K a jingnang jah ka riam tynrai bad tynneng ïa ka riam ka beit kiwei katba nang ïaid ki sngi bad ki por ka buh ïa ka jinglong tynrai ka jaidbynriew ha ka jingma namar lada long kumne kan sa poi ka por ba ngin ym nang shuh ban riam ïa ka riam tynrai lajong bad haba la klet ïa ka jinglong tynrai tang katta ka jaidbynriew ka la nang jah rngai.Ka jingduk kam dei tang ha ka liang ka spah ka phew hynrei ka dei ha ka liang ka akor ka burom kaba phalang ha ka riam tynrai la jong. Kiwei kiba nabar kim lah satia ban ithuh ïa ki samla khasi namar ba la i beit kum ki nongshong shnong jong ka Asia ba shathie (south asia) ha ka riam ka beit jong ki. Ki samla ki lah lehse ban sngew sarong bad kham sngew kyntnied ban ïoh riam pyrthuh nongwei, hynrei ka dak jong ka jinglong tynrai ka la nangjah rngai katba nangmih ki sngi. Shano keiñ kane kan ïalam, ñiuma ka Globalisation ne kata ka jinglong kawei ka pyrthei ka la treikam, hynrei ka jaidbynriew ka la nangtlot bad nangduk katba nangmih ki sngi. Lah ban ong ba mynta hi ym lah shuh ban ïohi ïa ka lawei ka jaidbynriew hapdeng ki samla lait noh tang ki longkmie ba la kham rangbah, wat na kine ruh la bun kiba ïatynneng nongwei lut.
La jia aiu ïa ka akor ka burom kaba la ïaroh eh hapoh ka ri India bad ruh hapoh ka jylla Meghalaya. Hapdeng ki ri ka pyrthei la ithuh ïa ka India kum kawei na ki ri kaba don burom kumjuh ruh ka jylla Meghalaya bad khamtam ka jaidbynriew Khasi la tip kum ka jaidbynriew tip briew tip blei. Hynrei kane rynjaiñ mynta pat ka dap tang da ki kam leh jubor khamtam eh ïa ki kynthei, khynnah bad ruh ki longkmie kumjuh. Ka long kaba isaitmet ban ïohi ïa ka jingkiew stet jong kane ka kam sniew bad katkum ka National Crime Record Bureau (NCRB) ha India , la shem ba tang hapoh 60 minit 2 ngut ki kynthei ki shah leh beijot bad ka jingkiew ka long 7.2 % haba ïa nujor bad ki snem ba la leit noh.
Kum shi bynta ban phai dien pat sha ka jingshah lehbeiñ jong ki kynthei la ïohi ba ha ki snem baladep kitei ki kam leh jubor ki la jyllei shisha haduh ba ki la pynsuhjer ïa ki kynthei. Ha ka jaidbynreiw Khasi ka jingshah lehbeiñ jong ki kynthei ka dei hi ka jingshah lehbeiñ jong ka jaidbynriew, namar ba ki kynthei la ñiew ïa ki ba ki dei ka burom ka ijot jong ka jaidbynriew.
Ka la don ka jingïamir jingmut kaba jur bha jong ki kynthei bad wat ki riew aiñ hapoh ka ri halor jong kum kitei ki jingjia bad kumno ban wanrah ïa ki lad ki lynti ban teh lakam ïa ka. Haba ïanujor bad kiwei pat ki jingjia ha kiwei pat ki bynta jong ka ri ne ki jylla, ym lah ban len ka jylla Meghalaya kaba dang don tang shi troh ka jingbun briew ka la roi bha ha kine ki kam sniew. Kumta ka sorkar lyngba ka tnad pulit ka donkam bah thaw shisha ïa ki aiñ kiba kham khlaiñ na ka bynta ban ïada na ka jingshah thombor beiñ jong kiba lui lui. Hynrei ha ka juh ka por ka imlang sahlang ka dei pat ban long kaba peitngor. Ban tip khambha ïa ka jingroi palat jong kane ka kam ka long kaba donkam ban ïit bniah ne survey ïa kiei ki daw kiba la kha roi.
Hooid ki kynthei ki sngewthuh eh ïa ka jinglong ba kyrpang bad ba laitluid jong ki ha ka imlang sahlang, hynrei lada ïit ïa ka tynrai tharai ki shynrang kin lah ban ai ïa ka jubab kaba kham paka kaei ka daw kaba la pynlong ban pynjia ïa ki kam leh jubor. Ym lah ban len hi ruh ba ka rukom im briew man briew ha kine ki sngi katba nangstad katta ka nang synjor bad ba ka akor ka burom ruh ka nanghiar. Katba nang pyrthuh bud ïa ki nongsepngi kumta ruh ki kam sniew ki nangroi kum sha ri sepngi. Ki bor kiba peit ïa ka aiñ kum ki pulit kiba donhok ban tohkit halor ki jingjia kin lah ban batai khambha ïa kaei ka daw kaba kito ki nongleh kam sniew ki shlur ne ki brai ban leh ïa ki kam pohjait. Hato ka dei ka riam ki kynthei kaba pynbrai, ka jingpeit phlim palat, ka jingpeit ïa ki kot khlem akor, ka jingkyrni dih drok, ka jingsynjor ka jinglongshynrang, ka jinglehkput ne kiwei pat ki daw.
Kiba bun balang kiba sngewkhia ïa ka jingkynrei ki kam leh beijot ki la pynpaw ba ka riam jong ki samla kynthei ka dei kawei kaba i mutsniew (suspect) ba kadei kawei na ki jingkhang sha katei ka kam. Kiba riew spah ki riam bad kiew beit ha ki kali la jong ban leit ban wan. Kiba hapdeng ruh ki riam bad kiba duk eh ruh ki riam bad ki ïaid laitlan kum ki paidbah hi. Hynrei kaei kaba sngewsih ka long na kum kine ki jingmutsniew (suspect), kiba ngat pat ha ka apot ki dei kito kiba lui lui kiba ym don ki lad jingïada. Hooid sngewtynnad ban ïohi ïa ka jingïamir jingmut jong kito kiba la nang la stad halor katei ka phang, hynrei ka don ruh kaba donkam ban shim lang ïa ka jingai jingmut jong ki longkmie kiba ieit ïa ka burom ka akor Khasi la jong. Ha kaba kut ka riam khyllah than ym tang ba ka wanrah ïa ki soh pyut, hynrei ka wanrah ruh ïa ka jinglong duk jong ka jinglong tynrai ne ka Identity jong ka jaidbynriew.
Dei namar kane ka daw, lah ban ong ba ka jinglong batynrai jong ka jaidbynriew khasi ym slem kan sa jahrngai na kane ka sla pyrthei lada kan ïai long ha kane ka dur kaba ki samla ha kane ka juk kim don mon shuh ban ri bad burom ïa ka lariti bad ka dur ka dar jong ka jaidbynriew lajong.
