jingsted ka jingkiew ha ka kam rep
Ka jingmyntoi kaba paw bha ka la wan lyngba ki dor kiba ïohnong. Ha u snem 2018, ka Sorkar India hapoh ka jingïalam jong u Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi ka la pdiang ïa ka jingdawa kaba la slem bha jong ki nongrep bad ka la wanrah ïa ka rukom treikam kaba thymmai na ka bynta ka Minimum Support Prices (MSP), kaba pynthikna ka jingïohnong kumba 50% haba ïakheiñ bad ka jinglut. Ïa ki kam thied mar la pynjlan ha kajuh ka por sha bun ki jingthung bad shuh shuh sha ki jylla, kaba la ai jingshaniah ïa ki nongrep ha ka rukom treikam. Kine ki sienjam ki la ai ïa ki jingmyntoi kiba heh tam ha kaba ïadei bad ka dor ïa ki nongrep.
Ki nongrep ki don ha ka jingkhmih lynti. Hapdeng u snem 2015-16 bad 2024-25, ka kam rep jong ka India ka la kot sha ka jingkiew kaba 4.45% shisnem, kaba heh tam ha kano kano ka samoi shiphew snem ha ka histori jong ka ri. Katkum ka jingkheiñ jong ka World Bank, ka India ka la sakhi ruh ïa ka jingkiew kaba stet tam ha ka kam rep hapdeng ki ri kiba heh ha ka kam rep ha kane ka samoi. Kane ka jingjop kaba khraw ka pyni ïa ka jingïaineh jong ki nongrep bad ka polisi kaba ai jingkyrshan.
Ka jingkyrshan beit beit bad ka jingpynkupbor ha ka kam pisa
Nalor ki dor ba ïohnong, ki nongrep ki la ïoh jingmyntoi na ka jingïoh jingkyrshan ha ka kamai kajih. Ka Pradhan Mantri Kisan Samman Nidhi (PM-KISAN) ka la pylait palat T.3.9 lak klur naduh ba la sdang, kaba la poi sha ki million ki longing jong ki nongrep ha u bnai Nailur 2025. Kane ka jingphah pisa beit beit ka la ïarap ïa ki nongrep kiba rit baria bad kiba duna ka ïoh ka kot ban thied ïa ki mar rep kiba bha, bad ban kyntiew ïa ka jingseisoh ki kam rep.
La pynkhlaiñ ïa ka jingpynduna ïa ki jingma lyngba ka Pradhan Mantri Fasal Bima Yojana (PMFBY). La pynïar ïa ki kam na ka 3.4 klur ki nongrep ha u snem 2018-19 sha ka 4.1 klur ha u snem 2024-25, kaba ai jingïada na ki jingkylla jong ka mariang. Ka jingsuk ban ïoh ïa ka ram na ki tnat treikam ka la pyllait ïa ki nongrep na ka jingsiew sut kaba heh bad ki ram kiba heh ka sut na ki riew shimet. Ka jingai ïa ki Kisan Credit Card (KCC) ka la kiew sha ka 7.75 klur, katba ka jingbei tyngka ha ka kam rep lyngba ki bank bad ki cooperative ka la kiew na ka 29.4% jong ka jingmih na ki kam rep ha u snem 2013-14 sha ka 41.7% ha u snem 2023-24. Kine ki sienjam ki la pynduna ka jingshaniah ha ki nongai ram shimet bad kyntiew ïa ka jingshaniah jong ki nongrep ban bei tyngka.
Ka jingpyndonkam ïa ka saïan bad ka jingbei tyngka na ka bynta ka roi ka par bad ka jingïaineh
Ka jingpeit ïa ka rukom pyndonkam ïa ka khyndew bad ka um ka la ïoh ka jingphaikhmat kaba thymmai. Ka skhim Soil Health Card, kaba don palat 25 klur tylli ki card ba la sam haduh ka shiteng jong u snem 2025, ka la ïarap ïa ki nongrep ban pynbeit ïa ka jingpyndonkam ïa ki nutrient katkum ka jingdonkam jong ka khyndew, ban kyntiew ïa ka jingseisoh. Ka Pradhan Mantri Krishi Sinchai Yojana (PMKSY) ka la pynïar ïa ka jingpynbiang um da ka thong “Har Khet Ko Pani,” ban pynduna ïa ka jingshaniah ha ki por slap.
