Naduh u snem 2019, the kynhun Operation Clean-Up kaba kynthup ïa ki riew shimet, bad ki kynhun kum ka skul Kiddies Corner, ka Jiva Cares, ka Shubham, Ka Martin Luther Christian University bad ka Col Sishupal Security Company, ka IIM Shillong bad ka Meghalaya Home Guards ki ju ïamih arsien shibnai ban pynkhuid ïa ka Wah Umkaliar. Man ba ki wanphai pat hadien ar taiew ka Wah ka jakhlia kumjuh hi. Ki briew ki bym don ka jingïatip lem ki kloi ban bret ïa ki jakhlia na ïing sha wah. Haba pynkhuid shem ba ki don ki jaiñ phong, ki niut na ïingshet-ja ki plastik da ki phew kilo bad ki bilor kyiad nalor kiwei kiwei pat ki jaboh jabaiñ.
Ki khynnah skul bapli kiba pynkhuid ki kylli balei ba ki briew ki long kiba khlem jingkitkhlieh haduh katne katne. Ki kylli ruh aiu ki Dorbar Shnong ki leh namar kane ka Wah Umkaliar ka ïaid lyngba bun tylli ki shnong naduh Lapalang, Nongrah, Rynjah, Umpling bad Nongmynsong. Haba ïakren bad ki shnong baroh baroh ki kdew kti ïa kawei pat ka shnong. Dei na kane ka daw ba ka kynhun pynkhuid ka sngew ba dei ban don noh ka jingker na shiliang sha shiliang ka wah ha u pud u sam jong kawei wei ka shnong bad kawei pat bad ai ba kawei pa kawei ka shnong kan kit khlieh ïa ka jakhlia kaba lum hapoh u pud u sam jong ka.
Ha kane ka juk plastik lah ima ban peit ïa ka jingpynmih plastik na man la ka ïing man la ka sngi. Ym tang katta. Haba leit ba wan ruh ki khynnah bad rangbah kiba bam jingbam ba song plastik ki bret beit ha surok. Nangto ka lyer ka rong sha ki nala bad ki wah. Dei hangne ba ngi pyni ïa la ka jong ka jingkheiñ sting kum ki nongshong shnong.
Ngi dang shu lah thep vote MDC bad ha ka por ba ïalap elekshon nga khlem ïohsngew ïa uwei ne kawei ruh ka kandidet kiban kren shaphang ka mei mariang bad ka jingdonkam jong ka khuid ka suba. Ngi lah ïohsngew na ki lad pathai khubor ba katei ka Marten kaba dei ka jaka theh niut na ka sor Shillong baroh kawei mynta kam lah shuh ban pdiang niut shuh , ka por jong ka ka lah kut. Hynrei haba ka sorkar ka pyrshang wad jaka hawei pat, ki shnong kim kwah satia ban ai jaka. Dei na kane ka daw ba ka sorkar mynta ka lah dei ban pyrkhat thymmai noh. Lah dei ban ong ïa kawei pa kawei ka dorbar shnong ban kitkhia ki ïa u niut hapoh ka shnong lajong. Hooid ka sorkar ka lah ban ïarap ban pynïoh ïa ki kor kiba pynkylla sboh ïa ki niut ba-im bad kiba pynkylla dpei pat ïa ki niut kiba ym lah shuh ban pynkylla da kumwei pat (recycle). Lada shu ïai shaniah beit tang ha ka Marten ban theh niut baroh kawei ka sor Shillong bad ki khap sor te ka Marten kan sa khyllem bad u niut baroh un sa poi sha Wah Umiam.
Don ki snong kum ka shnong Nongmensong kiba ai lad ïa ki trai kali ba kin sait kali hapdeng wah wat la ki tip ba kane ka long pyrshah ïa ka aiñ mariang. Lada ka Dorbar Shnong kam lah ban khang ïa kum kane ka jingleh kaba pynlong bih ïa ka um kaba tuid ha wah te haei keiñ kata ka kyrdan jong ka Dorbar Shnong and u Rangbah Shnong? Ngi lah ïa kdew ïa kane lah bun bun sien hynrei ki Dorbar Shnong ki leh kyllud bad matlah. Kane ka leit long namar ba ki Dorbar Shnong kim don ïa kata ka jingbthah kaba thikna kumno ban pynïaid shnong bad kiei ki jingkit khlieh ki Dorbar Shnong. Namar ba kata ka Village Administration Bill lane ka aiñ kaba bthah kumno ki Dorbar Shnong ki dei ban trei kam, ïa kaba lah thaw da ka KHADC hynrei kaba sahkut noh bad ka sorkar jylla khlem da long aiñ, ki Dorbar ki sah ha ka um dum. Man kawei ka Dorbar ka pynïaid ïa ka jingsynshar katkum ka mon lajong. Kane ka paw ha ka rukom shim pisa haba ïadie ïathied jaka. Toi dei ban don da ka konstitushon lane ka aiñ synshar ha ki Dorbar Shnong da kaba shai bha khnang ban ïaid beit ki kam shnong baroh.
Ka jingai laitlan ki shnong ïa ki nongshna ïing ba kin tei ïing syndon ha wah ha ka jaka ban pynjngai kumba 6 phut na ka wah bad kaba pynlong ïa kita ki trai ïing ba kin pyntuid septik tank sha wah bad ruh ka um jakhlia baroh na ïing, nalor ka jakhlia baroh na ïing.
Kine kiei kiei kin sa wan kyrtoh ha ki pateng kiba shadien. Kane ka pateng jongngi ka la pynduh pyndam bad pynjulor lut ïa kane ka mariang, khlem kano kano ka jingsngew. Ah! Shano kein ngin poi lada shisien ka sngi tang ka um ban dih ruh ngim ïoh shuh. Ki saintis kiba pule bniah shaphang ka mariang ki batai shai ba ka jylla Meghalaya kan sa poi sha u pud uba tang ka um dih ruh yn ym ïoh shuh. Tip ngin ïa pei shkor ne em..Tang u Blei uba tip.
