ïa ka ïing dorbar thaw-aiñ (Legislative Assembly) lah
kheiñ kum ka ïing kyntang na ka bynta ka synshar paidbah (Democracy). Dei ha ka ïing dorbar thaw-aiñ ba kita ki nongthaw aiñ kiba lah shah jied da ki paidbah ki ïa tai ïa duriap halor ki mat ki phang kiba kongsan eh kiba ïadei bad ka jingsynshar-khadar. Ban long uta u nongthaw aiñ (ym u nongïalam lane u nongmihkhmat kumba ong uba bun balang) kam long ka kam kaba suk. Na kata ka daw donkam ïa ki nongthaw aiñ kiba lah biang ka jingnang jingstad, kiba proh jabieng, kiba pule bad pyntip ïalade kiei kiba jia ha la ka jylla lajong, ha ka ri lajong bad ha kylleng ka pyrthei.
Kaba kham kongsan eh ka long ba u/ka MLA ki dei ban tip ïa ka rukom pynïaid ïa ka ïing dorbar. U/ka MLA ki dei ban nang kumno ban kren shai khnang ba kiba sngap kin sngewthuh. Namar ba ha ka ïing dorbar Meghalaya ka ktien kren ka dei da ka phareng, ngi donkam ïa ki MLA kiba shemphang bha ïa ka ktien phareng. Balei nga ong ïa kane dei namar lada kiba don ha ka sorkar ki dei kiba tbit bha ban kren kum u moina katba na ka liang pyrshah (Opposition) pat bun kiba teh-teh bad bym lait kren bha namar bym tbit kren ktien phareng te ka nia jong ki ka lah rem lypa. Ym dei ba kren pynrem ïa ki bym nang kren phareng hynrei haba ka ïing dorbar ka dawa ban kren da ka ktien phareng te yn ïa leh kumno?
Sa kawei ruh ka long ba ïa ki MLA kiba duna ka jingshemphang ki babu sorkar ki pynïaid ïa ki katba mon. Bun ki MLA kiba ïoh long myntri ha kane ka sorkar MDA ki jubab kulmar haba don ba buh jingkylli na la liang pyrshah. Kane ka pynhiar dor haduh katta katta ïa ka ïing dorbar thaw-aiñ. Shu buh lada don ki khynnah skul kiba wan jngoh kai ïa ka jingiatai ñia ha ka por ba long ka Assembly bad ki ïohi ïa ka jingbym tbit jong ki nongthaw-aiñ ban buh jingkylli lane ban ai jubab, kin ong kumno kita ki khynnah skul? Lada don lei lei u MLA uba tim syndon da ka ktien sih namar ba um lah ban pynsngewthuh bha da ka ktien phareng (express) te lah jah burom syndon ym tang ka ïing dorbar hynrei ka jylla hi baroh kawei ba ki dang don ki briew kiba jied ïa kum kine ki riew stingthew ka jinglong.
Ha ka ïing dorbar don bun ki aiñ ïa kiba la thoh shai kdar ha ka kot “Rule and Procedure and Conduct of Business 2018” kaba don haduh shispah khatsan sla (115 pages). U/Ka MLA ki dei ban pule bad sngewthuh bha ïa kine ki aiñ ki kyndon baroh khang ban ym paw bieit hapoh ka ïing dorbar. Ha kane ka jingkynduh ka ïing dorbar thaw-aiñ synrai (autumn session) ngi ïohi ba don uwei u MLA na ka liang pyrshah uba wanrah ïa ka adjournment motion halor kawei ka phang hynrei ma u hi um ïeng ban kyrshan ïa kata ka phang kaba u wanrah ha ka dorbar.
