Ka Thomas Jones Day: Ym don ar mat ha ka jingshakri u Thomas Jones
- Kyrsoibor Pyrtuh
Ka Thomas Jones Day ka dei ka sngi ba ngi rakhe ïa ka jingtrei bad jingshakri jong u Missionary ba nyngkong jong ka Balang Welsh Calvinistic Methodist uba la poi ha Saitsohpen Sohra ha ka 22 Jylliew 1841. Ka Balang Welsh Calvinistic Methodist ka dei ka bynta jong ka Balang Protestant ba ïar kaba suh thied ha ka jingïakhih jong ki Khristan ha Ri Bilat, kaba ki khot ka Methodist movement ha ka spah snem ba khatphra. Ki nongïalam kiba pawkhmat jong ka Methodist Movement ki dei u Morgan bad u John Wesley, uba la tip ruh kum u nongïalap uba khraw ka Ri Bilat. Ha kajuh ka por u dei ruh u riewïakhun na ka bynta ki hok jong ki nongshong shnong bad uba ïeng pyrshah ia ki kam be-aiñ bad ki jingthombor ia ki briew. Ki katto katne ki jinghikai jong u John Wesley lah ban kdew hangne kumba ki paw ha ki sermon jong u, “katno ngut ki don ha kane ka ri Khristan kiba trei bylla, kiba trud ka maw ka dieng, kiba phlei ka syep ka syar, kiba duk ki bym don eiei, hynrei kiba ïaksaid bad mad ïa ka jingkyrduh bad jingïap thngan? Hato kam long kaba jynjar sat ba hadien ba la wan phai na ki jingbylla ki briew ki hap ban im, ban thiah ha ki ïing kiba jaboh, kiba pjah bad shem ba ym don jingbam eiei ha ïing ban pyntngen ïa ka jingjrem ka met…kumno pat ban pynen ïa ki san, ki hynriew ngut ki khunrit kiba ïam ba lynñiar namarba thngan, bad ym don jingbam ia ki ban ai? Mano ba lah ban batai ka mut aiu kane ka jingim kaba kordit bad jynjar sat.”
Ha ka snem 1823 ka Welsh Presbyterian Assembly ka la pdiang bad mynjur ïa ki jinghikai shong tynrai kiba kdew lynti ruh ïa ki dkhot Balang Presbyterian kumno ban im bad ban trei ban ktah. Nalor ki jinghikai ba shem mynsiem, ka Balang Welsh Presbyterian Assembly ka hikai ruh ki jinghikai kiba ïasnoh bad ka imlang sahlang, ka khaïi ka pateng. Lah ban sot na ka kot Jinghikai Tynrai ka Balang Presbyterian katto katne ki jinghikai; “ha ka thied ka pet, ki dkhot ka Balang kim bit ban shim kabu ia ki briew ki bym don jingtip shaphang ka die ka thied bad ba ym bit ban die palat ia ka dor kaba dei ne ban ban khia ia ki nongthied. Ba ym bit ban khwan ne ban khñoit beiñ…pynban dei ban sbun, ban leh isynei bad ym dei ban don ka jingbymhok ha ka jingbishar. Kito kiba shong hajan ka duriaw ki dei ban kloi ban ïarap bad pynlait im ïa ki briew haba ki pait lieng bad ban buria hok ïa ki briew kiba shem ha ka lanot pait lieng”
Ban sngewthuh ïa ka jingtrei bad jingshakri jong u Thomas Jones ha ka Bri u Hynñiewtrep, ngi dei ban tip ïa ka history jong ka Ri Bilat ha ki spah snem ba 17 bad 18. Kine ki khep hisorty ki la saiñdur ïa ka jingim bad jingtrei jong u Thomas Jones ha kine ki lum. Ki la don ki jingkylla kiba radbah ha Ri Bilat bad ki jingkylla ki wan ha ki ar tylli ki dur, kawei lyngba ka Industrial Revolution bad ar ka jingthaw ia ki aiñ Enclosure Act. Kine baroh ar ki la ktah shikatdei ïa ka kamai kajih, ka ïoh ka kot ha Ri Bilat. Kiba riewspah ki la nang riewspah bad kiba duk ki nang duk. Ha ka por jong ka Industrial Revolution ki briew na ki shnong kyndong ki phetwir sha ki jaka sor bad sorbah ban wad jingbylla bad ki im ha ki jaka