Ka teknoloji ka la rung ruh ha ki jaka rep ha ki rukom ki bym pat ju jia mynno mynno ruh. La pynbiang drone na ka bynta ki nongrep, ki mobile application, bad ki lad digital na ka bynta ban ïoh jingtip ha ka por shaphang ka jinglong ka suiñbneng, ki ïew ki hat, ki jingpang bad ki khniang bad ki rukom rep. Ka rynsan e-NAM ka la pynïasoh lang ïa ki ïew ha kylleng ki jylla, kaba la pynbeit ïa ka jingduna ha ka jingïoh jingtip bad ka jinglut jingsep. Ha kajuh ka por, la pynleit jingmut ha kaba kyntiew ïa ka rep organic, ka rukom rep tynrai, bad ki jingdonkam ha ka kam rep, ban pynthikna ïa ka jinglong ba ïaineh bad ka jingpynmih marbam ka bym ktah ïa ka mariang.
Ka jingpynïar ïa ki kam ban ym sahkut tang ha ki jingthung ha ki kper
Ka kam rep mynta kam sahkut tang ha ki mar ba ju thung barabor. Ka kam ka la sakhi ïa ka jingpynïar sha ka kam horticulture, ka kam ri jingri, ka kam ba ïadei bad ka dud, bad ka kam ri dohkha. Ki mission bad ki skhim ba la aiti-kynthup ïa ka Mission for Integrated Development of Horticulture, Rashtriya Gokul Mission, National Livestock Mission, Dairy Development initiatives, bad ka Pradhan Mantri Matsya Sampada Yojana -ki la pynsted ïa ka jingkiew shaphrang ki kam kiba ïadei bad kane.
Ki jingseisoh ki la paw. Ka jingpynmih ïa ki mar ba shna na ka dud ka la kiew na ka 146 million ton ha u snem 2014-15 sha ka 239 million ton ha u snem 2023-24, kaba pynskhem ïa ka kyrdan jong ka India kum ka ri kaba pynmih bun tam ïa ka dud. Ka jingmih na ka Horticulture ka la kiew na ka 281 million ton ha u snem 2013-14 sha jan 368 million ton ha u snem 2023-24. Ka jingpynmih dohkha ka la kiew jan ar shah ha kajuh ka samoi, na ka 95.8 lak ton sha ka 184 lak ton. Ka India ka la paw ruh kum ka ri kaba heh tam ha ka pyrthei ha kaba ïadei bad ka shalan ïa u khaw shabar ri, kaba long kawei na ki lai bynta jong ka jingshalan khaw ha ka pyrthei. Kine ki jingjop ki pyni ïa ka jingkylla kaba ïar bad pynskhem ïa ka bynta jong ka India kum ka nongïalam ha ka kam rep ha ka pyrthei.
Ki nongrep kum ki nongïatreilang ha ka roi ka par jong ka ri
Kaba pynïapher ïa ka rukom treikam jong u Myntri Rangbahduh Modi ka long ka jingpyrshang ban pynïasoh ïa ki nongrep ha ka khana jong ka jingkiew shaphrang jong ka ri. Ka skhim PM-KUSUM ka pynshlur ïa ki nongrep ban pyndonkam ïa ki solar pump, kaba pynkylla ïa ki sha ki nongpynmih marbam bad bording-kaba pynkylla ïa ki Annadata sha ki Urjadata. Ki Farmer Producer Organisation (FPO) ka ai ka bor jong ka jingïatylli hapdeng ki nongrep barit baria, ka bor ban buh dor ba kham ïahap, bad ka lad ban ïoh ïa ki mar rep kiba mynta. Ki Self-Help Group (SHG), ki startup ha ka kam rep, bad ka Agri Infrastructure Fund ki plie ki lad ki lynti kiba thymmai ha kylleng ka ïoh ka kot ha ki jaka nongkyndong.
