U Bah Markus Rynshon kum u Kaitor bad u Kobiraj na them Ribhoi

– HT Wells
Ha ka jingpyrshang jong u nongthoh ryngkat bad ka team jong ki nongringdur ban leit wad ïa ki kaitor ba dang sah-syllai (remnants) jong ka Ri Khasi, ha ka sngi Balang 16th April 2025 ki la hiar biang sha Them Ri Bhoi ban leit ïa kynduh sa ïa uwei pat u Kaitor uba ka pyrthei kam da bna than shaphang ka nam bad ki kam jong u bad uta u dei u Bah Markus T. Rynshon, 76 snem ka rta na ka shnong Umkon, Raid Nongtluh; RiBhoi District, ka shnong kaba jngai kumba 22 Kms Mihngi na Nongpoh kaba hap ban ïaid lyngba ka shnong Diwon-Umden. Dei hangne ba ka Ri Khasi ka sakhi pleng! ba ka Them RiBhoi ka dei kawei ka thaiñ kaba dangdon bun syrtap ka spah tynrai ba la buhrieh da ki Longshwa Manshwa la ha ka rwai ka siar, ka put ka tem lyngba ki sur tynrai ba nylla, kiba la sdang ban jahrngai ha kane ka juk kam. Hynrei ngi donkam pat dei ïa ki nongleittyur, ki nongkynshu ban leitwad ban lap dien ïa ka par hangno ka don.
U Bah MT Rynshon u don tang arngut shipara bad u dei u khun ba khatduh jong I Bah Shamuiñ Malai bad Kong De Rynshon ba la khlad noh. U Bah Markus u dei u briew uba trei shitom bad uba im ha ka bylla bylliap bad ka trei lyngkha. U dei uba i raitong ban peit namar hadien ba u la duh noh ïa la ki kmie ki kpa, u la hap ban duh ruh sa ïa ka kmie ki khun bad ïa la ka hymmen. Ha ka jingim ba raitong jong u, u Bah MT Rynshon u ïathuh ba dei tang ha ka Sitar jong u ba u shem jingtngen lyngba ki sur bathiang jong ka, ïa kaba u la shna hi la 30 snem tam mynta. Kawei kaba kham kyrpang shaphang jong u, ka long ba u dei u Nongtem Sitar uba stad bad uba don ka sap ka phong ba kyrpang. Mynmiet ha la I trep harud dpei, u Bah Markus u sei la ka Sitar bad khapbrip ngaiñ ïa la ki khmat, ban rwai bad ban bsiat ïa ki ksai rupa kiba pynmih ïa ki sur myllung ba thiang na ka. U la sdang Ka jingrwai kaba u kham ieit eh ban tem ka long, ka pharshi shaphang ka “Ka Sohlyngngem bad u Sim Rynñiaw”. U Bah MT Rynshon um da dei eh u briew uba pawkhmat namar u kham jied ban long marwei bad ka mariang bad u kham sngewtynnad ban long jar jar ban im ha ki jaka ba kynjah sha ka kyndong. Dei namarkata ka daw u shait sin ïalade kum “u khun khatduh jong ka mariang,” Bad u sngewtynnad ban ong “ wat bishar naba yn bishar ïaphi”. La thoh ruh ïa kitei ki kyntien ha ka Sitar jong u.
Ka long kaba shisha katba ka pyrthei ka dang tynneng ban beh ïa ki rongphong jong ka Juk ; katta ka la nangduh nangduh ïa ki par-ksiar ki par-rupa jong ka Mynnor. Dei namarkata ka daw, u nongthoh u la pyrshang ban leit wad bad lum thup ïa ki riewrim ba donsap kum ki jong u Bah MT Rynshon bad kiwei khnang ban ïoh ban tyngkai ha u “TROP KI LONGSHWA” na ka bynta ki pateng jong ka Jaidbynriew Khasi-Pnar. Lehse kan long tang ka jingbabe dierpor ba ki longdien kin ïohi bad tip shaphang ka sap ka phong bad ki tiartem tiarput jong ki Longshwa tang ha ki kynja Museum ne ki “Ïingsad buh Jingkynmaw”.
