Ka Map Meghalaya imat kan hap ban kylla noh na ka liang ka Khasi bad Jaiñtia Hills, la ngin ïa mynjur ïa kata?

- Bah Louis Pyngrope

0

Kum ki khynnah skul ha ka por ba dang ïoh ïa ka State ba pura, ngi lah sngewthuh shai kdar ba ka map jong ka state jongngi kan long kat kum ka Map ba lah buh ha ki kot pule kaba la pynshong nongrim na ki kot ki sla ba lah shim ka sorkar India shwa ban ai ka hill state ba pura. Namar ba kam pat ju don ruh ka jing ujor jong ka sorkar Assam halor kane ka map, lah sngewthuh shai ba ka dei kaba hok bad lah pynrung ruh ha ki kot ki sla jongngi. Ka Sorkar Assam, naduh ki khyndiat snem mynshwa, kam shim la pyni ïa ka jingithuh ïa kane ka map bad ka juh kyntur pud man ka por. Ka sorkar Assam kadei ban burom ïa kane ka map bad kan ai jingmynjur sa shisien ïa ka dur bad area jong kane ka map. Lah sngewdei shibun ban pynrung lang ïa ki MDC jong kito ki jaka ba don jingïakynad bad ka Assam ryngkat lang bad ki syiem, ki basan bad kiwei kiwei kiba lah don bynta ha ka jingpeit jingkhmih ïa ki jaka puta ha ki committee jong ka sorkar jong ngi khnang ba ki rai ban shim kin long kiba khlain bha ba u paid nongshongshnong ruh un ïoh ïa ka jinghun halor ki rai. Hynrei halor ki hynriew tylli ki disputed areas kiba sha khmat, lah shim rai ka sorkar khlem shim ïa ka jingkubur lang jong ki briew ba shong ba sah ha kito jaka ba don jingbymïasngewthuh jingmut. Kane ka lah wanrah ïa ka jingbymhun jong kito ki khasi kiba sah sha kito ki jaka khappud bad duh ei noh ïa ki jaka puta sha Assam katkum ka final give and take agreement ka ba lah ïa soi da ki Chief Ministers jong ka Assam bad Meghalaya.
Katkum ki dak ba la paw tyngkrein ha ka jingpruid dak ïa u pud u sam jong ka bri hynniewtrep bad ki jingmushlia ka sorkar Assam, kan nym seisoh da lei lei kat kum ka jingsngew thuh jong u khun u hynniewtrep. Ka daw tynrai jong ka jingbym sngewthuh jong ngi kadei kaba lah pynlong ïa ngi ba ngi khlem lah ban ïohi jngai naduh ki por ba ngi lah ïoh ïa ka state ba pura. Hynrei namar ba khlem don ki jingpynwandur na ki sorkar ba lah dep ban pyn sngewthuh lyngba ki jingpule ban tip ïa u pud u sam jong ka state jong lajong. Kum ki khun u hynniewtrep, ngi sngew syier bha ïa lade haba ngi ïohi ïa ka jinglong jingman jong ngi ha la ka jong ka state kaba la kynjoh ïa u mawmer uba sanphew snem. Lah bun seh sa ka jingbymïohkam ïohjam jong ki khun samla khasi wat hadien ba ki lah sngewthuh ban pynphriang ïa ki jingpule jongki ha ki ba bun ki lain. Kane kan pynsngew ïa ngi ba ngin poi sha u pud ba ngin ym shaniah shuh ïa ki riew ïasaid ain bad ki riew ïasaid bad shna ain lane ïa ki seng synshar khadar hadien habud.