La pynshlur ïa ki longkmie kiba dei ki nongrep ban don ka bynta kaba kham khlaiñ ha ka kam rep, ka jingpynkhreh, bad ka jingpynïaid ïew. Ka sienjam NaMo Drone Didi ka pynkupbor da ka drone teknoloji ïa ki SHG ba ïalam da ki longkmie, kaba ïarap ïa ki ban ai ïa ki jingshakri ba thikna ha ka rep ka riang katba ki kyntiew ïa ka ïoh ka kot ha ki jaka nongkyndong. Kane ka rukom treikam kaba kynthup lang ïa ka jingroi ki jaka nongkyndong ka pynkhlaiñ ïa ki longïing bad ki shnong ki thaw.
Ka jingkiew ka kamai kajih bad ka jingthmu na ka bynta ka lawei
Ka jingktah jong kine ki sienjam ka la long ka jingkiew jong ka jingkamai na ki jaka rep. Ha ki shiphew snem ba la dep, ka jingkamai jong ki nongpynmih mar rep ka la kiew da 10.1% man la u snem ha ka dor ba mynta, ka jingkiew kaba kham heh ban ïa ka jingkiew ha ka ïoh ka kot ha ka kam shna tiar bad ki kam bym ïadei bad ka kam rep. Kane ym tangba ka la kyntiew ïa ka kamai kajih hynrei ka la pynduna ruh ïa ka jingbym ïahap ha ka ïoh ka kot hapdeng ka rep ka riang bad kiwei kiwei ki bynta jong ka ïoh ka kot.
Haba peit shakhmat, u Myntri Rangbahduh Modi u ïohi ïa ka kam rep kaba katkum kajuk mynta, kaba ïaineh, bad kaba skhem-kaba la pynshong nongrim ha ka dustur hynrei kaba la ïoh bor na ka jingsaiñdur thymmai. Man ka sienjam, naduh ka PM-KISAN haduh ka PM-KUSUM, bad man ka jingpynkylla naduh ka Beej se Bazar Tak, ka pyni ïa ka jingngeit ba ka bha ka miat jong ki nongrep ka dei ka nongrim jong ka roi ka par jong ka ri.
Ha ka rta kaba hynñiewphew san snem, u Myntri Rangbah duh Modi u dang bteng ban long ka dak jong kane ka kam, da kaba ïalam lynti ïa ka kam rep jong ka India sha u mawmer ba thymmai: ka jingkiew kaba 5% man la u snem ha kane ka kam. Ka jingpynurlong ïa kane ka thong kan pyni ïa ka sienjam kaba kongsan sha ka Viksit Bharat, ban pynthikna ba ki nongrep-ki kti kiba pynbiang bam ïa ka ri-kin ïoh ïa ki jingmyntoi jong ka ïoh ka kot kaba heh.
Ha kaba kyrshan bad pynkup bor ïa ki Annadata, ka India ka pynthikna ïa kaba mynta; ka dang bei tyngka ruh ha ka bha ka miat jong ki pateng ban wan. Ka jingkylla kaba dang ïaid ka long kham palat ban ïa ka jingthmu jong ki polisi-ka dei ka bynta ba kongsan jong ka jingïaid lynti ka Bharat sha ka roi ka par.
U Dr. Ramesh Chand u dei u briew uba la pawnam ha ki kam ba ïadei bad ka ïoh ka kot na ki kam rep bad u riewshemphang ha kaba ïadei bad ka polisi, uba long ruh u Dkhot jong ka NITI Aayog, ha kaba u long u nongïalam ha ki sienjam jong ka India ban kyntiew ïa ka rep ka riang. Ki jingthoh haneng kidei ki jingsngew shimet jong u nongthoh.