Shillong, K’lyngkot, 10: Ka shnong Byrnihat ha Meghalaya ka la paw hakhmat eh kum kawei na ki shnong kaba jaboh tam hapoh ka ri India ha u snem 2023, bud sa ka shnong Begusarai ha ka jylla Bihar bad ka Greater Noida ha Uttar Pradesh, katkum ka kaiphod ba la pyllait ha ka sngi Balang.
Ka Delhi, kaba ju tip kum ka shnong kaba jur bha ka jingpynmih ïa ka lyer jaboh ha ka por tlang, ka la poi ha ka kyrdan kaba phra napdeng ki nongbah kiba jaboh tam, ong ka kaiphod ba la leh da kawei ka kynhun Centre for Research on Energy and Clean Air (CREA).
U Sunil Dahia, uba dei u Analyst jong ka South Asia ha CREA, u la ong ruh ba la bishar bniah ïa ka jingkhuid jong ka lyer kaba long palat 75 percent na ki sngi ha ki 227 tylli ki nongbah ha u snem 2023.
Napdeng kine ki nongbah, 85 tylli ki dei kiba kynthup hapoh ka National Clean Air Programme (NCAP). Ka jinglum jingkheiñ ka pynpaw ba 78 na ka 85 ki nongbah NCAP ki don ïa ka PM10 levels kaba palat ïa ka NAAQS (60 microgrammes per cubic metre).
Ka NCAP, ba la pynsdang ha u snem 2019, ka thmu ban pynduna 20-30 percent ha ka PM2.5 bad PM10 ha u snem 2024 ha ki 131 tylli ki nongbah ki bym kynjoh ban don ïa ka lyer kaba khuid naduh u snem 2011 haduh 2015.
Ka Sorkar ka la buh hakhmat ïa ka thong ba thymmai ban pynduna sha ka 40 ha ka jingjaboh ha kine ki nongbah shwa jong u snem 2026.
“Hadien san snem ba la pyntreikam ïa ka NCAP, tang 44 tylli ki nongbah napdeng ki 131 tylli ki nongbah ki bym don ïa ka lyer kaba khuid la lap katkum kane ka jingwad bniah,” ong u Dahia.
“Na ka daw ka jingbym don kine ki jingpule bniah, 64 percent na ka bhah pisa ba la mang hapoh ka NCAP la pyndonkam thik tang ha kaba pynduna ïa ki jingjaboh kiba wanrah jingmynsaw bad ïa ki tiar kum ki suloi siat pynum ïa u lyoh ba la mih na ki puipui, kaba pynpaw ba kam shym la don ka jingpyntreikam pura ïa ka pisa jong u paidbah,” u la bynrap.
Ka kaiphod jong ka CREA ka pynpaw ba tang 37 tylli ki nongbah kiba la shah kdup ha ka NCAP ki la kynjoh ïa ka PM10 level hapoh ka jingbuh thong kaba shisnem katkum ka prokram. Kaba sngewtynnat ka long ha u snem 2023, 118 tylli ki nongbah kim pat long ki bynta jong ka NCAP kiba lah ban don ïa ka lyer kaba khuid kaba kot ïa ka PM10.
“Kane ka pynpaw ba ki nongbah ki bym shah kynthup ha ka NCAP kam mut ba kin hap hap long beit kiba khuid,” la ong shuh shuh u Dahia.
Tang hynñiew na ki 20 tylli ki nongbah ba jaboh tam ha India ki don mynta hapoh ka NCAP.
Ka Byrnihat, ka dei kaba shah kynthup hapoh ka NCAP, ka heh bha ïa ka jingdon jong ka PM10 kaba long 301 microgrammes per cubic metre, katba ka Silchar ha Assam ka duna bha tang PM10 level kaba long 29 microgrammes per cubic metre ha u snem 2023.
Ka Begusarai ha Bihar (ka PM10 level kaba long tang 265 microgrammes per cubic metre) bad ka Greater Noida ha Uttar Pradesh (kaba long tang 228 microgrammes per cubic metre) ki wan baar bad balai kum ki nongbah ba jaboh tam.
Napdeng ki 50 tylli ki nongbah ba jaboh tam, 18 tylli ki don ha Bihar, 8 ha Haryana bad 8 ha Rajasthan.
Ka kaiphod ka pynpaw ruh ba ka PM10 ha ki shiphew tylli ki nongbah ba jaboh tam la lap ba ka heh 3-5 shah ban ïa ka Indian NAAQS bad kiew haduh 13-20 shah katkum ka jingbuh pud da ka WHO.
