Ki Dorbar Shnong ki don ka jingkit kaba khia eh haduh katta katta. Haba nga peit ïa ki nongkitkam hapoh ka Dorbar Shnong nga shem ba ki hap ai por kumba ai ki shakri sorkar. ka kam synshar khadar kam long satia kaba suk. Kaba pynjynjar jingmut ka long ba kine ki nongkitkam ki trei mon sngewbha bad kim ïoh jingsiew ei ei ruh. Wat la katta ki kitkhia haduh katta katta ban pynïaid beit ïaid ryntih ïa ki shnong ki thaw. Kaba sngewsih ka long ba ki Dorbar Shnong kim don ka bor briew (manpower) lane ki nongtrei kam ki ban peit lem ba kano kano ka kyndon kaba ki pynmih dei ban pyntrei kam ha ka rukom ba kawei pa kawei ka ïing kan burom ïa kita ki jingkyntu ka Dorbar Shnong bad kim leh mutlop lane pynkhein ïa kita ki kyndon ba la buh.
Nga long kawei na ki dkhot jong ka Operation Clean-up kaba ju pynkhuid ïa ka Wah Umkaliar ar sien shi bnai. Hynrei nalor ka jingpynkhuid wah ka kynhun jong ngi ka pynkhuid ruh ïa ki jaka hapoh ki shnong ha kiba ki nongshong shnong ki la pynkylla jaka theh ñiut. Kaba isaitmet palat pat ka long ba ki don ki ïing briew hajan kito ki jaka, ha kaba ki nongshong shnong ki theh pathar ïa u ñiut, hynrei kine kim sngewpher eiei bad ki shu peit bad sngap mynthi.
Ha u snem 2020 the Khasi Hills District Council ka la pynmih ïa ka Aiñ kaba la ai kyrteng ka KHADC Solid Waste Management Act 2020, kaba mut ban teh lakam ïa kino kino kiba bret pathar ïa u ñiut uba na ïing. Kane Aiñ ka ai bor ïa ki Rangbah Shnong ba kin shaiñ kuna ïa kino kino kiba ki lap ba ki bret ñiut ha lynti syngkien lane ka ki wah, lane ha ka jaka jong kiwei pat ki briew kiba ym pat thaw ïing bad ka jaka ka dang thylli. Ha ki shnong bad dong kiba hap hapoh ka Shillong Municipality lah don bun bah ki briew kiba lah hap siew ka kuna kumba 5000 hajar haduh 25,000 hajar tyngka sha ka Shillong Municipal Board namar ba la lap lyngba ki CCTV camera ba ki theh ñiut kulmar.
Ki Dorbar Shnong ha ka jingshisha ki lah dei ban pyndonkam tyngeh ïa kane ka iktiar kaba la pynkhamti ha ki. Nalor ba ki la buh ïa ki CCTV ha ki dong bapher bapher lada ki lah sa ban thung ïa ki nongpeit pyrman lane ki sanitary inspector kiba iaid kylleng ka shnong ban peit ïoh don ba theh ñiut lyngkar bad ban phaiñ ïa ki, kan da long kaba bha palat namar ki briew mynta kim don shuh ka raiñ ka rem ban shu bret ïa u ñiut na la ïing kat shaba poi. Haba man la ki shnong lah pynbiang ïa ki kali theh ñiut te balei ki nongshong shnong kim leit theh ha kito ki trok? Lada kiba bun balang ki lah ban theh ñiut ha ki trok kit ñiut balei pat ba ki katto katne ki nongshong shnong ki leh pyrshah? Namarkata lah dei ban pynshitom tyngeh ïa kum kine ki briew kiba khlem kano kano ka jingkitkhlieh.
Kaba isaitmet tam eh ka long ba kito ki longïing kiba pyndonkam da ki jaiñboh (napkin) ïa ki khunlung ïa kiba bret noh ynda lah pyndonkam (Huggies), ki bret ïa ki kat shaba lap. Haba ngi leit pynkhuid wah ne pynkhuid shnong ngi ïoh tam lang ïa kine ryngkat bad ka paiñkhana. Wat ki jaiñ pyndonkam ki kynthei haba poi bnai ruh ngi ïoh tam lang. Haduh katno kein ngin ïathad ïa ka burom lajong? Hato ka wah kam dei ka jingim? Hato ngim juh dih mo ïa ka um na wah ha ki por mynshuwa? Mynta pat ki wah jongngi ha sor Shillong – ka Umkhrah bad Umshyrpi ki dei kiba la kynthup hapdeng ki 47 tylli ki wah kiba jakhlia tam ha ka ri India. Haba kumne hato ngim don jingsngew lehraiñ ne sngew rem?
Haba sngap radio khamtam ka AIR FM ngi ïohsngew shibun ki jingrwai ieid ri. Haba kren ba khana ki seng bhalang ne ki seng politiks ruh ïohsngew beit shaphang kata ka jingieid ri. Hato ka jingieid ri kam dei mo ban kyntu ïangi baroh ba ngin sumar khuid ïa kane ka mei mariang namar ngi don tang kane kawei ka planet ha kaba ngin im ngin sah bad ngin ieh pateng na ka bynta ki longdien? Ka long kaba suk ban kren bad bun ki myllung kiba mih ki kyntien jail ja-um hynrei ynda poi hi ha kaban pynkhuid ïa ki shnong bad ki dong lane ki wah ruh, bun kiba mih ban trei mon sngewbha ki dei pynban kita ia kiba ngi sin ki ‘mynder.’ Bad bun ki sngew ba kine ki mynder ki khwan lut ïa kiei kiei baroh na kane ka jylla khlem da ai kylliang ei ei ruh ïangi. Hynrei ki bakla shibun eh. Ha kine ki lai snem ba lah ïaid naduh 2019 haba ngi pynkhuid wah ne pynkhuid shnong kiba bun kiba ïawan trei mon sngewbha ki dei kita ki mynder kiba lah kha bad lah heh lah san ha kane ka jylla.
Sa kawei pat kaba pynbitar ïangi ki nongpynkhuid wah lane shnong ka long ba ki nongshong shnong kito ki dong/shnong kim juh mih satia wat la ngi lah phah da ki shithi sha ki Dorbar Shnong ruh. Nga sngew ba ki shnong ki la dei ban shimkhia bha ia kane. Nalor nangne shakhmat la dei ban pynlong noh ka jingpynkhuid dong/shnong ar sien ei ei shi bnai khnang ban ikhuid i suba ki shnong baroh. Kane kan pyllait ruh ïangi na ki jingpang kiba bun jait.
