Ka jaitbynriew Khasi Jaiñtia kadei ka jaitbynriew kaba im rasong ha ka hok naduh ka mynnor bad ka dei ka jaitbynriew ka bala ïoh sneng ïoh khraw da ki longshwa pateng la pateng katkum ka rukom im ka rukom trei rukom ktah ryngkat bad ka burom ka akor bala seng shong sbai naduh lyngwiar dpei ïing i Mei. Ka dei ruh ka jait bynriew kaba la bna nam ha ka jingieid ïala ka jong naduh na ïing haduh ka shnong ha thaw ne ha ka ri ka muluk hi baroh kawei. Khlem da klet ïa ki khun dap shynrang dap kynthei, ki khun bha sngi jong ka jait bynriew kum u Woh Kiang Nangbah, U Kiri Doloi, U Tirot Sing Syiem, Ka Phan Nonglait bad kiwei kiwei de kiba im bad ban pha ïa la ka jingim na ka bynta ban im ka hok, ka dustur ka riti, ka ñiam ka rukom, ka khyndew ka shyiap khamtam na ka bynta ka jingsuk jong ka pateng u Hynñiewtrep. Kumta ruh ka jaitbynriew ka nang ïai kiew ïai kiew arted ryngkat ka roi ka par, ka phuh ka phieng kat nang mih ki sngi haduh ki por ba mynta.
Phewse, ynda la wan shimti haka synshar ka khad-ar da ka rukom thymmai ka pyrthei (Democracy) naduh u snem 1972, ka jait bynriew kala shah iuh-roit hi tlim. Ka Reservation Policy jong ka Sorkar ka dei ka bhah buh kyrpang ïa ki kam ki jam na ka bynta ki lai ngut shipara kiba shong shnong hapoh ka jylla, kata ïa u Garo bad ïa u Khasi-Jaiñtia. Dei ha ka por ba u Capt. W. Sangma uba long ruh kum u Myntri Rangbah ba nyngkong ha ka jylla ba u la phiah ïa ka rukom ïoh bynta kyrpang ne kata ka Reservation Policy. Katkum ka rai ne ka Resolution bala shim da ka Sorkar lyngba ka Shithi number: No.PER.222/71/138 Tarik: 12th January 1972 bala shim ïa ka rai ban phiah 40% ïa u Garo bad 40% ïa u Khasi- Jaiñtia daka ba shim jingkheiñ ïa ka jingbun briew (Population) ha kita ki por. Katba nang ïaid ki sngi ki por, ka jingroi bad jingbunbriew jong u Khasi Jaiñtia kala long shaba palat bad kane ka rukom bhah kyrpang bala rai naduh u 1972 kala kylla long pynban u sohpdung ba pynsohsat ïa ki samla samhoi jong ka jaitbynriew Khasi-Jaiñtia. Ymlah ban len ba bun ki jingpule ba phah da ka sorkar lane ki kam sorkar, Ki samla jong ngi ki kham leh bha ban ïa ki samla Garo tangba tang na ka daw jong ka 40%, kila kylla long pynban ki samla duh kam duh jam bad bunsien bunsien ka pynklumar ïa ka pyrkhat pyrdaiñ jong ki samla.
Lada shim jingkheiñ ïa ka jingbun briew ha ki por ba mynta, khlem artatien u paid Khasi-Jaiñtia ula bun palat ban ïa u Garo. Hynrei tang na ka daw jong ka 40%, kala pynduh thiah pynduh dem ymtang ïa ki samla hynrei wat ïa ki rangbah rangsan ban pyrkhat ïa ka lawei jong ki khun ki kti.
Mynta ka jing kylli ba hakhmat tam ïa ka Sorkar: Ka shong nongrim hi ba ka rai bala 51 snem mynta naduh u snem 1972 kan ktah pat ïa ki samla ha ka por ba mynta? Sa kawei ka Jingkylli ba hakhmat tam ïa ki 36 ngut ki MLA jong Khasi-Jaiñtia kam lei lei la ki don ha ka Sorkar ne ka Liang pyrshah ka long: Haba phi la shah jied ban mihkhmat ïa ngi ha ka kyrteng ka Jaitbynriew, kam dei pat ïa phi ba phin ïa tylli ngon ban ïasait ïa ka hok jong ka Jaitbynriew?? Balei ba ki 24 ngut kin jop beit ïa phi ki 36 ngut? Phin duh jingmyntoi aiu lada phi ïatrei lang da kawei ka sur ban pynkylla bad ban pynthymmai noh ïa ka Reservation Policy? Lada dei shisha ba phi ïa ieid jaitbynriew kumba phi ïakop ha ka por kanbas election, kala dei eh ka por ïa phi ba phin pyn I noh da ka kam lym kumta phi la shet kylla bad phi la shukor ïa ngi ki Nongshong Shnong bad ïa ka jaitbynriew hi baroh kawei.
Ki don bun ki nongïalam kiba la pyrshang ban mih shakhmat na ka bynta ban dawa bad kumjuh ruh ban pynkylla ne ban pynthymmai noh ïa ka Reservation Policy 1972 katkum ka jinglong jingman mynta, hynrei ka Sorkar ka dang bud beit ïa ki kyndon kumba la rai 51 snem mynshwa. Mynta ka shong ha phi ha nga kum ki khun ka jaitbynriew Khasi-Jaiñtia ha ka ban ïeng rangbah rangsan ban ïaleh tyngeh bad ban ïa tylli mlon kawei tang ha kawei hi ka sur ban dawa bad ban ïoh ïa ka hok bad ka rukom bhah kyrpang kaba dei ban long ryngkat bad ka ba shonghok katkum ba dei ban ïoh khnang ba ka lawei ki khun ki kti jong ngi kan suk kan saiñ bad roi bad par.
Kum u nongshong Shnong bad u khun ka jaitbynriew ba don ïa ka jingkitkhlieh ïa ka bha ka miat bad ka ïap ka im jong ka jaitbynriew, nga da kyntu bad kyrsu lang ïa phi baroh naduh ki tymmen ki san, ki rangbah rangsan bad ki samla samhoi baroh kum ki khun Hynñiewtrep ban ïa tylli bad ban ïaleh haduh ban da jop ïa kane ka jingeh kaba ngi mad bad kynduh mawsiang naduh u 1972 haduh mynta. Nga da kyntu eh ruh ïa ki MLA Khasi- Jaiñtia ba phin ïa klet shwa ïa ka Shuki bad ki jingmyntoi marwei ki jong phi, hynrei pat ban ïa tylli bad ban ïaleh ban wad lynti haduh ban da lah ban wanrah ïa ka hok na ka bynta ka jait bynriew. Kynmaw ba ki kam ba bha ba phi lap miet lap sngi ban leh na ka bynta ka jaitbynriew kin kylla long u mot sah nam ban sah pyrto ïa ka kyrteng jong phi teng la pateng.
