Khie im biang ka ishu Uranium, hato ka Sorkar kan leh aïu?

D ang ha ka sngi Baar u Myntri Rangbah ka Jylla u Conrad K. Sangma u la kren shai ba ka Sorkar Meghalaya kam pat mynjur satia ïa ka jingangnud jong ka Sorkar India ban khlong noh ïa u Uranium uba don ha ka thaiñ South West Khasi Hills District jong ka jylla Meghalaya.
Katkum ka jingong jong u Myntri Rangbah, ka Sorkar kan sa thoh sha u Myntri ka Sorkar Pdeng uba khmih ïa ka Ministry of Environment,Forest and Climate Change. Kane ka jingkren jong u Myntri Rangbah kum u khlieh nongsynshar ha ka jylla ka la pynlong ïa ki paidbah ban bishar la u Myntri Rangbah u shu kren tang da ka ktien ne un da leh shisha ïa ka kam.
Ka NPP ka dei kaba ïatreilang ruh bad ka BJP hapoh ka kynhun National Democratic Alliance (NDA). Kumta ka shong eh ha ka NPP kumno kan pynkohnguh ïa ka BJP kaba lamkhmat ïa ka Sorkar NDA ba kan pynsangeh noh ïa ka Office Memorandum ba la pynmih da ka Ministry of Environment,Forest and Climate Change ha ka 8 tarik, Nailur, 2025.
Haba phai dien sha ki snem kiba la dep ka la mih ka jingpyrshah kaba jur na ki paidbah nongshong shnong ka jylla Meghalaya haba ka Sorkar ka la thmu ban tih ïa u Uranium na Domïasiat kat haduh ba i meiieit Spility Lyngdoh tad haduh ka sngi ka jingïap i la kyntait mardor ïa ka 45 klur sbai rupa ba la tyrwa da ka Uranium Corporation of India Limited (UCIL) da kaba ong ïa kine ki kyntien, “ka spah kam lah ban thied ïa ka jinglaidluid jong nga.” Dei kane ka jingieng rangbah jong i meiieit Spility haduh ka sngi ka jingïap kaba pynlong ruh ïa ka seng ki samla pule Khasi Students Union (KSU) ka Langrin Youth Welfare Association (LYWA), Federation of Khasi Jaiñtia and Garo People (FKJGP), Hynñiewtrep National Youth Front (HNYF) bad ka North East Students Organisation (NESO) ban pynbna ïa ka lyngkhuh sngi ïap jong i kum ka Anti-Uranium Day manla ka 28 tarik, Risaw, ïa kaba la kyrshan ruh da ki khun bad ki ksiew haduh mynta mynne.
Ka Sorkar Jylla ka la pynkut noh ïa ka lynnong Uranium hadien ba ki paidbah bad ki kynhun bapher bapher ki la mih ba pyrshah dohim dohïap ha ki snem kiba la dep. Hynrei ka jingpynmih jong ka Sorkar India ïa ka Office Memorandum kaba ong ba ym donkam shuh ban pynlong ïa ki jingpynsngew paidbah ne public hearing haba tih ïa ki marpohkhyndew ba kongsan kum u Uranium bad kiwei kiwei ki Atomic Mineral ka la pynkhie im biang ïa ka lynnong ïakren shaphang u Uranium.
Ka KSU kaba la ieng pyrshah bha ïa kane ka mat ka la pynshai paidbah da kaba pyni ruh ïa ka Documentary Film kaba la ai kyrteng, “Buddha Weeps in Jaduguda,” kaba la shna ha u snem 1999 kaba ïadei bad ka jingshah ktah jong ki briew kiba im hajan ka jaka ba la tih ïa u Uranium ha East Singhbhum District jong ka jylla Jharkhand.
Ka mat ïakren shaphang u Uranium ka la khluit bha ha ki snem kiba la leit noh namar ka jingieng pyrshah ruh jong u Bah Ardent Miller Basaïawmoit mynba u dang don ha ka United Democratic Party haba u la leit hi dalade ban jurip ïa ka jaka tih Uranium ha Jharkhand bad ka jingim swai jong ki briew kaba ki mad na ka jingshah ktah ha ka erbih jong u ksuid Uranium.
Haoid, ka ri India ka donkam ïa u Uranium na ka bynta ka jingpyndonkam kum ka umphniang ïa ki Nuclear Power Plant ban pynmih bording lyngba ka Nuclear Fission. Nalor kata, la pyndonkam ruh ha ka Nuclear Reactor ban pynim ïa ki jhad thma bad ki submarine, bad na ka bynta kiwei kiwei ki jingthmu. Hynrei ka jingpyrshah jong ki paidbah ha kiba bun ki ri ka pyrthei ban tih ïa u Uranium ka long beit thik tang kane kawei ka daw ba ka erbih kaba mih na ka jingtih ïa u Uranium ka ktah ïa ka jingim jong ki briew, ki mrad, ïa ki sawdong sawkun jong ka mariang.
Ka Sorkar Jylla namarkata, ka hap ban bishar bniah bad pyrkhat sani bha kumno ban ïada ïa ka Jylla ban pynkhih ïa u Uranium uba don ha South West Khasi Hills District shwa ba ka khlam kan sar naphang ïa ki paidbah nongshong shnong kiba shong rit mynsiem tang shu wan mih paw biang ka lynnong Uranium na uwei u snem sha uwei pat u snem.
Ka shong sa ha ka kti jong ka Khasi Hills Autonomous District Council (KHADC) kaba hap ban ai jingbit (No Objection Certificate) ia ka UCIL shwa ban khlong ïa u Uranium da kaba pyndonkam ïa ki aiñ ha ka Sixth Schedule kaba long ka stieh ïada na ki aiñ khyllah ka Sorkar India.