Ka Article 24 kam shah ban pyntrei ïa ki khynnah ba dang hapoh 14 snem ha ki Karkhana: CJM

Mawkyrwat, ‘Naitung, 05: Ka ophis jong ka District Legal Service Authority (DLSA) ryngkat ka jingïatreilang bad ka ophis jong u Labour Inspector, ka ophis jong u District Protection Officer, South West Khasi Hills District lem bad ki khynnah skul jong ka Jakrem Presbyterian Higher Secondary School, Jakrem ki la ïoh ban rakhe ïa ka sngi ban pyrshah ïa ka jingpyntrei ïa ki khynnah ne ka ‘World Day Against Child Labour’ ba la rakhe hapoh ka Hall jong ka Jakrem Presbyterian Higher Secondary School, South West Khasi Hills District.
Haba kren ha ka jingïalang, ka kong D. Sohtun, Chief Judicial Magistrate-cum-Secretary District Legal Service Authority (DLSA), South West Khasi Hills District ka la ong ba ban rad-dyngkhong ïa kane ka jingphah trei ha ki kam bapher bapher ïa ki khynnah rit kaba nyngkong eh ka dei ka jingnang jingstad. Namarkata, ka la ai jingmut ba kum ki khynnah skul ryngkat ka jingkitkhlieh lang jong ki kmie ki kpa la ki dei ha ki jaka sor ne wat kiba don ha ki jaka nongkyndong kim dei ban don ka mynsiem jong ka jingartatien ne buh ha ki ïa kata ka jingduna ha ka ïoh ka kot hynrei ki dei ban ïar ka jingmut namar ki ïoh ki juh ki jinghikai lyngba ki kot pule bad wat ka sorkar ruh ka la don kata ka jingpeit kyrpang ïa ki khynnah ha ka liang ka pule dang-le.
Haba kren ha kaba ïa dei bad ka ‘Child Labour’ katkum ka riti synshar jong ka Ri India, ka la ong ba ha ka khyrnit kaba 24 ka la pynshai ba ym shah da lei lei ban pyntrei ïa ki khynnah kiba hapoh ka 14 snem ha ki kynja karkhana kiba lah ban ktah ïa ka koit ka khiah jong u ne ka khynnah. Ka la ong ruh, “Ban shna ïa ki kynja duma kum u Biri, u kyndok jingpruit bad kiwei ki trai jong ki karkhana ki la ju pyndonkam da ki khynnah kiba rit”, ïathuh ka kong Sohtun. Namarkata, da kaba ki lap ïa kiba kum kita, lymba ka jingujor hapoh ka Supreme Court na ka liang ki bor jong ka aiñ mynta ka la khang pyrshah ban phah pyntrei ïa ki khynnah rit ha kiba kum kita ki karkhana.
Ha kane ka sngi ka la kren ruh halor ka ‘Child Labour and Protection Act’ kaba ïada ïa ki khynnah kiba shah pyntrei ha kino kino ki jingtrei kiba ktah bad don jingma ïa ka koit ka khiah jong ki khynnah, ka ong kumtei namar ki khynnah kiba hapoh ka 18 snem ki dang donkam shibun ka jingheh jingsan, ka jingpule bad kiwei de ki jingdonkam ha ka jingim jong ki kiba long lyngba ka jingkyrshan na ki kmie ki kpa.
Shuh shuh ka kong Sohtun ha ka jingkren ka la pynshai ba kim dei ban sngewthuh bakla ha kaba ïa dei bad ki jingtreikam namar ki kam ha ïing ha sem bad ki kam ha ki karkhana ki dei la ka jong. Ka la pynshai ruh ba lada phah treikam ïa ki khynnah, dei ruh ban don ka por ban phah shongthait ym ban shu phah trei jubor namar ka met jong ki ka donkam bun ka por ban shongthait ban ïa ka por ban treikam.
Ha kawei pat ka liang ka la ong, “Ka sorkar lyngba ka Free & Compulsory Education ka la buh ban peit ba kine ki khynnah rit kim dei ban duh ïa ka jingnang jingstad tang na ka daw jong ka jingduk, bad kiwei de ki daw”. Namarkata, ka la ai mynsiem ïa ki khynnah skul ba kim dei ban pynleh noh ei ïa ka por jong ka jingpule jong ki ïoh la shai la shi-sngi kin sa babe bad ha kajuh ka por ka la kyntu ruh na ka bynta ki kmie ki kpa ba ki dei ban long kiba ai mynsiem na ka bynta ki khun jong ki ha ki jingpule khnang ba ka lawei la shai ka shi sngi jong ki kan long kaba phyrnai.
Ka la pynkut ïa ka jingkren jong ka da kaba ka la ai mynsiem ïa ki khynnah skul ba ki dei ban pyndonkam hok ïa ka sap ba ki ki don lyngba ki jingpule bad kin heh kin san ryngkat ka jingtrei shitom ban kiew na kawei ka kyrdan sha kawei pat.