Ka jingtieng kaba hakhmat duh kadei ka jing ïa kut ka sorkar jong ngi bad ka sorkar Assam ïa ka rai ba khatduh (Give and take policy) ha kaba ngi lah sngewthuh shai kdar ba ngin shu duh beit khlem jingïoh nong ei ei ruh namar ba ngim ju mlien mushlia ban kyntur pud sha ki jaka ba marjan. Ngi dei ban pynsngewthuh mynta ïa ka sorkar jongngi ba kan pyntud da ka ban nympdiang ïa kiba kum kine rai kiban wanrah ïa ka jingkylla ka Map Meghalaya bad ki jingbymsngewthuh jingmut hapdeng jong ngi baroh. La sngewdei ban pynsngew ïa ki politicians ba long member jong ka Committee bad ba sngewthuh bakla ïa ki jing pynshai jong u Himanta Biswas Sharma, u C.M. jong ka Assam ba ki dei ban ieng skhem halor ka nongrim ba ngin nym duh ei wat tang shi square inshi ruh ka jaka jongngi sha Assam. Ngi lah ban leh ïa kana da kaba mudui sha ka ingshari ba ha khlieh duh ban ai ka rai kaba hok tam ïa baroh arliang mamla. La kyrpad ïa ki nongsynshar ba kin nym shim rai a lade halor ki jingkam bala buh ki syiem ne District Council lyngba ki kot ki sla ba lah sei maki, ai ba ka ingshari kan ai ïa ka rai kaba hok. Ïa ki hynriew tylli ki area of difference ki ba dang sah kiba don ki areas ki ba kham heh, ki lah ban wanrah ka jingduhnong kaba kham bun lada ngi pynpaw ka jingbiej jongngi kum ha ki jingïashimrai ha kaba nyngkong.
Katba ka jingïakren hapdeng ka sorkar Meghalaya bad ka sorkar Assam ka dang ïaid shaphrang, kila don shibun ki jing kyntur pud ka sorkar Assam bad khlem burom shuh ïa ka status quo. Dang shen ha u bnai November 2021 ka la don ka jing shna surok ka Sorkar Assam ha Nongwah – mawtamar kaba hap ha hima Sohiong. Kine ki lah pynshai kdar ba ngim lah ban shaniah shuh ia ka sorkar Assam namar ka double standard jong ka. Lah sngewthuh shai ba ngin nym ïoh ka rai kaba hok bad yn nym don jinghun halor ka no ka no ka rai ba ïa mon lang baroh ar tylli ki sorkar te ka hok ba shisha ngi lah ban ïoh satang lada ngi phah bishar lyngba ka ain (Kane kadei kaei kaei kaba ngi dei ban leh mar mar khlem pynsah teng shuh bad Ymdei ban shu byrngem tang da ka ktien kumba ngi lah ïohsngew ki jingbyrngem ka District Council, ki sengbhalang, ter ter khlem don jingseisoh ei ei haduh mynta).
Ka ju don ka jingtieng ban pynlong ïa ngi ki nongshong shnong ban long kiba sngewthuh ïa kiba bun ki phang ba ïasnoh bad ka jingnang jingstad ryngkat bad ka imlang-sahlang namar ba ha kaba kut kan poi sha u pud ba ngin kynjat da ka ban nym jied shuh ïa ki nongmihkhmat kiba ngi lah dep jied. Na ka bynta ka jingsuk lashai lashisngi ngi dei ban sdang noh naduh mynta ban pynkynmaw nyngkong ïa ki seng politik baroh ba kin buh ïa ki education policy bad education reforms ha ka top priority ha ki election manifestoes jongki. Ngi kum ki paidbah ngi dei ban bud dien pat hadien ba ki lah shna Sorkar. Satang da ka jingkyndit bynriew jongngi mynta kan lah ban wanrah pat ïa ka jingbiang ka ïoh kam-jam, jingim suk-sain jong ka jaitbynriew hi baroh kawei.
Ka lah dei ka por mynta ba ngin pynthymmai noh ïa ki rukom trei kam jong ngi da kaba pynrung ïa ka jinghikai ïa ka rukom im(Healthy lifestyles) naduh na Lower primary level ha ka Syllabus jong ki jingpule jongngi. Ymdei tang kine, ngi dei ban pynrung ïa ka jingsngewthuh bad jingïada ïa ka Drugs addiction kaba lah long ka jingma ïa ki khynnah ki khyllung ha kaba ki lah ngop bad don ka lad ba kan nang roi. Ngi dei ruh ban phrung ki jingtip katto katne kiba ïasnoh bad ka ain ka kanun ha kaba ngi lah dep ïohi dang shen ba ka lah don ka jingbymsngewthuh jong ngi ïa ka jingbymlah ban ïarung ïamih katba mon ha ka crime scene ha kaba ki pulit hi ki lah pynkhein da kaba rung bad khura kat haduh ban pynpei thliew ïa ki kynroh ha ka kamra ba ki lah siat ïap ïa u briew. Kane ka lah ktah ïa ka jing ïoh ïa ki forensic evidence haba lah buh ïa kane ka case ha ka judicial enquiry.