Kawei kaba paw shai kdar ka long ba ki MLA kim juh leh ïa ka kamram lajong shuwa ban wanrah ïa ka jingkylli ha ka ïing dorbar. Haba peit pyrman bha ïa kane ka ïing dorbar kaba mynta bad ïa ki 60 ngut ki nongthaw aiñ kiba ngi jied, ngin shem ba don tang khyndiat ngut eh kiba kylli shisha ïa ki jingkylli kiba ïadei bad ka eh ka shon ki paidbah ka jylla baroh kawei. Kiba bun hi ki kren tang namar ka kongstituwensi lajong. Toi kum u MLA dei ban kren na ka bynta ka jylla baroh kawei. ïa ki jingdonkam ka konstituwensi ki lah ban shu buddien bad ki tnat sorkar (Department) bapher namar ki don hok ban leh ïa kata. Ym da donkam eh ban wanrah ïa ki kam konstituwensi ha ka dorbar thaw-aiñ namar ha ka por kaba lyngkot don bun bah ki mat kiba ktah ïa ka jylla ïa kiba dei ban ïatai.
Ha kane ka dorbar kaba dang shu dep long, don ki MLA kiba la buh jingkylli shaphang ka jinglut jingsep ban ïaleh pyrshah ia u khniang jingpang Covid. U myntri ka koit ka khiah u jubab ba ka jinglut ka poi haduh palat 716 klur tyngka. Hato kane ka jinglut ka long kaba lah pynlut shisha ne bun ba poi sha ka pla ki katto katne ki heh jong ka Health Department? Uta uba kylli ïa kane ka jingkylli u khlem phiah janai shuh shuh ïa ka jingkylli (supplementary questions) khnang ba yn lah ban tip kumno bad hangno lah pynlut ïa kane ka pisa paidbah. Dei hangne keiñ ba kiba pyndonkam bakla ïa ka pisa paidbah ki lait ka jingpynshitom. Ha kane ka jylla haduh mynta ki lah don bun bah kita ki ‘scam; lane ki jingbamsap hynrei ym pat don uwei ne kawei ruh ka briew ka ban shah kem ne shah set phatok. Ha kiwei ki jylla ngi ïohsngew bad ïohi ba kiba don bynta ha ki kam bamsap ki shah kem bad shah set phatok bad ki pulit ki da ïoh ruh ïa ka pisa lane ka ksiar na ki ïing jong ki. Ha ka jylla Meghalaya te baroh kiba bat ïa la bor ki leh katba mon ha kaba kut dei ki paidbah kiba sah bieit bad sah duk sah.
Peit ïa ki surok ha kane ka jylla bad ïa ka jingsam um bam um dih bad ïa ki jaka sumar pang. Kat shaba phai tang ki jingduna suda namar ba ki MLA ki kim trei hok bad kim rah ïa ki jingkylli kiba kdew ïa ka jingdkoh ha ka rukom trei kam ka sorkar ha kiba bun ki phang. Ban long MLA ka mut ba dei ban pule bniah ïa ki aiñ baroh khnang ban ym shah ïalam bakla ha ka sorkar. Myn hakane ka jingkylli halor ka jingdheng kali ha sor Shillong la shu pynkut noh tang namar ba u myntri ki kam kali (transport) u jubab hana ba kata ka bynta ka dang don ha ka ïingshari heh duh ka jylla (Meghalaya High Court). Hynrei ym don ei ei kum kata kaba teh ba khum ïa u myntri ba un jubab halor kata. Dei hangne keiñ ba ki MLA kiba thaw aiñ ki dei ban tip bad pule bad sngewthuh bha ïa ka aiñ (law).
Kyrmen ba ha u 2023 ngin jied noh da ki nongthaw aiñ kiba yn ym pynlong kam kai ïa ka dorbar thaw aiñ bad ki bym shu kyllaiñ kti baroh shipor ba long ka dorbar thaw-aiñ. Bun bah ki shong jar jar namar ba ki kyrshan ïa ka sorkar lane ba kim nang ban kren. Hato ngin jied ïa kum kita tang namar ba ki pynbam pisa ïangi ha ka por elekshon? Hato ngin die tad ïa ka lawei lajong bad ka jong ki khun ki kti jongngi? To da ïa pyrkhat bha ko nongjied namar ba ïoh phi ïoh da u/ka MLA kiba pynlehraiñ ïanga ïaphi.
