M ynta u snem ka Jylla Meghalaya ka la ïoh ban rakhe ïa ka jingdap sanphew snem jong ka naduh ba la ai jynsur mynsiem ïa ka da ka sorkar India ha u snem 1972. Ka jngrakhe ïa ka jingdap sanphew snem ne kata ka Jubili Ksiar ka long kaei kaei kaba dei ban sah kynmaw ha ka history jong ka jylla Meghalaya ba wat hapdeng jong shibun ki jingduna bad ka jingtlot ka rukom pyrkhat pyrdaiñ jong ki nongïalam ka jylla hynrei la lah ban pynïoh ïa ka sorkar jylla kaba pura. Kumta kaei kaba don hakhmat ki nongïalam kiba mynta ka long ban peit pat ïa kiei kiba la dep ha kine ki 50 snem khamtam eh halor ki artylli ki mat kata u pud u sam bad ruh ïa ka bhah ïoh kam ïoh jam. Hooid sngewtynnad ban ïohi ba kane ka sorkar MDA kaba mynta hapoh ka jingïalam jong u Conrad K Sangma bad u Bah Prestone Tyngsong ka la lah ban ïaid shaphrang ban pyni kam ha kaba ïadei bad u pud u sam.
Hynrei ka bhah ne ka hok ïoh kam ïohjam (Reservation Policy) ka dei kawei na ki soh kyrdot kaba ap hakhmat mynta, ha kaba bun na ki samla kane ka rta kaba mynta kim lah ban pei phang kumno ba yn dang hap ban dang don ka jingphiah ïa ka kabu ïoh kam ïohjam hapoh kawei ka jylla hi. Ym tang katta kawei kaba kham lyngngoh shuh shuh ka long ba kumno ki paralok Garo kiba don 26 tylli ki Constituency ki ïoh ïa ka hok ban rungkam haduh 40% katba ki Khasi-Pnar kiba don haduh 36 tylli ki constituency ruh ki ïoh tang 40% hi bad bad kaba sah 20% na ka bynta kiwei pat ki jaidbynriew kat kum ka riti treikam ka ri India. Kumta ka por ka la dei ban weng noh ïa ka jingpharia ïa ka hok ïohkam ïohjam bapoh ka jylla bad bad ka bhah ïohkam ïoh jam ba 80% ka dei ban long beit na ka bynta ki trai shnong ka jylla Meghalaya khlem da pynïapher shuh ai ki Garo bad ki Khasi-Pnar.
Haba phai sha katei ka rukom bhah kam ha ka jylla ka long kumba ki paralok Garo ki dang sahdien bha kumta imat ha katei ka por la donkam ban kham ai bhah bun sha ki. Hynrei kat kum ba ka long ha kine ki sngi, la ïohi ba ki Garo ki dei ki briew kiba la shemphang bha shisha bad ka kam ka kren khamjam ban ïa ka ktien. Ngi lah ban ïohi ïa kane na ka kam nongïalam hapoh ka jylla, ha ba la ïalam da u Garo ka sorkar neh kham bun snem bad wat haduh ba kut ka samoi ruh, hynrei haba ïalam da ki khasi pat kam ju neh, hato kane kam dei na ka daw jong ka jingsahdien palat ne tip kumno shuh?. Kumta hadien ba ka jylla ka la dep ban rakhe ïa ka jingdap 50 snem ki la dei shisha ban don noh shibun ki jingkylla. La khmih lynti ba u pud u sam un beit noh lyngba ka jingshimkhia jong kane ka sorkar kaba mynta bad kumjuh ruh kane ka jingeh na ka bhah thungkam donkam ban pynbeit noh.
Kan long kaba eh ïa ki para lok Garo ban ktah ïa katei ka bhah rungkam kaba haduh 40% kaba ki la ïoh kabu baroh shi katta. Hynrei hadien jong ka jingrakhe ïa ka Jubili Ksiar jong ka jylla ngin ym lah ban khmih lynti ba kiei kiei baroh kin sah kumjuh hynrei ka dei ban don ka jingkylla. Ngi la ïohi ïa ka jingud jong ki samla wadkam wadjam kiba bun na ki ki la duh jingkyrmen shisha ïa ka rukom treikam jong ka sorkar ban ailad kham bun ïaki Garo bad ban khñoit ïa ki Khasi- Pnar. lada ki bor kiba dei hakhlieh ne ki nongïalam kim lei eiei halor kane shisha ka jingeh kaba khraw kan sa mih namar ba kane ka la long ka jingkhia shilliang jong ka jingthew bad ka wanrah ïa ka jingsngewïapher tang hapoh para jylla ruh.
Kumta ka por ka la dei ba ki nongïalam kin peit bad pynbeit ba kam dei shuh ban dang don kano kano ka jingpynpait pynpra ne phiah ïa ka jinglong kawei jong ka jylla bad kata ka bhah thungkam ka dei ban long beit tang kawei 80% na ka bynta ka jylla hi baroh kawei. Kumba ka long mynta lei lei ki paralok Garo ki dei kiba ka ïaid shakhmat kan ym don shuh kano kano ka jingeh ban sngewthuh ïa kata kawei ka jingshisha ba hapoh la ka jong ka jylla kam dei hi ban don kano kano ka jingpharia ïa ka ïoh kam ïoh jam ne ïa ka jinglong kawei jong ka jylla.