Kaba kongsan tam ka dei ka jing synshar ka ba thymmai na ka new Political party namar ngi lah duh ka jingkyrmen bad jingshaniah jong ngi hadien ki jingmad jong ngi ïa ki political parties ha ki por ba la dep. Ka party ba thymmai ka dei ban don ki jingthmu ban pynrung ki economic, social, environment, mining, educational policies bad ki reforms ban kyntiew ïa ki jingtip jong ki ba bun ba lang khnang ba ngin sngewthuh ïa ki ain ki kanun jong ki bynta ki ba ïadei ïa ka jingim ba man ka sngi. Shuh shuh, ngi dei ban ïoh jingsneng bad jingsngewthuh na ka jing jied nongmihkhmat ba mynta ha kaba lah thaw sorkar MDA da ka NPP bad ki regional parties kaba lah pyni ïa ki jing bymlah ban synshar bad shim rai kaba wanrah ïa ka jingbym lah trei kam na ka bynta ka jing roi jingpa ha ka state ha kaba ki regional parties kim nud ban weng ïa lade na ka government na ka daw ka jingtieng jong ka jingwan ka president’s rule namar ki lah sngewthuh bha ba ka Congress bad ka NPP kim lah ban ïa trei synrop lang. Kane ka president’s rule kan kham wanrah jing ma khambun hadien ba lah pynlong ain ïa ka CAA. Kane ka juh ka daw ka lah ban ktah ruh ïa kano kano ka jingïapher jingmut bad ka sorkar pdeng kum ka implementation of ILP ha ka state jongngi, ka Land transfer act, privatisation of industry kum ka Cement factory, M. E. E. Cl., ter ter kumjuh ruh ïa ki health institutions, educational Institutions, ter ter. Ha kane ka sorkar ngi lah mad ïa ka jingroi jong ka jing duh kam-jam (unemployment) jong ki khun samla jongngi kumta ngi dei ban kynmaw ba kine kin long ki lesson kiba donkam bad kim dei ban jia biang. Ngi lah ïohi ruh ïa ki jingkynthoh na u MLA barim ka Nongkrem constituency u bah Ardent M. Basaiawmoit ïa ka jingbymlah trei kam kane ka sorkar jong ngi. Kane kadei kaei kaei kaba baroh u paid nongshongshnong u lah ïohi hynrei lah shu pynksan jubor da u Dy. Chief Minister Bah Prestone Tynsong.
Ha kane ka kynti lah ïohi shai ba ha ka snem 2023, ki seng politics ki ba lah long ki ba lah pynkhreh bad khmih lynti ïa ki jingjop jong ki ha ka election hynrei ka jingjop jong kine ki political parties kin nym wanrah jingseisoh eiei ïa ka jaitbynriew hynniewtrep kat kum ki dak ki shin kiba ngi lah dep ïohi ha ki por ba lah dep. Ka sorkar pdeng ka lah ban pynbiej ïa ngi da kaba ai lad ïa ka implementation of ILP, pyni ïa ka jingithuh ïa ki ktien Khasi bad Garo da kaba pynrung ha ka 8th Scheduled jong ka constitution of India, ter ter bad khmih lynti ïa ka jingjop jong ka BJP ha ka state jongngi. Ngim dei shuh ban shah pynbiej biang sa shisien mynta, ngi dei ban long ruh ki ba sian bad shalak ha kum kine ki por. Kum ka dak jong ka jingsdang ka jingïatylli lang mlon para mangi to ngin long kiba lah shai ban jied noh tang ïa kawei ka regional (preferable) lane national political party kaba lah ban thaw sorkar (Kane ka mut ba ka dei ban don ka jingteh ïa ki nongjop lyngba ka party khnang ba kan nym don ka jingkyntiap seng hadien ba lah ïoh ïa ki jingjop jongki) kaba lah ban pynpoi biang ïa ngi ha