New Delhi, Risaw 13 : Ka bha ka miat jong ki nongrep ka dang long ka mat ba kongsan tam jong ka sorkar pdeng, namar la shim ïa ki sienjam ba tyngeh ban pynsuk ïa ka kam rep, ban pynduna ka jinglut ha ka jingpynmih mar, bad ban kyntiew ïa ki jingïohnong jong ki nongrep. Ban pynkylla ïa ka jingim jong ki nongrep bad ban pynlong ïa ka kam rep kum u rishot jong ka roi ka par jong ka ri kam dei tang ka thong jong u Myntri Rangbahduh Narendra Modi – ka dei ka jingkut jingmut kaba skhem jong u. Kawei pa kawei ka rai, kawei pa kawei ka jingpynkylla hapoh ka jingïalam jong u, ka buh ïa u nongrep ha ka khana jong ka roi ka par jong ka India. Ki jingpynkylla ba dang shen ha ki dor GST ki long ka jingpynpaw kaba shai bha jong kane ka jingthmu. Ka ‘Next Generation Reform in GST’, kaba la pynbna da u Myntri Rangbahduh na Red Fort ha ka sngi laitluid, mynta ka la sdang wan dur kum ka nongrim jong ka India kaba thymmai, kaba lah ban kyrshan dalade bad kaba kiew shaphrang.
Da kaba buh hakhmat eh ïa ka jingmyntoi jong ki nongrep bad ki riewpaidbah, ka sorkar ka la pynduna ïa ki dor jong ka GST – ki jingpynkylla ki ban pynkhlaiñ ïa ka kam rep jong ka India bad pynkhlaiñ ïa ka jingkiew jong ki nongrep. Kine kim dei ki jingkylla kiba rit ha ka polisi; ki ktah ïa ka khyndew kaba ki nongrep ki pynkhreh man la ka sngi. Palat 10 klur ngut ki nongrep barit baria kin ïoh jingmyntoi beit beit. Kham mynshwa, ki tiar rep ki khring ïa ki dor GST kiba heh haduh 18%; mynta la pynduna noh tang sha ka 5%, kaba pynthikna ïa ka jingpynlang pisa da ki hajar tyngka na ka bynta uwei pa uwei u nongrep.
Shim ïa ka nuksa jong u nongrep uba thied ïa ka traktor kaba 35 horsepower (HP). Kaei kaba ju shongdor kumba T. 6.5 lak mynta yn lah ban ïoh ha ka dor kumba T. 6.09 lak – ka jingtyngkai pisa kaba T. 41,000. Na ka bynta ka traktor kaba 45 HP, ka jingtyngkai pisa ka long T. 45,000; na ka bynta ka traktor kaba 50 HP, T. 53,000; bad na ka bynta ka traktor kaba 75 HP, T. 63,000. Wat ki kor kiba kham rit ruh mynta la lah ban ïoh da kaba suk – ka kor ba lur ban pynkhreh ïa ka jaka rep kan duna kumba T. 12,000, ka kor thung kba kan duna T. 15,000, bad ka korot kba kan duna T. 14,000. Ki tiar kum ki kor pynkhuid ïa ki ñiut ki ñier bad ki korbet ïa ki symbai ki kham duna dor da T. 5,000- T.10,000. Ki kor kiba kham heh na ka bynta ban ot bad bet symbai – kum ka korot kaba 14 phut, ka square baler lane ka straw reaper – mynta kin ïarap ïa ki nongrep ban tyngkai haduh T. 1.87 lak, T. 94,000, bad T. 22,000. Ki tiar kum ki mulcher, ki super seeder, happy seeder bad ki kor synreit ruh ki la kham jemdor, kaba wanrah ïa ka jingpynkylla kaba thymmai ha man la ka akar.
Ka jingpyndonkam ïa ki kor ki bor kam dei shuh tang ka jingsuk, ka dei ka jingdonkam na ka bynta ka rep ka riang kaba ïohnong. Ka jingpynhiar khajna ïa ki kor synreit, ki kor pyntuid um, ki korot, ki hydraulic pump, bad ki tiar pyndonkam kan pynkupbor wat ïa ki nongrep barit baria bad kiba duna ka ïoh ka kot ban pdiang ïa ki tiar kiba mynta. Ka jinglut jingsep ha ka jingpyntrei kan hiar, yn lah ban tyngkai ïa ka por, bad ka jingmih kan kiew. Watla ki dor ki lah ban ïapher khyndiat ha ki jylla bad ki kompeni, hynrei ka resol ka long kaba shai: ki nongrep kin pynlut kham duna bad kin kamai kham bun.
Ïa kawei pa kawei ka sienjam kaba ngi shim la ïalam lynti da kawei ka jingthmu jong ka roi ka par jong ki nongrep. Nga la ïakynduh dalade ïa ki nongmihkhmat jong ki nongshna ïa ki mashin ba pyndonkam ha ka rep ka riang ban pynthikna ba kine ki jingpynhiar khajna kin pynkylla mar mar sha ki jingmyntoi na ka bynta ki nongrep. Hynrei kane ka jingpynkylla ka long palat ïa ka kam rep; ka long ka bor ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot baroh kawei. Ka jingduna ka jinglut ha ki mar rep kan ïarap ïa ki nongrep ban ïohnong kham bun na ki mar rep jong ki, ha kajuh ka por kan pynkhlaiñ ïa ki karkhana barit baria. Ka jingduna dor ki mar ba pyndonkam na ka bynta ka rep ka riang kan pynhiar ïa ka jinglut ha ka jingpynmih, kan kyntiew ïa ki MSME bad kan plie ki lad ïoh kam ba thymmai.
