Mih ki jingkajia pud tang na ka jingsynshar donbor ka Sorkar Phareng, ong ki Basan ka Hima Mylliem

Nongpoh, Naiwieng 30: Kumba ka sorkar Meghalaya bad ka sorkar Assam mynta ki la pynkhreh sa ban ïa pynbeit ïa ki kam pud ki kam sam ba ïa kajia pud hadepng ka Meghalaya bad ka Assam ha ka wat ka ba ar bad katkum ka jingioh lum jingtip ka don kawei ka Raid ba hap ha Hima Mylliem ba la tip kum ka Raid Demoreah lane ka Raid Rithor ba hap ha ka Hima Mylliem Syiemship ki khun ki hajar jong kane ka Raid ki kwah dik dik ban wan phai biang sha ka jylla Meghalaya.
Ki jaid bynriew kiba synshar bad peit ïa kane ka Raid ki dei ki jaid bynriew Mikir ha kaba kane ka Raid ka la don da ki spah snem mynshuwa naduh ka jignsynshar ki British bad ka hap ha ka jingpeit jingkhmih ka Hima Mylliem ha ka liang ka synshar ka khadar.
Kumba la ioh lum jingtip na u Basan Nongkseh bad Basan Langstieh jong ka Hima Mylliem, la ong ba ki Shnong kiba don ha kane ka Raid Demoreah lane Raid Rithor ka Hima Mylliem ki la don haduh 150 tylli ki Shnong bad dang ha u snem 2011 haduh 75 tylli ki Shnong ki dang kwah ban wan phai biang biang sha ka Jylla Meghalaya.
Kitei ki Basan jong ka Raid ki la ïathuh ruh haduh mynta kane ka Raid ka dang don ka jingïadei kaba jan bad ka Hima Mylliem bad ki dang don bynta ha ka leh niam leh rukom tynrai kitei ki jaid bynriew Mikir ha ka jingpeit jingkhmih ka Hima Mylliem bad katkum ka Mylliem Syiemship Act 2007 ba la pynlong aiñ (Assent) da u Lat ka jylla katei ka Raid Demoreah ka dang hap ha ka Hima Mylliem Syiemship hapoh ka jylla Meghalaya.
Haba kren halor kane ka Raid Demoreah lane ka Raid Rithor ka Hima Mylliem, kitei ki Basan ka Hima Mylliem ki la pynthikna ba ha kane ka jingïapynbeit pud ha ka wat kaba ar, kitei ki shnong ba hap ha ka Raid Demoreah ki dei ban wan phai biang sha ka jylla Meghalaya bad ki lah ruh ban pynshisha lyngba ki kot ki sla kiba dei naduh ka por ka jingsynshar ka sorkar British ha kaba kane ka Raid ka dei ha ka jingpeit jingkhmih u Syiem Bormanik Syiem ka Hima Mylliem.
Ki la ïathuh ruh ïa kane ka Raid Demoreah la peit la khmih da kita ki 12 Bongthai ha ka jingpeit jingkhmih ka HIma Mylliem ha ka liang ka synshar ka khadar bad ban ïa kren halor kane ka bynta ki don shibun ki jnit ki jnat kiba hap ban ïa kren ne ïa thai ïathir sani katkum ka Khana kaba shisha bad ba lah ruh ban pynshisa lyngba ki kot ki sla.
Kumba la ïathuh da kine ki Basan ka Hima Mylliem, ki la ong ha ka jingshisha kane ka Raid Demoreah ka la rung ruh wat ha ka ‘British War Record’ ha kaba naduh u snem 1828 ka sorkar British ka dang lum khajna na kane ka Raid Doomreah ha ka jingsynshar u Syiem Bormanik Syiem jong ka Hima Shyllong bad na ka daw ka jingpyrshah u Syiem Bormanik halor katei ka jinglum khajna ka sorkar British ha u snem 1830 ka la kular ban pynphai noh ïa kane ka Raid sha ka Hima Shyllong, hynrei ka sorkar British ka la shu thok shu shukor ïa u Bormanik Syiem ba ka la kem noh ïa u ryngkat ïa ki ar ngut ki pyrsa jong u ba kynthup ïa u Ksan Syiem bad Joy Syiem ban set phatok sha Guwahati.
Shuh ruh ki la ong ka sorkar British ym tang ba ka la kem ïa u Bormanik Syiem bad ki pyrsa jong u, ka la byrngem ruh ïa u Bormanik Syiem bad lada um soi ïa kata ka jingaiti (Relinquishment) ïa katei ka Raid ha ka jingpeit jingkhmih ka sorkar British kin set phatok noh shi jingim ïa kine ki ar ngut ki pyrsa jong u, ha kaba u Joy Syiem u la ïap syndon ha Phatok Guwahati ba u Bormanik Syiem u la shu soi jubor ba kin lait na phatok bad ryngkat ka jinghap ban siew ïa ka kuna kaba T. 5000 sha ka sorkar British. Kane ka jingmih ka jingkajia pud hapdeng ka Assam bad ka Meghalaya ha katei ka Raid Desh Demoreah ka dei hi tang na ka daw ka jingsynshar dorbor ka sorkar British bad ha u snem 1874 ka Assam ka la lait na ka jingsynshar ka Bengal ha kaba ka la don la u Commissioner ban peit ïa ka synshar ka khadar ha Assam, ki la ong.
Ki la ong ruh dei ha u snem 1876 ba ka sorkar British ka la thung ïa ka Boundary Committee ba la khlieh da u DC ka Kamrup bad u DC ka Khasi-Jaintia ban ïa pynbeit ïa ki kam pud, hynrei u DC ka Kamrup bad DC ka Khasi-Jaintia khlem da pyntip sha ka Raid bad sha ka Hima Shylong ki la phiah jaka hi bad dei na kane ka daw ka mih kane ka jingkajia pud ha kaba ha ka jingshisha katkum ki kot ki sla ka Raid Desh demoreah lane ka Raid Demoreah ne Raid Rithor ka dei kaba hap ha ka jylla Meghalaya hapoh ka jingsynshar ka Hima Shyllong ba mynta ka hap ha ka jingpeit jingkhmih ka HIma Mylliem.
Namar kata, kitei ki Basan ki la bynrap ruh dakaba ong kiba bun ki shnong ha katei ka Raid haduh mynta ki dang kwah ban don hapoh ka Hima Mylliem ha ka jylla Meghalaya la ka long ha ka synshar ka khadar ka leh niam ka leh rukom bad kim lah hi ruh ban pdaing ba kane ka Raid kan leit sha ka jylla Assam ha kane ka jingïapynbeit pud bad ka daw ba la mih ka jingïakajia pud ka dei tang ka jingleh donbor ka sorkar British ba ha ka jingshisha kane ka Raid kam dei kaba ïa kajia pud hapdeng ka Assam bad Meghalaya bad ka dang dei hi kaba hap ha ka jylla Meghalaya lada phai ruh katkum ki kot ki sla ba ka Hima Mylliem haduh mynta ka dang don ban pynshisha, ki la bynrap.