U Myllung Soso Tham u rwai bynñiaw da kaba ong, “Jingstad ngi wad sawdong pyrthei, Jingshai ka Ri ngim tip ei ei”. Kam long kaba bha ban shu tynneng ïa ka jong kiwei, hynrei dei ban wad ban ban thud ïa ka thymmei bad deiti lajong, namar ka doh babang eh kam dei ka dohmet hynrei ka dei ka dohkyrkhoit shyieng bad ki janor, ong u Babu Radhon Lyngdoh, ha ka kot, ‘Ban pynïeng la ka Rasong’.
Haba pyrshang ban tihbniah, U Bah MT Rynshon, u ïathuh ba u sngewtynnad bha ban rwai shaphang ka Sohlyngngem namar ba ka dei ka pharshi jong u barim bajah kaba dangtreikam wat haduh kane ka Juk. U ong ba wat ïalade ruh u shait jawummat haba u bsiat ïa ki ksai jong ka Sitar jong u haba u rwai ïa ka Sohlyngngem namar u ong, ka aïom ksiar jong ka jingkohnguh bad jingpyndem ha ki kmie ki kpa ka la leit noh. Ka dei ka pharshi shaphang ka shongkha shongman, ba ngim dei ban kynrup klumar ne nohriat kynsan ïa la ka jingim khamtam ha bym ïahap kyrdan ha ka ïoh ka kot bad ka longbriew manbriew ha ki arliang mamla, lada wan na ka longïing longsem baduk lei, khlem pep ka jingshah niewbeiñ kan jia hadien habud. Ha katei ka Pharshi, ka Sohlyngngem ka hap ban ïam pangnud bad ban phet noh bak sha ki ‘lawbah ‘lawsan wat la ka ieit thepmynsiem ïa u Sim Rynniaw u khun badon ba em, namar ma ka, ka dei ka khun baduk ba raitong, lehse; ka bym ïahap kyrdan satia bad u Rynniaw ha ka shongkha shongman. Ka jied ban kohnguh ïa kmie lajong ban ïa kaba tur jubor sha ka jingieid ba pynap liewlep ïa ka. U Bah Markus Rynshon u ïathuh ba ki riewrim ki dang ïohsngew haduh mynta ba ka ïampangnud ka Sohlyngngem sha ki lawbah lawsan da kaba pah myllung hapdeng ka jingkynjah da kaba ïam : Hu..hu…Ouhu..Ouhu..Huhu ! Da katei ka jingrwai u kyntu ïa ki khun samla ba ki dei ban bishar bniah ban nym kynrup klumar ha ka shongkha shongman, ïoh ka long pynban kumba kynrup uba ngamjyllop ïa u ‘langïap. U ong, ka Sohlyngngem wat la ka ieit thepmynsiem ïa u Rynniaw kam nud ban saitlah ïa ki kmie ki kpa lajong, ka hap ban kheiñduh ïa kata; khnang ba kan suk hadien. U ong, kaba lyngngoh ha kane ka Juk ka long’ ba ki khun ym tang ba ki saitlah ïa ki kmie ki kpa hynrei ki byrngem ban leit noh iap pynban lada ki pyneh; hynrei u ong, kim shem jingbha pat de kiba kum kita. Namarkata ka daw, ka jingrwai Sohlyngngem kam dei tang ka pharshi hynrei ka dei ka khubor babiang por ïa kane ka Juk. Nangta, u rwai pharshi sa ïa ka surok Kharkhana Nongpoh sha Mawhati kumno ba ki nongUmkon ki leit ban trei byllasngi ban tih surok hapoh ka jingbthah jong u Bah Her kum u nongmihkhmat jong ka Raid, ryngkat bad ki SDO, ki Overseer bad ki Engineer, ban shna jingkieng dei ban ïoh haduh 150 phut ka jingjylliew. Hooid, ka dei ka phawer jingïathuhkhana shaphang ka mynnor, hynrei ka long kaba lyngngoh pat ba ka dei kum ka jingïathuhlypa jong u pat shaphang ka jingeh ba ki paidbah jong katei ka thaiñ ki mad ha kane ka juk ba mynta, kat haduh ba i Kong Bindas Syiem na Umden i hap ban leit shong shahthngan sha Secretariat Shillong ha kane ka snem ba la leit noh ban pynbor ïa ka sorkar ban pynbha bad pynheh ïa utei u surok shaduh Umlaper-Umsiang, ter ter shaduh Sunapur, Assam.
