– HT Wells
Kum ka jingbuddien biang ïa ka jingduk ne jingriewspah ka Ri Khasi ha ka rwai ka siaw ne ka tem ka put, ngi la pyrshang ban ngam sha ki Thwei ba jylliew jong ka Mynnor ban wad ïa ki Mawlynnai ba dangsah symbai hapdeng ka jingwan lynshop ki umsaw jong ka Ri Sepngi bad ka Ri Thor. Ym lah ban len, ka Ri jong ngi ka long ka Ri kaba riewspah bha ha ka sap ka talent, ïa kata, phin sakhi lada ki pyrthuh ïa ka jingrwai jong kiwei pat ki nongrwai sepngi, teng teng ka kham lah pynban ma ki ban ïa ka jong u trai.
Hynrei kaei kaba ma pat ka long, ba ngi lada ngi tynneng than eh ïa ka jong kiwei khlem da trei shitom pat bad wad ïa ka jingthiang jong ki Sur Tynrai lajong ngi lah ban duh noh ïa ki; khamtam eh ïa ki phawer ba don jingsneng ha lyndet kumba leh ka Jabulo. Kum ka jingpynkynmaw, ka Dorbar Shnong Jaïaw Laitdom myn 24 snem mynshwa ka la pyrshang ban wad bad lumthup ïa ki jingrwai Tynrai lyngba ki Kaitor ba pawnam ka Ri. Ïa katei ka programme la tip kum “Ki Sur Nylla na ki Trop U Hynniewtrep”. Nangta, sa kawei pat ka seng ba la tip kum ka HTCWO Hynniewtrep Cultural Welfare Organisation. Kane ka kynhun ruh ka la trei shitom bha, hynrei hadien ba bun na ki nongïalam jong ka kim don shuh, katei ka seng ruh ka la sdang ban jah noh.
Hynrei kaba sngewkmen pat ka long haba phai sha Them Ri Bhoi, phin sngewhun shisha ban lap ba dangdon bun ki riewdonsap la ha ka shna tiar tem ne ha ka thaiñ ka wet ne ha ka rwai ka siaw da ki sur nylla ki bym pat khleh jaktung ei ei bad ka symboh nongwei (foreign elements). Lada don por, ka shnong Nongsangu ha Raid Nongbri, ka dei ka shnong ba u Blei u da kyrkhu kyrpang namar ba la ker sawdong ïa ki pud sawdong jong ka da kita ki natural boundaries kum ki lum ki wah, ki pynthor bad ki phudwah. Kiba pawnam na kita ki pudsawdong kum la kdew ha kato ka jingthoh dated 13.05.2025 ki long u Lum Jusong, Wah Umlamshi, Lumtong, Umkrempuham, Lum Makarit, Lum Nongsangu, Wah Umthardu, Umsohmanong Lumdara bad kiwei. Ka jingriewspah jong katei ka shnong kam shong eh tang ha ka ïoh ka kot jong ki briew hynrei ka dei ka jingpynneh pynsah jong ki ïa la ki dustur ki riti, kumba ka Jabulo ka rwai ïa ka shnong Nongsangu, ha ka dkhot nyngkong ka ong : Ïa sngap haw ki lok, yngba khana ba I, Dei re yngba thok la duh batip ba I, Ka shnong Nongsangu kaba e ha Raid Nongbri, Kaba nang bat bha, ka dustur ka Riti. Lada donpor ban pyllut, tang kawei ka story (khana) jong uwei u Lum kan shim por shisngi ban shong bad ban thoh, namar don bun ki khana ba jylliew kum ka khana u Lum Jusong.