ki bym khuid bad kiba khapngiah. U Nathienal Kent u ong, “ha ka spah snem ba khatphra ki briew kiba duk ba kyrduh ki im jynjar bad kordit ha ki dong kiba khapngiah bad kiba jaboh jong ka Sor. Kam don ka jingkhuid, jingpyngngad bad jingitynnat. Ka koit ka khiah kam biang, u slap, ka lyer bad ka sngi ki shoh ki tied bad ki ktah ïa ka jingkoit jingkhiah bad ki jingpang kiba bun jait ki kynrei bad ki ktah khamtam eh ïa ki khynnah. Kaba kham pang mynsiem ka long ba u kpa, ka kmie bad shiteng dorjon ki khun ki thiah ha kawei ka kamra. Ki sorbah kiba don ki kharkhana ki long kiba jakhlia ym tang ha ka met, hynrei wat ha ka jinglong jingim. Ki ïing shong ïingsah ki long kiba khapniah bad ki bym lait lyer bad ki pynkha roi ïa ki khñiang jingpang kiba bun jait kiba pynshitom kylla ïa ki briew bad ki pynkha ïa ki jingpang kiba pynlyngkot rta.”
Ka jingkylla ha ka rukom bat khyndew khamtam halor ki “commons” kaba la wan lyngba ki Aiñ (Enclosure Acts) ka la ktah jur ïa ki nongshong shnong khamtam eh ïa ki nongrep kiba duk bad kiba duna bai seng. Ki Enclosure Acts ki dei ki aiñ khyndew bad lyngba kine ki aiñ la pynkylla ïa ki “commons” ne Ri Raij ne Ri bam lang sha ki Ri kynti ne khyndew jong ki riewshimet. Kaei kaba ki leh ka long ba ki ker kut bad ki khang sbak ïa ki “commons” bad ki nongshong shnong kim lah shuh ban rung ban mih, ban trei ban ktah, ban rep, ban tong um, ban thoh dieng thang bad ki duh noh ïa ki hok baroh.
Ha Ri Bilat hapdeng ka snem 1760 and 1870, kumba 7 million akar la pynkylla Ri kynti ïa ki “commons” ne Ri bam lang lyngba ki 4,000 tylli ki aiñ. Ki la khie ki jingïakhih pyrshah bad ki don ruh katto katne ki Balang Khristan kiba la ïeng pyrshah ïa kine ki aiñ namar kane ka dei ka jingleh beiñ bad ka jingtuh jinglute ïa ki hok jong ki nongshong shnong. Lyngba kine ki aiñ la knieh noh ïa ki hok jong ki nongshong shnong kiba im bad kamai jakpoh na ka kam rep bad kam ri jing ri. Ki Enclosure Acts ki la pynkylla duk bad pynkylla phetwir ïa ki nongshong shnong, ïa ki nongrep bad ki nongri jingri kiba rit bai seng ki bym lah bor ban shim wai ne thied ia ki Ri bam lang kiba la kylla Ri kynti, katba ki pynïoh nong pat ïa kiba riewspah kiba lah ban thied duh ïa ki Ri bam lang.
Tat haduh ka snem 1760 ki longïing ki baduk ha ki shnong kyndong ki dang don ka lum, ka wah bad jaka rep ba kin thung kin tep, kin trei kin ktah bad kamai, hynrei khuk khak ka jingim ka kylla lieng da ka jingwanrah ïa ki aiñ (Enclosure Acts) bad la knieh noh ïa ki kam ki jam bad ki lad kamai. Kumta ki nongshong shnong na kylleng ki shnong ki la phetwir sha ki jaka sor bad ha ki jaka sor ki briew ki ngat ha ka shrip jong ka jingduk bad jingkyrduh tasam.
U Thomas Jones u la wan poi ha Sohra ha ka 22 Jylliew 1841 bad ka kam kaba nyngkong kaba u leh ka long ban buh ha ka jingthoh ïa ka ‘tien shnong Sohra khnang ba ki briew kin tip bad pule ïa ka Baibl. Shi snem hadien u la plie lai tylli ki Elpi skul ha Mawsmai Mawmluh bad Sohra ha ka snem 1842. U la pynkylla ktien ïa ka kot Rodham bad ka Gospel u Mathaïos bad pynmih ïa ki ha ki snem 1842 bad 1846. Kumjuh ruh u Thomas Jones u la ai ka kot pule skul kaba nyngkong, ka First Khasi Reader bad kiwei.