Ka kam rep bad ka kam ri jingri ki long ki artylli ki kor jong ka ïoh ka kot ha ki jaka nongkyndong. Ka jingpyllait na ka GST ba la ai sha ki nongri ngap, ka kam ba ïadei bad ka dud, ka kam ri jingri, bad ki cooperative society kan wanrah ka bor ba thymmai sha ki jaka nongkyndong. Ynda ka jinglut jingsep jong ki nongrep ka hiar bad ka jingkamai jong ki ka kiew, kin bei tyngka kham bun ha ka pule puthi, ka koit ka khiah, bad ka rukom im kaba kham bha. Kumta ka roi ka par ba pura ha ki jaka nongkyndong jong ka India ka sdang – ym lyngba ki jingai jingïarap, hynrei lyngba ka jingpynkupbor.
U Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi u ju ban jur ïa ka rukom rep organic bad ka rukom rep tynrai kum ka lawei jong ka rep ka riang jong ka India. Ha ka por ba ka pyrthei ka dang ïaid sha ka rukom rep kaba lah ban ïaineh bad ka jingïahap bad ka mariang, ka rai jong ka sorkar ban pynduna ïa ka GST halor ki dawai pynïap khniang bad ki micronutrient na ka 12% sha ka 5% ka long kaba biang por bad kaba don ka jingïohi jngai. Kan pynshlur ïa ki nongrep ban kiar na kaba pyndonkam ïa ki sboh dawai sha ka jingpynmih ïa ki mar organic. Ka resol kan long kaba wanrah jingkylla – – ka jingsboh shuh shuh ka khyndew, ka pyrthei kaba kham koit kham khiah, bad ka jingpynduna ïa ka jinglut ha ka kam rep. Da kaba shim ba bun na ki jaka rep ha India ki dei ki jaka rep kiba rit, ka sorkar ka dang ïai bteng ban kyntiew ïa ka rukom rep ba la pynïasoh lang bad ki kam ba ïadei bad kane ban pynthikna ka jingkiew ka ïoh ka kot kaba ïaineh.
Ka jingkyntiew ïa ki kam ka long kaba kongsan kumjuh. Ki jingpynkylla ïa ka GST ki la ai ka jingkyrshan kaba khlaiñ ïa ka kam shna jingbam. Da kaba pynlut kham bun ha ki jaka buh pyndait- thah bad ki jaka shna jingbam, ki nongrep kin lah ban pynneh pynsah kham slem ïa ki mar rep jong ki bad die ïa ki ha ka dor kaba biang. U Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi u la pynthikna bunsien ba kano kano ka polisi ne ka jingïateh kular kan ym pynthut ïa ka jingmyntoi jong ki nongrep, ki nongtong dohkha, ne ki nongri jingri. Kine ki jingpynkylla ki long kum ka sakhi kaba im jong kata ka jingkular. Kin pynduna ruh ïa ka jingshaniah jong ka India ha ki mar kiba wan nabar ri bad kin ai bor ïa ka ‘Make in India’ bad ‘Atmanirbhar Bharat’.
Ha ka bynta jong ka roi ka par ha ki jaka nongkyndong ki don ki self-help group jong ki longkmie. Ki jingpynkylla ïa ka GST ki la pynduna ïa ka jinglut jingsep jong ki, kaba la ïarap ïa ki karkhana barit ha ki jaka nongkyndong ban roi. Katba ki jaka pynmih mar thymmai, ki jaka buh mar, bad ki lad ban kit ïa ki mar ki nang mih ha ki shnong, ki lad ki lynti kiba thymmai na ka bynta ka jingseng kam seng jam bad ka lad ïoh kam ïoh jam. Ka jingpynduna ïa ki khajna kan mut ka jingdie kaba kham heh, ki lad ïoh kam ba thymmai, bad ka pateng jong ki samla kiba la pynkupbor ban long kiba lah ban kyrshan dalade ha la ki jong ki shnong.
Nga ngeit skhem ba kine ki jingpynkylla kin pynurlong ïa ka jingkut jingmut jong ngi baroh na ka bynta ka ‘Swadeshi se Samriddhi’ (ka roi ka par lyngba ka jinglah ban kyrshan dalade), kaba pynkylla ïa ka ïoh ka kot jong ka India sha ka “ka ïoh ka kot kaba ïaineh” shisha. Kine ki jingpynkylla kim dei tang shaphang ka jingpynhiar ïa ki dor khajna; ki pyni ïa ka jingkular kaba dei bad ka ïoh ka kot ban khyllie im biang ïa ka jingim jong ki nongrep, ki nongkhaïi barit baria, ki nongri jingri, ki nongtong dohkha, bad ki longkmie kiba pynïaid ïa ka kam ha ki jaka nongkyndong. Da kaba ïalam da ka jingngeit jong ka ‘Sabka Saath, Sabka Vikas’ bad ‘Antyodaya’, ka sorkar jong ngi ka ïai bteng ban pyni ba ka roi ka par jong ki jaka rep bad ki nongrep ka dei ka jingthew kaba shisha ïa ka jingkiew shaphrang jong ka ri.
Ha kane ka Diwali, ka India kan rakhe ïa kane ka tamasa da ka phang pdeng ‘Swadeshi se Samriddhi’- ban pynmeh ïa ki sharak jong ka jinglah ban kyrshan dalade ha man la ki ïing ki sem, ban pynsawa ïa ki jingrwai ‘Jai Swadeshi’, bad ban ïaid da ka jingsngew skhem sha ka jingthmu jong ka ‘Viksit Bharat’ hapoh ka jingïalam jong u Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi.
(U nongthoh u dei u Myntri Sorkar Pdeng ba dei khmih ïa ka Tnad ka rep ka riang bad Rural Development, Sorkar India.)