U Nongthoh u lyngngoh kumno keiñ ki dkhot jong ka Jabulo bun na ki ki dei ki nongrep ki bym da ïohlad ban pynnang pynstad ïalade kumba long lem kiwei hynrei, ka rukom thaw jingrwai jong ki, phin ïam teng teng, phin phuh samrkhie de teng teng, namar ha lyndet jong ki jingrwai, don ki kyntien sneng kyntien kraw kiba kordor haduh katta katta. U Blei u ai ka sap ba kyrpang kumba ong u Bah Klordaiñ Sakra, haba u nongthoh u kylli kumno phi lah ban thaw ïa kato ka Jingrwai bapawnam shaphang ka ‘Shnong Nongsangu’ bad na ei phi ïoh sur ï. U shu pynpaw tang ka jinglyngngoh, kaba mut ba u Blei u ïalam kyrpang ïa u bad ïa ka kynhun. Sngap, sa kawei ka jingrwai kaba ngi dang shu dep pynmih ha ka Youtube u Mawphor dated
14.05.2025 kaba ong : 1. Ngi ïa kwah baroh lang, Ban phyrnai ka pyrthei, Ki lum, ki wah, ka Um, ki Maw, ki Matti jong u Blei 2. Ka syrtap kaba mynta, Chei re I ji teiñ, Haba la syrngaw ka Pla, La wan muit sha ïing. 3.Kani ka ma ka Trai, Adow Oo Bei Kynrad, To pynai ba ka pisa, U Khaw a lait ji wat 4.Lap ba chei hi manoh do, Ba ong ka Kmei ka Kyiaw, La bare ba leh jong bieit, Bitar u Trai Nongthaw 5. Wat chei re haw ji mah, Ha ki banang bastad, To iarep to iakhih, Para Iaryngkat. 6. Ngin chah ka sngi, ngin chah u slap, Ngin chah baroh shisngi, Ban ailad ïa ka Lawei, Kup la ka Trap Nongbri 7. Kiba chai kiba sngewthuh, Ki nongmait lynti, To ïaineh ha ka burom, Khmat to phai cha i. 8. Chei re how chi ïa mah, Ha kiba bam plieng sbai, Ka Luti tang kawoi, Pyrthei kan sa wai.
Ha kane ka jingrwai wat la ngim sngewthuh lut ïa ki kyntien ba ki buh da ka ktien Nongsangu, hynrei tang kawei ngi ïohi byrngut byrnget ba ki dei ki briew kiba sheptieng ïa u Blei Nongthaw. Ki da ong ruh hangtei, wat leh bieit wat im lyngkar, Ïoh u Blei un bitar. Kumta ka Jabulo ym tang ba ka dei ka kynhun rwai ba pynneh pynsah ïa ka Lariti lajong hynrei ka don kata ka poetic expression kaba lam khubor ba u briew u dei ban ïajan bad u Nongthaw ha man la ki kam bad ki jingleh bad ki pynkynmaw ruh ba ka pyrthei kan sa wai.
Haba phai pat sha u Nongïalam jong ka Jabulo, u Bah Balawanmihpli Lyngdoh, u ïathuh ba pleng u la dep ban leh Dessertation ha NEHU ïa katei ka kynhun Jabulo ban pynshisha shuh shuh ïa ka Thymmei jong ka, kumno ka mih bad ka wan. Ha ka jinglehkmen Snem Thymmai jong ki, baroh khoit ki nongshongshnong ryngkat bad ka Balang hangtei, ka Jubulo ka pynïapngiah baroh shimiet da ki sur phawer pharshi ‘tiensneng, hadien ka jingïabam khawai kmen na ka bynta ka Newyear ryngkat bad ka jingduwai. Hangta shwa phi la sngewthuh ba ka kynhun Jabulo ka dei ka kynhun kaba sheptieng ïa u Blei. Ka jingduwai ka long ba u Blei un ïalam lynti ha ka snem thymmai, ban pynneh pynsah ïa ki Dustur ki Riti kiba u Longshwa Manshwa u la buh ha ki. Ka jinghiar pateng jong u Diengduh ka Jabulo na uwei u Leader sha uwei pat kumba phi la ïohi ha ka youtube, naduh ka snem 1980 haduh mynta la aiti ha ki arngut ki nongïalam ha kaba u Diengduh ba la pynwandur bha un long u sakhi ba ka Jabulo kan im pateng la pateng katba ka shnong Nongsangu ka dangsah ha sla pyrthei. Ia utei u Diengduh la pynwandur bha da u Bah Oster Tmung, u nongïalam ba la noh arsut ka rta. Hynrei hashwa ïa kata ka snem, da ki phewngut ki nongïalam kiba la leit noh na kane ka pyrthei hadien ka jingtrei minot jong ki. Kumta, ngi kitbok ba katei ka kynhun kan im ban pynneh pynsah ïa ka Lariti lajong wat hapdeng ka jingwan lynshop ki Umsaw jong ka Juk. Ka jaidbynriew kaba rit ka lah ban im hapdeng ki lat lat jong ka por, dei tang haba ngi la nang ban ñiewkor ïa la ka jong bad ban burom ban pynneh pynsah ïa Sur Nylla, ki Dustur bad ka ktien ka Thylliej lajong.
Kum ka jingpynkynmaw ba ka shnong Nongsangu ka la ïoh ban pdiang ïa ka jingïaseng paidbah jongka Ri Bhoi Synod ha u snem 2018.