Ha ka por ba u Thomas Jones u poi ha Sohra ki ophisar jong ka British East India Company, kiba dei ki dohlieh, ki long kiba bamsap bad kiba thok ba shukor briew. Ka jingban beiñ ïa ki nongshong shnong ka long kaba shyrkhei bad ki paidbah kiba dang sahdien kim shemphang ïa ka aiñ ka kanud bad kim don bor ban ïeng pyrshah ïa ka Company Bilat. La sot ha ka kot u Thomas Jones bad ka Pyrthei Sait Sohpen kumne, “Ki nongsynshar ki long kiba bamsap bad kiba khlemakor” bad la ïathuh shuh shuh “ Ba ki nongsynshar ki shah thied da ki sbai, ki ban beiñ bad bamsap bad ki briew ki shuh sngap, kim nud ban ang…ki briew ki ïakren bad ud ba kim lah ban ïoh ka jingbishar hok lymda ki pynbam tyngka”
Ka jinglong jingman ka synshar khadar ka long kaba shyrkhei bad u Thomas Jones u shem ïalade ha ka khep kaba ïasyriem bad kaei kaba u ïohi ha la ka jong ka Ri ha shuwa ban un wan sha Ri Khasi. Ha,oid la phah ïa u da ka Mission ban ïalap ïa ka Gospel bad ban pynbaptis ïa ki briew. Pynban u kyndit ban shem ba ki ophisar ka Company Bilat, ki dohlieh kum ma u, ki long ki briew kiba runar bad ki thombor ïa ki Khasi bad ki nongshong shnong kiba luilui. Ki kper soh ñiamtra ka Ri War ki la shah knieh ha ki trai ka jong ka Inglis Company. U Harry Inglis mynba u long kum u Assistant Political Agent u shah ban khaïñ tang ia u Soh ñiamtra bad kumta baroh ki nongrep trai shnong kiba pynmih bad khaïñ Soh ñiamtra ki hap ban die ha ka Company jong u bad dei tang ma u marwei uba lah ban shalan Soh ñiamtra sha bar ri.
Ka dei ka jingshisha bad u Thomas Jones u ïa tyngkhuh bad shah beh na ka Mission. Ki jingkynnoh kiba khlem nongrim la buh pyrshah ïa u. ñiuma, ka paw hi ba ka jingbym sngewtynnad jong ka Welsh Mission ha Ri Khasi bad Ka Balang Kmie ha Wales ïa u Thomas Jones ka long na ka daw ba u kren bad ïeng pyrshah ïa ki nongsynshar kiba kynriang bad mutlop jong ka British East India Company. Khlem jingsheptieng u thoh sha ki Director bad ong ba ka ïingbishar ha Cherra ka long kaba ïashah liang. U Thomas Jones um ïa pynleit ïa pynwan ne ïapeiñ bad ki nongrim ka synshar hok, ka bishar hok bad haba u ïohi ïa ka jingbamsap jong ki heh ophisar ka Company Bilat u kut jingmut ha lade ba un ym pynïadei ne pynithuh ïalade bad ki, pynban ban ïeng bad pynrem jur ïa ki kam thok bad kam shukor briew jong ki.
Haba ka Jylla Meghalaya ka la nang hiar sha ki ñiamra jong ka bamsap bad ka thok ka shukor, ka la mih ka jingïatai nia halor kumno bad hangno ka Balang Khristan ka ïeng ha kum kane ka por. Nga don ban ong tang kane, ym don lynti pdeng bad ym lah ban ïaraiñ bad ka synshar khadar kaba thok, kaba tuh bad kaba shukor. Ngi donkam ban ïa dur bad ïa lympat pyrshah bad pyndam shisyndon ïa ka jingbymhok. Shi spah phra phew snem mynsuwa u Thomas Jones u la bet ym tang ïa u symbai ka jingngeit Khristan, hynrei khamtam eh u la bet ïa u symbai ka synshar hok bad ka bishar hok.