U Bah MT Rynshon ym tang ba u dei uwei na ki kaitor uba dang pynneh pynsah ïa ki matti uba rim bajah, hynrei hadien ba la kyntip bad u, ïathuh ba u dei ruh u Kobiraj ne u nongaidawai kynbat uba don ka sap ba kyrpang ba hiar pateng na u Kpa jong u, u Bah Shamuiñ; kumno ban sumar ïa kiba pang ba shitom khamtam ha kaba sumar ïa ki kynthei kiba pang mihsnam, kiba don jingeh ha ka kha ka pun, Ñiangsohpet, bad kumta ter ter. U ïathuh ba ha kawei ka por lei,don kawei ka longkmie kaba thiahpang ha Bethany Hospital Nongpoh, katno katno sngi ruh ka jingmihsnam kam kut, ki la leit khot ïa u Bah Markus bad dei hadien ba u la bthah ïa ki ban mih noh na Hospital ba un ïoh ban sumar da ki dawai kynbat jong u : bad kaba phylla ka long, tang shisngi hadien, katei ka longkmie ka la koit. U nongthoh u ïawer ruh ba kito kiba don mynsiem ba kin sngewbha ban leit ai jingïarap ïa kum kitei ki briew ba don ka sap tynrai khnang ba kin lah ban pynneh pynsah ïa la ka deiti.
Khatduh eh lada ngi sngewieit ban rwai “Ri, Ri nga ieit eh ïapha, Ka Ri kaba ieit u barim u bajah, Ki Tymmen mynhyndai la ngam ïohi shuh, Jingkynmaw ïa ki kan ym duh” . U Nongthoh u wer ïa ki samla ka Ri bad ki scholars ba ki dei ban leit wadbniah shano ki don !.
JINGKYNTIP BAD U BAH MARKUS T RYNSHON
>> Bah, sngewbha ïathuh lem ïangi ïa ka kyrteng jongphi, phi im phi sah bad no?
>> Kat kum ka jingtip ba ngi ïoh lum phi dei u nongrwai & nongtem Sitar batbit, mano ba hikai ïaphi?
>> Naduh mynno phi la shna ïa kane ka Sitar jongphi, i kumba ka la rim bha
>> Kawei na ki jingrwai ba pawnam jongphi ka dei shaphang ka Sohlyngngem,
Sngewbha rwai lem ïa ngi!
>> Kaei ka jingmut ba don sha lyndet jong kane ka khana pharshi kat kum ka jingsngewthuh jong phi?
>> Kumno phin ong haba ka jaidbynriew jong ngi kam bang shuh ban sngap
>> ïa ki jingtem bad ki sur u barim bajah?
>> Phi la ju rwai ne em ha ki rynsan paidbah?
>> Balei phi khot ïalade “u khun khatduh ka mariang”?
>> Nangta, ngi tip ruh ba phi dei uwei na ki Kobiraj aidawai kynbat ba don
>> ka sap ba kyrpang. Mano ba hikai ne ba btin lynti ïaphi ha kane ka liang?
>> Katno snem phi la ai dawai mynta?
>> Ki jait jingpang aïu phi shait sumar?
>> Phi ju ïoh jingïarap ne em na ka Sorkar?
>> Kaei ka khubor ba phi don pathai sha ki khun samla jong ka Ri?