Ka jingbam ka dei kaba donkam tam ïa ka met jong u briew bad khlem ka bam ym don jingim. Ka jingduna jong ka jingbam ha ka met ruh ka wanrah ïa ka jingshitom bad ka jingpalat jong ka bam ha ka met ruh ka wanrah jingshitom kumjuh hi. Kumba long kiwei pat ki jingdonkam jong ka jingim u briew ka bam ka dei ban long kaba biang ym ban palat ne duna. Ka jingbam ïa ki jingbam kiba bha bad kiba tei ia ka met ka wanrah ïa ka jingmyntoi bad ka ai ïa ka jingkoit jingkhiah, hynrei ka jingbam ïa ki jingbam kiba sniew bunsien ka wanrah jingeh ïa ki briew shimet bad bunsien la shem ba ka daw jong ka jingpang jingshitom ka dei na ka daw jong ka jingbam kulmar ia ki jait jingbam kiba ktah ia ka jingkoit jingkhiah jong ka met. Namar kata khnang ban ïoh ïa ka jingkoit jingkhiah baroh ngi donkam ban nang ban bam ïa ki jingbam kiba bha bad ki ban ym pynsniew ia ka met. Mynshuwa ki briew ki ïoh jingpang na ka daw jong ka jingbymbiang bam, hynrei ha kine ki sngi bun ki ïoh pang na ka daw jong ka jingpahuh palat ka bam bad ba la mlien ban bam palat ban ïa kaei kaba ka met jong ngi ka donkam !
Ka jingbam hi ka dei ka dawai bah kaba khraw lada ngi nang ban bam kat kum ba dei biang. Kumta ka long kaba donkam ban sngewthuh ba ka jingkoit jingkhiah ka don ha ki kti jong ngi. Bun ngi khñium bad kynnoh ba ki jingbam ha kine ki sngi kim long shuh kiba koit ba khiah namar ba la bun palat ka dawai (chemical) naduh ki jhur, ka doh, ki soh, wat haduh ki jingbam ba la song ha ki jingsong bad kiwei kiwei de. Ha kine ki sngi la ïohi ba kat shaba leit ki dap tang ki jaka die jingbam ki pynsuk (fast food) na ka bynta ki paidbah, kumta bun ki mlien bha ban bam ia kine ki jait jingbam. 90% na kine ki jingbam fast food la shem ba kim ju salia ia ka jingkoit jingkhiah hynrei ki longbeit kumno ban kamai bad pynbiang ia ka jingdawa ki paidbah. Kum ka nuksa wat ki jhur ba pyndonkam bunsien kim ju sait khuid satia ia ki.Kine ki jingbam bunsien ki dei kiba bun bha ka umphniang bad ka khleiñ kumta kim da long eh kiba na ka bynta ka koit ka khiah.
Kaba eh ban shem ia ki briew kiba nang ban bam bad sumar ia la ka jongkoit jingkhiah ha kine ki sngi. Bun kim salia satia ia ka jingkoit jingkhiah nalor ba ki jingbam kim long kiba paka shuh, pynban ki briew ki dang bam ïa kiwei pat ki jingbam kiba sniew kum kaba dih duma bad bam ïa ki khaini, raja bad kiwei. Man ka por ba ki leit ban shah sumar ne ïakynduh ïa ki doktor ba ju batai ba ka jingkyrni ka jingdih sikret ne duma bad ka jingbam duma ki long kiba sniew bad kiba ktah ïa ka koit ka khiah, hynrei kane kam shym la pynphikir satia ïa ki paidbah. Ka jingkoit jingkhiah ka don ha ka kti jong u briew shimet shimet ban phikir ia la ka jong ka jingim, palat nangta ka shong ha ka bor jong ka mariang.
Ha ka por jong ka jinglong samla ha ba ka bor met ka dang biang bad ba ka bor jong ka jingialeh pyrshah ia ka jingpang ka dang khlaiñ, kam da don jingktah than eh ia ka koit ka khiah, hynrei wat la katta ruh bun ki samla ki ud bad ki mad shibun ki jait jingpang. Ha kine ki sngi namar ka rukom im ka jngkiew ka ioh ka kot, ha kaba wat ki khynnah ki lah ban ïoh kat kaba ki kwah namar ba ki kmie ki kpa ki pynbiang ïa ki, bun ki khynnah kim kham bang ban bam ïa ka ja bad ki jingbam kiba tei met, hynrei ki kham sngewtynnad ban bam da ki jingbam kai kum ki chips, ki shoklet, bad kiwei pat. Kumta wat ki khynnah rit ruh ki mad ia ki jingpang kiba ktah khamtam eh ai ka kpoh.
Kiwei pat ki jingpang kiba kynrei bha ha kine ki sngi hapdeng jong ki briew kiba la khamsan ki long ka jingpang shini (blood sugar), ka jingpang high blood bad kiwei pat. Kine ki jingpang ki la dkhat ia kiba bun bah ki mynsiem briew, namar ba kiba ngat ha kane ka jingpang ki shem jingeh shibun ban ïoh khiah namar ba ki hap ban kiar na ki jingbam. Ki don ki briew kiba ong ym lei lei lada ïap halor ka bam, kane ka long kaba bakla shibun eh namar ba hapoh ha lade ym don iwei ruh iba kwah ban ïap bad baroh ki bam khnang ban im. Na ka bynta kito kiba dei ban kiar ia ki jingbam kiba ktah ia ka met jong ki, ka jingbam kam iapher satia na ka kyiad bad na u drok namar ba ka pyntroiñ ïa ka met jong ki.