U bah Teibormi Kyndiah, Child Protection Officer, South West Khasi Hills District ha ka jingkren jong u la batai shaphang ka ‘Juvenile Justice Care and Protection Act’ kaba batai halor ka jingai jingïada na ka bynta ki khynnah kiba hapoh ka 18 snem karta. “Ka jingbuh kyrdan kumne ka long namar ki khynnah kiba dang hapoh kane ka karta ki dang donkam shibun kiei kiei kiba long ka jingmyntoi ha ka met ka phad khamtam eh ka met jong ki ka dang donkam ïa ka jingheh jingsan bad kyrpang eh ka jingnang jingstad”, ong u bah Kyndiah.
Namarkata, u la ong ba ka jingthmu ban buh ïa kane ka ‘Child Labour Act’ ka long ban ai jingïada ïa ki khynnah bad ba ma ki kin lah ban im ka jingim kaba kmen ym kaba shah teh ha ki jingtreikam kiba ktah ïa ka koit ka khiah, ka jingmut jingpyrkhat jong ki. U la ong ba kaei ka jingma ïa ki lada jingpyntrei ïa ki khynnah, lada dei ki khynnah kynthei lei lei ki lah ban ïa kynduh ïa ka jingshah jrong kti jrong kjat bad kiwei de ki jingshah leh beiñ wat ka poi haduh u pud ban ïalam sha ki kam pynsniew. Kumta u la buh ka jingkyrpad ba lada kino kino ki khynnah kiba shem ki jingeh kim dei ban shu sngap, hynrei ki dei ban mih shakhmat ban ai jingtip ha ki bor jong ka aiñ khnang ba kin ïoh ki lad jingïarap.
Katba ha ka jingkren jong u bah Shankurpar S. Kurbah, Labour Inspector, South West Khasi Hills District u la ong ba kane ka sngi ka dei ka sngi ba kyrpang jong ka jingthmu ban pynkut noh ïa ka jingphah treikam jubor ïa ki khynnah kiba rit ha ki kynja karkhana kiba ktah ïa ka koit ka khiah. U la ïathuh ruh ba ïa kane ka sngi ba kyrpang la rakhe nyngkong eh ha u snem 2002 lyngba ka International Labour Organisation.
“Ka jingmut bad jingthmu jong kane ka jingrakhe ka long ban ai jingtip sha ki paidbah ba ka jingpyntrei ïa ki khynnah ba hapoh 14 snem ha kano kano ka rukom trei ka long kaba beaiñ, kaba pynsniew ïa ki khynnah ha ka koit ka khiah, ka bor pyrkhat, ïa ka jinglong khynnah, bad ïa ka lawei hadien habud”, ong u bah Kurbah.
U la ïathuh ba katkum ka jingkheiñ naduh u snem 2016 ha ka pyrthei ki don haduh 152 million ki khynnah kiba trei ne child labour, hapoh Ri India pat ki don 5.8 million ne 50 lak tam ki khynnah kiba trei ha ki kam bapher bapher bad kiba la duh ruh ïa ki jingleit skul jong ki. U la ong ruh ba bunsien haba ki khynnah ki shah pyntrei kumta, ka bam ka dih jong ki ruh kam da biang, ka thiah ka dem jong ki ruh kam biang, bad ka jingsiew ruh kam biang. Namarkata, ban long ka jingïada na ka bynta jong ki ka sorkar India ha u snem 1986 ka la pynmih da ka kyndon aiñ ka hapoh ka ‘Child and Adolescent Labour Prohibition Act 1986’ ha kaba ki kyndon hapoh jong kane ka aiñ kiba pyrkhing bad pyrshah ïa ka jingpyndonkam bad pyntreikam ïa ki khynnah ha ki jait kam ba ktah ïa ki. “Ki la buh ruh ki kyndon ba ki khynnah ba hapoh 14 snem kim lah ban trei ha kino kino ki jaka treikam, bad ki khynnah samla kiba hapdeng 14 haduh 18 snem pat ki lah ban leit ha ki jaka pule hynrei kim dei pat ki jingtreikam kiba ktah ïa ka koit ka khiah, kiba ktah ïa ka jingheh jingsan bad khamtam eh ïa ka jingleit skul jong ki”, ong u bah Kurbah.
Ha ka jingkren jong u la pynshai ruh ïa ki katto katne ki aiñ kiba don ha ki Section 3, ka la mana ban nym shah pyntrei ïa ki khynnah, ha ka Section 14 pat ki don pat kyndon jingteh bad ki jingpynshitom lada don kiba briew kiba pynkheiñ bad phah trei ïa ki khynnah. U la batai ruh ïa ki katto katne ki jaka ba la khang bad mana ban phah trei ïa ki khynnah, kita ki long ha ki jaka tih maw, tih dewïong, ban bud kali, ha ki jaka bam (restaurant), ha ki jaka ban shna ïing, ha ki karkhana shna kali, saiñ nar bad ha ki karkhana ot dieng.
U bah T. Nongsiej, Vice Principal jong ka Jakrem Higher Secondary School, Jakrem uba la pynïaid ïa ka jingïalang bad uba la ai ruh ki kyntien pdiang sngewbha bad ka jingkren khublei na uwei na ki staff napoh ka ophis DLSA, South West Khasi Hills District, u bah S. Sangriang.