kajuh ka rukom long kaba ngi don haduh mynta. Hadien ba ngi lah ïohi ha ki por ba lah dep, mangi kum ki nongshongshnong, ngi sngewdon ka jingthrang ban ïoh ka seng sain pyrthei kaba thymmai kaba lah ban suh thied ha baroh ki Districts jong ka state Meghalaya. Hynrei haba kum kane ka por lah ïohi dak ïa ka jingseng thymmai ïa ka regional political party “ Voice of the People Party” da u bah Ardent M. Basaiawmoit kaba mut ban pynmih pyrthei naduh ka election MLA ha u snem 2023. Kane ka rukom Pyrkhat kadei kaba sngew donkam shisha hynrei ka don ka jing artatien hadien ba ngi lah ïohi ha ki por ba lah dep. Lah sngew dei ban bsuh jingmut hangne ba khnang ba kan wandur kat kum ka jingthmu jong u ba bun u ba lang, lah dei ban thung u political strategist bad tactitian kum u Prashant Kishor uba lah thikna ba un lah ban pynseisoh ïa ki jingthmu jongngi. Une u dei u briew uba lah pynshisha ïa lade ïa ki jingkordor ki tactics bad strategies jong u ha ki MLA elections ha West Bengal, Goa, Tamilnadu, ter ter hynrei ngi dei ban twad jingmut shuwa bad ban kyrpad pat na u ba un pyn duna ka jingshim dor ha ka jingïarap jong u. Mynta, kan nym long kaba biang ban khot da u Prashant Kishor namar u lah long ruh u political strategist jong ka Trinamul congress kaba long ka seng liang pyrshah ha Meghalaya Assembly. Kam pher wad lada ngi hap ban siew pisa ïa u political strategist and tactician namar ngi lah sngewthuh ïa ka jingseisoh jong ka kam. Ngi dei ban pyrshang ban raise fund na ka bynta kane namar ngi lah thikna ba kan long kam. Katba ka por ka dang biang kan kham bha ba ngin buh jingkyrpad noh kham kloi na u ba ngin ïoh ka jingpdiang kaban hun na u bad na ki nongbud baroh.
Don bun kiei kiei kiba ngi lah ban kynthoh halor ki jingdkhoh jong ki jingtreikam kane ka sorkar jong ngi. Ka jingduk jong ki barit baria na ka jing lyngshop ka khlam. Ka jing duhkam duhjam ki khun samla jongngi kaba dei kawei na kiba donkam tam. Ka jingkulmar ïa u pud u sam jong ka state jong ngi bad ki state/ri ba markhap kaba kane ka sorkar jong ngi ka lah mynjur ïa ka give and take policy na ka bynta ka jingshim ïa ka jingrai bakhatduh kaba lah thikna ban long ka jingduhnong ïa ngi namar ba ngim ju mlien ban kyntur pud sha ki shnong jong ka state/ri ba marjan. Ka jingkiew dor jong ka petrol/diesel kaba lah wanrah ïa ka jingkiewdor ki baikali bad ki dor ki mur jong ki marbam mardih bad kiwei kiwei. Lada hap ban thoh lut te imat kam kut shuh hynrei lah kham sngewhun ba lah ïoh ban pyni ïa kine kiba kham donkam eh. Ngi kyrmen ba kine kiei kiei baroh kin kut noh hadien ba ngi ïoh ïa ka sorkar ba thymmai ha u snem 2023. Ngi lah dei ban Pyrkhat thymmai noh mynta namar ba kitei kiba lah kdew haneng ki mih na ka jingbym kiew ha ka pule puthi jong ngi. Ngin kylla noh ka Pyrkhat pyrdain khnang ba ngin lait na kitei kiei kiei ba la kdew haneng baroh ba kin nym lyngshop biang ïa ngi sa shi sien.
(U Nongthoh udei u Retired Associate Professor, Lady Keane College)

Leave A Reply

Your email address will not be published.